Myaka yamusyule yainda, mweelwe wabakubusi ibalijaya wakomena kapati mumasena aamwi. Ino ncinzi cilimukucitika? Sena mwanaanu uli muntenda?

Mucibalo eeci tulalanga-langa makani aatobela

•  Bana akulijaya​—nkaambo nzi bazyali ncobeelede kubikkila maano?

•  Mbuti mbomukonzya kuzyiba kuti mwanaanu uli muntenda?

•  Ncinzi ncomukonzya kucita kuti mwanaanu kajisi mizeezo yakuyanda kulijaya?

 Kuzwa mu 2009 kusikila mu 2019, mweelwe wabasicikolo ku United States ibajisi penzi lyakutyompwa wakayungizyika kapati. Awalo mweelwe wabasikulijaya wakayungizyika citaambiki muciindi eeco. a

 “Mapenzi ngobajana bakubusi mazuba aano aliindene kapati . . . Mapenzi aaya apa kuti bakubusi babe aamalwazi aamumizeezo.”​—Ba Vivek H. Murthy, U.S. Surgeon General.

 Njiisyo yamu Bbaibbele: “Kupengana mumizeezo kupa kuti muntu amaninwe nguzu.”​—Tusimpi 17:22.

 Amubone twaambo tuccilila.

•   Zicitika. Sena mwanaanu kuli cakamucitikila, cintu mbuli kukakwa, kumana kwacisyabo, kukakilwa kucita cintu cimwi, naa kufwidwa muyandwa? Ikuti kacili boobo, sena cilamujatikizya kapati kwiinda mbomuyeeya?

•   Micito. Sena mwanaanu ulalizandula kubeenzinyina, naa kubanamukwasyi naa wakaleka kukkomanina zintu zimwi nzyaakali kukkomanina lyoonse? Sena kuli zintu zimwi nzyaakali kuyandisya nzyaakapa bamwi?

•   Ŋambawido. Sena mwanaanu ulaakwaamba majwi aajatikizya lufwu naa kwaamba majwi mbuli aakuti, “Nicabota kuti nindafwide buyo”? Sena ulaakwaamba majwi mbuli aakuti, mundijatile, ndamupenzya kapati?

   Masimpe kuti majwi aamwi alakonzya kwaambwa “cakutayeeya.” (Job 6:3; bupanduluzi buyungizyidwe) Pele aamwi alakonzya kutondezya kuti uyanda lugwasyo. Aboobo tamweelede kuunduluzya cili coonse mwanaanu ncaamba kujatikizya kuyanda kufwa.

 Ikuti mwanaanu waamba kuti muzeezo wakulijaya wakaluujisi, mulakonzya kumubuzya kuti, “Sena wakayeeya kale noyanda kuyoocita oobo naa mboyakucicita?” Bwiinguzi bwake buyootondezya naa mweelede kufwambaana kubweza ntaamu naa pe.

 “Tobazyali, tulakonzya kuyoowa kubuzya bana besu mibuzyo iili boobu akaambo kakuyoowa mbobakonzya kutwiingula. Pele ikuti naa nzyobaamba zitondezya mbobalimvwa, amwaabandike makani aayo cakutasowa ciindi.”​—Ba Sandra.

 Njiisyo yamu Bbaibbele: “Mizeezo iili mumoyo wamuntu ili mbuli maanzi aali mumugoti mulamfwu, pele mupampu nguukonzya kwiiteka.”​—Tusimpi 20:5.

•   Amubandike amwanaanu cakukkazika moyo. Cakusaanguna, amumulumbaizye akaambo kakusyomeka kwakwe. Mpoonya mulakonzya kwaamba kuti: “Ndiyanda kumvwisya zintu nzyooli kwiindamo. Kondaambila, nzintu nzi zyali kukucitikila alimwi ino ulimvwa buti?”

   Amuswiilile cakukkazika moyo kubwiinguzi bwamwanaanu. Mutasoli kulyuubya-ubya penzi lyakwe naa kufwambaana kumwaambila ncayelede kucita.

   Njiisyo yamu Bbaibbele: ‘Mweelede kufwambaana kuswiilila, kumuka kwaambaula, kumuka kukalala.’​—Jakobo 1:19.

•   Amubandike mbwakonzya kulikwabilila. Amumugwasye mwanaanu kulemba zintu zitobela:

   Zitondezyo. Mbukkale nzi naa nkuyeeya kuli buti kulaakusololela kumizeezo yakuyanda kulijaya?

   Zintu zikonzya kumugwasya. Nzintu nzi zikonzya kumugwasya kucesya kulibilika alimwi akucinca mizeezo yakwe?

   Bantu bakonzya kumugwasya. Sena kuli bantu mbakonzya kwaambila ciindi nayanda lugwasyo? Eeci cilakonzya kubikkilizya ndinywe, muntu mupati umwi uusyomeka, musilisi uulanganya mapenzi aamumizeezo, naa kabunga kagwasya bantu bajisi mizeezo yakulijaya.

   Njiisyo yamu Bbaibbele: “Makanze aabankutwe masimpe apa kuzwidilila.”​—Tusimpi 21:5.

•   Amupakamane. Amuzumanane kumulangilila mwanaanu, nokuba kuti inga kalibonya kuti ucita kabotu.

   “Ciindi mwanaangu nakandaambila kuti tacijisi muzeezo wakuyanda kulijaya, ndali kuyeeya kuti penzi lyamana. Ooku kwakali kulubizya kupati. Muntu ulakonzya kujana penzi limwi likonzya kumupa muzeezo wakuyanda kulijaya alimwi, cilakonzya kucitika cakufwaambana.”​—Ba Daniel.

   Amumugwasye mwanaanu kumvwisya kasimpe kayandika kapati kujatikizya mbwalimvwa akumwaambila kuti: Nkwakaindi buyo kasyoonto. Bbuku litegwa The Whole-Brain Child lyaamba kuti “Kuli mbuli mbowuunga muwo, inga tiicaba camaano kwiima mumvwula akuyeeya kuti tatukonzyi kuteta. Alimwi inga caba cabufwubafwuba kuyeeya kuti zuba kunyina noiya kupola alimwi.”

•   Amumusyomezye: Amumwaambile mwanaanu kuti mulamuyanda akuti mulilibambilide kumugwasya. Alimwi buya, mulakonzya kuyungizya kuti: “Ndilakonzya kucita kufwumbwa ncondikonzya kutegwa ndikugwasye kuzunda penzi eeli.”

   Njiisyo yamu Bbaibbele: “Mulongwe mwini-mwini ulatondezya luyando ciindi coonse, alimwi ngomunyoko wakazyalilwa kuti akugwasye muziindi zyamapenzi.”​—Tusimpi 17:17.