Ditsela Tse Thataro Tsa go Sireletsa Boitekanelo Jwa Gago

Kgwetlho mo Dinageng Tse di Tlhabologang

GOMPIENO batho ba le bantsi ba tshwanetse go kgaratlha gore ba ipoloke ba le phepa, segolobogolo mo dinageng tse mo go tsone go se nang metsi a a lekaneng a a phepa le thulaganyo e e siameng ya go tsamaisa leswe. Le fa go ntse jalo, go ipoloka o le phepa go botlhokwa. Go fopholediwa gore palo e e fetang halofo ya malwetse le dintsho tsa bana di bakiwa ke megare e e tsenang mo maganong a bone ka ntlha ya diatla tse di leswe kana dijo le metsi a a seng phepa. Malwetse a le mantsi, segolobogolo letshololo, a ka tilwa fa go dirisiwa dikakantsho tse di latelang tse di kwadilweng mo go Facts of Life, e leng kgatiso nngwe ya United Nations Children’s Fund.

1 Latlha mantle mo go tshwanetseng teng

Megare e le mentsi e fitlhelwa mo mantleng. Fa megare e e bakang malwetse e tsena mo metsing le mo dijong kana e fitlha mo diatleng, mo didirisiweng kana mo mafelong a go apeelwang le a go jelwang mo go one, e ka tsena mo leganong, motho a a metsa, mme seo se ka baka malwetse. Tsela e e molemolemo ya go thibela megare e e ntseng jalo gore e se ka ya anama ke go latlha mantle otlhe. Mantle a batho a tshwanetse go latlhelwa mo ntlwaneng ya boithomelo. Tlhomamisa gore ga go na mantle a diphologolo gaufi le ntlo, mo ditselaneng kana mo mafelong a bana ba tshamekelang mo go one.

Fa go se nang ntlwana ya boithomelo gone, katela mantle ka bonako. Gakologelwa gore mantle, tota le a masea, a na le megare e e ka bakang malwetse. Mantle a bana le one a tshwanetse go latlhelwa mo ntlwaneng ya boithomelo kana a katelwe.

Phepafatsa ntlwana ya boithomelo ka metlha. Fa o dirisa ntlwana ya mosima, e khurumetse sentle mme fa o dirisa e leswe la yone le tsamaisiwang ka metsi, tsamaisa metsi ka dinako tsotlhe.

2 Tlhapa diatla

O tshwanetse go tlhapa diatla ka dinako tsotlhe. Go di tlhapa ka metsi le sesepa go tlosa megare. Ga go a lekana go tlhapa diatla ka metsi fela—o tshwanetse go gotlha diatla tsoopedi ka sesepa kana molora.

 Go botlhokwa gore o tlhape diatla fa o tswa kwa ntlwaneng ya boithomelo le fa o sena go tlhakola lesea kana ngwana. Gape, tlhapa diatla fa o sena go tshwara diphologolo, pele ga o tshwara dijo, le pele ga o jesa bana.

Go tlhapa diatla go thusa go sireletsa batho mo dibokong tse di ka bakang malwetse. Diboko tseno di dinnye thata mo di ka bonwang ka maekorosekopo fela. Diboko tseno di tshela mo mantleng le mo motlhapong, mo metsing a a fa godimo, mo mmung le mo nameng e e sa apewang le e e sa butswang sentle. Tsela e e molemolemo ya go thibela diboko go tsena mo mmeleng wa gago ke ka go tlhapa diatla. Gape, o ka thibela diboko tse di gaufi le matlwana a boithomelo go tsena mo mmeleng wa gago ka go rwala ditlhako fa o le gaufi le ntlwana ya boithomelo.

Bana ba rata go tsenya diatla tsa bone mo leganong, ka jalo ba tlhapise diatla ka dinako tsotlhe, segolo jang fa ba sena go ya ntle le pele ba ja. Ba rute go itlhapisa diatla le gore ba se ka ba tshamekela gaufi le ntlwana ya boithomelo kana gaufi le mafelo a go ya ntle.

3 Tlhapa sefatlhego letsatsi le letsatsi

Tlhapa sefatlhego sa gago ka sesepa le metsi letsatsi le letsatsi gore matlho a gago a se ka a tsenwa ke megare. Difatlhego tsa bana le tsone di tshwanetse go tlhapisiwa. Sefatlhego se se leswe se ngoka dintsi tse di rwalang megare. Megare eno e ka baka malwetse a matlho le eleng go go foufatsa.

Tlhatlhoba matlho a bana ba gago ka metlha. Matlho a a itekanetseng, a bongola e bile a a phatsima. Fa matlho a omile, a le mahibidu, kana a le botlhoko kana fa a na le molaka, ngwana o tshwanetse go tlhatlhobiwa ke modiredi wa tsa boitekanelo kana ngaka.

4 Dirisa metsi a a phepa fela

Gantsi malapa ga a nne le malwetse a mantsi fa ba dirisa metsi a a phepa e bile ba a boloka a le phepa. Metsi a gago a ka nna phepa fa a tswa mo diphaepeng tsa metsi tse di agilweng sentle kana mo dipetseng le mo metsweding e e phepa ya metsi. Go ka direga gore metsi a a tswang mo makadibeng, mo dinokeng kana mo ditankeng kana dipetse tse di bulegileng a se ka a nna phepa, mme a ka phepafadiwa ka go a bedisa.

Dipetse di tshwanetse go khurumelwa. Dikgamelo, megala le dijeke tse di dirisiwang go ga le go boloka metsi di tshwanetse go tlhatswiwa ka metlha le go bewa mo lefelong le le phepa, e seng fa fatshe. Diphologolo ga di a tshwanela go atamela  metswedi ya metsi a a nowang e bile ga di a tshwanela go tsena mo ntlong. O se ka wa dirisa dibolayaditshenekegi kana dikhemikale gaufi le metsi a a nowang.

Mo ntlong, metsi a tshwanetse go bolokiwa mo kgamelong e e phepa e e khurumelwang. Go molemo go nna le kgamelo e e nang le pompo. Fa e se na pompo, dirisa sego kana senwelo se se phepa go ga metsi. Le ka motlha metsi a a nowang ga a tshwanela go tshwarwa ka diatla tse di leswe.

5 Sireletsa dijo gore di se ka tsa tsenwa ke megare

O ka bolaya megare ka go apaya dijo gore di butswe sentle. Dijo, segolobogolo nama ya koko, di tshwanetse go apewa gore di butswe sentle. Megare e ata ka bonako mo dijong tse di bothitho. Ka jalo, dijo di tshwanetse go jewa ka bonako fela fa di sena go apewa. Fa go tlhokega gore o emise dijo go feta diura tse pedi, tlhomamisa gore o di beye mo lefelong le le fisang kgotsa le le tsididi. Gape, fa go tlhokega gore o beye dijo tse di apeilweng gore di jewe ka nako e nngwe, di khurumetse. Go dira jalo go sireletsa dijo gore di se ka tsa tsenwa ke dintsi le ditshenekegi. Omosa dijo gape pele o di ja.

Mashi a letsele ke one a a sireletsegileng e bile a siametse masea le bana ba bannye. Mashi a diphologolo a a sa tswang go apewa a botoka go na le mashi a a sa apewang. Tila go dirisa mabotlele a go anyisa, ntle le fa o tla a tlhatswa ka metsi a a bedisitsweng nako le nako fa o a dirisa. Gantsi mabotlele a go anyisa a rwala megare e e ka bakang letshololo. Go botoka go anyisa ngwana kana go mo jesa ka kopi e e phepa.

Tlhatswa maungo le merogo ka metsi a a phepa. Go botlhokwa go dira jalo segolo jang fa di jesiwa masea le bana ba bannye di le tala.

6 Latlha matlakala otlhe a mo gae

Dintsi, mafele, magotlo le dipeba di rwala megare tsotlhe fela. Ditshedi tseno di rata mo go leng matlakala gone. Fa go se na thulaganyo ya go rwala matlakala mo o nnang gone, latlhela matlakala mo khuting, mo a ka katelwang gone kana a fisiwa letsatsi le letsatsi. Boloka ntlo ya gago e le phepa, e se na matlakala le metsi a a leswe.

Fa o dirisa dikakantsho tseno ka metlha, o tla fitlhela gore go ise go ye kae e tla bo e le karolo ya botshelo jwa gago jwa letsatsi le letsatsi. Ga go thata go di latela e bile ga o tlhoke madi a mantsi go di dirisa, mme di tla sireletsa boitekanelo jwa gago le jwa ba lelapa la gago.

[Setshwantsho mo go tsebe 27]

Fa go se nang ntlwana ya boithomelo gone, katela mantle ka bonako

[Setshwantsho mo go tsebe 27]

Tlhapa diatla ka metlha

[Ditshwantsho mo go tsebe 28]

Malapa ga a nne le malwetse a mantsi fa ba dirisa metsi a a phepa e bile ba dira gore a se ka a tsenwa ke megare

[Setshwantsho mo go tsebe 28, 29]

Tlhapa sefatlhego ka metsi le sesepa letsatsi le letsatsi

[Setshwantsho mo go tsebe 29]

Fa go tlhokega gore o beye dijo tse di apeilweng gore di jewe ka nako e nngwe, di khurumetse

[Setshwantsho mo go tsebe 29]

Matlakala a mo gae a tshwanetse go katelwa kana go fisiwa letsatsi le letsatsi