1, 2. Ahabw’enki kihikire kugyeragyeranisa omuriro n’amaani g’orurimi?

OMU kutandika kw’Okwaikumi 1871, omuriro ogurikugambwaho nk’ogurikukirayo kuba ogw’akabi omu byafaayo bya U.S., gukootsya ebibira by’omu bukiizi-bwa-bumosho obwa Wisconsin. Omuriro ku gwagumire nigweyongyera amaani, endimi zaagwo, n’ekibabo kyagwo bikaita abantu barikurenga 1,200, gwayotsya n’obuhumbi nka bubiri obw’emiti. Omuriro ogu nigubaasa kuba gwarugire aha buganga bukye obwarugire omu mwika gw’egaari y’omwika eyaabaire neehingura. Ebigambo ebiri omuri Yakobo 3:5 ka bihikire! Nibigira biti: “Mureebe ekibira n’obu kiraabe kiri kihango kita, kitwekwa akariro kakye!” Ahabw’enki omuhandiiki wa Baibuli yaakoreise ebigambo ebyo?

² Enshonga nkuru eri omu ky’okureeberaho eki Yakobo yaakoreise omu mushororongo gwa 6. “N’orurimi ruba omuriro.” Orurimi nirujwekyera obushoboorozi bwaitu bw’okugamba. Nk’oku omuriro gurikubaasa kuba ogw’akabi, n’ebi turikugamba nibibaasa kuba eby’akabi. Kandi Baibuli neegira ngu “orurimi rugira obushoboorozi bw’okwita n’obw’okukiza.” (Enf. 18:21) Kwonka, titurikubaasa kureka kugamba turikutiina kugamba kubi, nk’oku tutarikubaasa kureka kukoresa omuriro turikutiina ngu niguza kureetaho akabi. Ekikuru n’okuba abeerinzi. Nitubaasa kuba abeerinzi tukorese gye  omuriro kuteeka eby’okurya, kwota, nari kumurikisa nyekiro. Nikyo kimwe, twaba abeerinzi, nitubaasa kukoresa gye orurimi rwaitu kuha Ruhanga ekitiinisa n’okugasira abandi.—Zab. 19:14.

3. Ni bintu ki bishatu ebirikutwarirwa omu kugamba ebi turikuza kureeba?

³ Yaaba tukoresa ebigambo kuruga omu kanwa kaitu nari obumanyiso bw’engaro zaitu, obushoboorozi bw’okugamba eki turikuteekateeka n’enyehurira zaitu n’ekiconco kuruga ahari Ruhanga. Nitubaasa kukoresa tuta ekiconco eki kwombeka, beitu kutari kushenya? (Shoma Yakobo 3:9, 10.) Nituza kureeba ebintu bishatu bikuru ebirikutwarirwa omu kugamba: Obu twine kugamba, ebi twine kugamba, n’oku twine kugamba.

4. Ni ryari obu turikuba twine ‘kuhunama’?

⁴ Okugamba n’ekintu eki turikukora buri izooba, kwonka titwine kugamba buri kaire. Nangwa na Baibuli neegira ngu hariho obwire “bw’okuhunama.” (Mub. 3:7) Okuhunama abandi baaba nibagamba, n’akamanyiso k’okuha abandi ekitiinisa. (Yob. 6:24) Okurinda orurimi rwaitu tukanga kushohoza enaama, nikyoreka ngu twine okwetegyereza. (Enf. 20:19) Okurinda orurimi rwaitu twaba twine ekiniga, n’ekikorwa ky’obwengye.—Zab. 4:4.

5. Nitubaasa kworeka tuta ngu nitusiima ekiconco ky’okugamba eki Ruhanga atuhaire?

⁵ Kwonka, Baibuli neegamba aha bunaku “bw’okugamba.” (Mub. 3:7) Munywani waawe yaakuha ekiconco kirungi, buzima torikubaasa kukishereka ahu kitarikureebwa. Kureka, nooyoreka ngu nookisiima orikukikoresa gye. Nitworeka ngu nitusiima ekiconco ky’okugamba eki Yehova atuhaire turikukikoresa gye. Eki nikibaasa kutwariramu okugamba enyehurira zaitu, okugamba ebyetengo byaitu, okugamba ebigambo ebirikuhuumuriza, n’okuhimbisa Ruhanga. (Zab. 51:15) Nitubaasa kumanya tuta obwire burungi “bw’okugamba”?

6. Baibuli neeyoreka eta obukuru bw’okutoorana obwire burungi bw’okugamba?

⁶ Ebigambo ebiri omu Enfumu 25:11 nibyoreka obukuru bw’okutoorana obwire burungi bw’okugamba. Nibigira biti: “Ekigambo kihikire, ekigambirwe omu bunaku bwakyo, ni nk’amapeera g’ezaabu agari omu kiibo ky’efeeza.” Amapeera g’ezaabu gaaba gari gonka nigaba gari marungi. Kwonka gaateebwa omu kintu ky’efeeza nigeyongyera kureebeka gye. Nikyo kimwe, okutoorana obwire burungi bw’okugamba nikibaasa kureetera emigambire yaitu kuba mirungi kandi erikushemeza. Mu muringo ki?

7, 8. Ab’eishe-emwe omuri Japan bakatoorana bata obwire burungi bw’okugamba aha kuzooka?

⁷ Nitubaasa kuba twine ebigambo birungi ebi omuntu arikwetenga, kwonka twaba tutatooraine obwire burungi bw’okubigambiramu, amakuru gaabyo nigabaasa kubura. (Shoma Enfumu 15:23.) Nk’eky’okureeberaho, omu Kwakashatu 2011 omutsitsa n’eihunga bikateera ebicweka by’oburugwa izooba bwa Japan, endembo zoona zaasiisikara. Abantu abarikurenga 15,000 bakafa. N’obu Abajurizi ba Yehova nabo baahikirweho ekihikiirizi eki, buri mugisha gwona ogu baabaire batunga, bakaba bakoresa Baibuli kuhuumuriza abarikuganya. Kwonka, abantu baingi bakaba bari omu nyikiriza ya Buddha nari bataine eki barikumanya aha nyegyesa za Baibuli. Ab’eishe-emwe bakeetegyereza ngu bwanyima y’eihunga bukaba butari bwire burungi bw’okugambira omuntu ohikirweho ekihikiirizi aha matsiko g’okuzooka. Omu mwanya gw’ekyo, bakakoresa ekiconco kyabo ky’okugamba kuta omutima aha nyehurira zaabo, n’okubashoboororera ahabw’enki ebintu bibi nibihika aha bantu abataine kibi eki bakozire.

⁸ Yesu akaba naamanya obu atashemereire kugamba, n’obwire burungi bw’okugamba.  (Yoh. 18:33-37; 19:8-11) Eizooba rimwe akagambira abeegi be ati: “Nkiine bingi kubagambira, kwonka timurikubaasa kubyemera hati.” (Yoh. 16:12) Abajurizi ba Yehova omuri Japan bakatooreza Yesu. Bwanyima y’emyaka ebiri n’ekicweka eihunga eryo riherize kubaho, bakeejumba omu kampeyini y’okujanjaaza Amakuru g’Obukama Na. 38, “Abaafiire Buzima Baryazooka?” Omu bunaku obwo, abantu baingi bakaba beteekateekire kuhuumurizibwa n’ebigambo birungi ebirikukwata aha kuzooka, kandi baikiriza turakiti egi. Buzima emigyenzo n’enyikiriza z’ediini nibitaana munonga, n’ahabw’ekyo twine kukoresa okwetegyereza kyahika aha kutoorana obwire burungi bw’okugamba.

9. Ni ryari obu turikugamba omu bwire buhikire kikareetera okugamba kwaitu kuba kurungi?

⁹ Buzima twine kumanya obwire burungi bw’okugamba. Nk’eky’okureeberaho, omuntu naabaasa kutugwisa kubi, nangwa n’obu yaakuba naakoresa ebigambo ebitaine kigyendererwa kibi. Nikiba kiri eky’obwengye kumanya yaaba enshonga ni nkuru kugira ngu tugire eki twagigambaho. Twaba turi ab’okugamba, nikiba kitari ky’obwengye kugamba n’ogwo owaatugwisa kubi tukiine ekiniga, ahakuba nitubaasa kugamba akarebure. (Shoma Enfumu 15:28.) Nikyo kimwe, twine kukoresa obwengye twaba nitubuurira amakuru marungi abanyabuzaare abatari Bajurizi ba Yehova. Nituba nitwenda ngu bamanye Yehova, kwonka twine kugira okugumisiriza n’okwetegyereza. Okugamba ekihikire omu bunaku obuhikire nikibaasa kubahwera kwigura emitima yaabo.

10. (a) Ahabw’enki twine kutoorana gye ebi turaagambe? (b) Ni migambire ki ei twine kwetantara?

¹⁰ Ebigambo biine amaani g’okukora kubi n’ag’okukiza. (Shoma Enfumu 12:18.) Okukoresa ebigambo kusaasa abandi nikikira kubaho omu nsi ya Sitaane egi. Eby’okweshemeza nibireetera abantu baingi kutyaza ‘endimi zaabo nka rurara, n’okutambika ebigambo byabo ebirikushaarira nk’emyambi.’ (Zab. 64:3) Omukristaayo ashemereire kwetantara omuze ogu ogw’akabi. Eky’okureeberaho kimwe ‘eky’ebigambo ebirikushaarira’ n’okurengyeza omuntu, hamwe n’ebigambo ebirikucumita, ebigyendereire kugarura omuntu ahansi nari kumuhera. Abantu nibakira kurengyeza abandi baaba nibabazaanisa, kwonka omuze ogu nigubaasa kurugamu okugarura omuntu ahansi, n’okumugwisa kubi. Okurengyeza omuntu omu muringo mubi n’omuze mubi ogu Abakristaayo ‘baine kweihamu.’ Ebigambo ebirikushetsya nibibaasa kuba birungi, kwonka twine kwetantara omuze ogu turikugamba ebigambo ebirikusaasa, ebirikugarura ahansi, nari ebirikuhemura abandi. Baibuli netwehanangiriza eti: “Omu kanwa kaanyu hatarirugamu ekigambo kyona ekibi; kureka mugambe ebirungi ebirikubaasa kukuza [kwombeka] abantu ahu bishemereire kugambirwa, bibone kuhaisa abarikubihurira omugisha.”—Efe. 4:29, 31.

11. Omutima gwaitu ni mukuru guta omu kutoorana ebigambo?

¹¹ Yesu akeegyesa ngu “ebiijwire omutima, akanwa nibyo kagamba.” (Mat. 12:34) N’ahabw’ekyo, okutoorana ebigambo ebihikire nikutandikira omu mutima. Emigambire yaitu butoosha neeyoreka oku turikutwara abandi. Omu mitima yaitu haaba haijwiremu rukundo n’embabazi, emigambire yaitu buzima neija kuba eri mirungi kandi erikwombeka.

12. Nitubaasa kwongyera kutoorana tuta ebigambo birungi?

¹² Kandi kubaasa kutoorana ebigambo ebihikire twine kubanza twateekateeka kandi tukakoresa okwetegyereza. Nangwa n’Omugabe omunyabwengye Sulemaani ‘akateekateeka kandi yaayeetegyereza’ kubaasa kusherura ‘ebigambo ebirikushemeza, n’okuhandiika ebigambo by’amazima.’ (Mub. 12:9,  10) Obumwe nikikugumira kutunga “ebigambo ebirikushemeza”? Ku kiraabe nikwo kiri, nikibaasa kukwetengyesa kwongyera aha bigambo byawe. Omuringo gumwe ogw’okukoramu eki n’okwetegyereza oku ebigambo birikukoresibwa omu Baibuli n’omu bitabo byaitu. Yega amakuru g’ebigambo ebi otarikumanya. Ekikuru munonga, yega kukoresa ebigambo omu muringo ogurikuhwera abandi. Baibuli erikugamba aha mukago ogu Yehova aine n’Omwana we, neegira ngu Yehova omuhaire ‘orurimi rw’abeegyesiibwe, ngu abone kumanya ekigambo eki araahangaanise oruhire.’ (Isa. 50:4) Okutunga obwire bw’okuteekateeka aha bi turikuza kugamba nikibaasa kutuhwera kutunga ebigambo ebihikire. (Yak. 1:19) Nitubaasa kwebuuza tuti: ‘Ebigambo ebi, nibiija kwihayo gye eki ndikwenda kugamba? Ebigambo byangye nibiija kukwata bita ahari ogwo orikubihurira?’

13. Ahabw’enki okugamba ebirikurahuka kwetegyerezibwa kiri kikuru?

¹³ Enzamba zikaba zikoresibwa omuri Israeli kurundaana abantu nari kubataataana, n’okubamanyisa ngu batandikye orutaro. Baibuli neekoresa eiraka ry’enzamba kworeka ekyetengo ky’okugamba ebirikurahuka kwetegyerezibwa. Eiraka ry’enzamba eritarikwetegyerezibwa niribaasa kuba ery’akabi aha ihe eririkuza kurwana. Nikyo kimwe, okugamba kwaitu kwaba kutarikwetegyerezibwa gye, nikubaasa kubuzabuza nari kuhabya abantu. Buzima, omu kuteeraho kwaitu kugamba ebigambo ebirikwetegyerezibwa gye, titurikwenda kugamba butunu nari kugambira eryo.—Shoma 1 Abakorinso 14:8, 9.

14. Ni ky’okureeberaho ki ekirikworeka ngu Yesu akaba agamba ebyorobi kwetegyereza?

¹⁴ Yesu akatuteeraho eky’okureeberaho kirungi omu kutoorana ebigambo. Teekateeka aha rubazo rwe oruri omuri Matayo eshuura 5 kuhika aha ya 7. Yesu akaba atarikukoresa ebigambo bingi ebirikubuzabuza abantu nari ebigambo ebirikucumita. Omu mwanya gw’ekyo, akaba atoorana ebigambo ebirikwetegyerezibwa, kandi ebyorobi, kubaasa kuhika abamuhurikiize aha mutima. Nk’eky’okureeberaho, kubaasa kwikaikanisa abantu abaabaire nibeerarikirira aha by’okurya, akabaha eky’okureeberaho kworeka oku Yehova arikuriisa ebinyonyi by’omu mwanya. Reero arikugyeragyeranisa ebinyonyi n’abamuhurikiize, akabuuza ati: ‘Mbwenu imwe timurikubikira?’ (Mat. 6:26) Ka yaakoreise ebigambo byorobi, ebirikwetegyerezibwa, kandi ebirikuhika aha mutima! Ka tureebe ekintu kya kashatu ekirikutwarirwa omu kugamba.

15. Ahabw’enki twine kugira embabazi twaba nitugamba?

¹⁵ Oku turikugamba ekintu ni kikuru kwingana n’eki turikugamba. Yesu ku yaagambiire omu sinagogi omu rurembo rw’owaabo Nazareesi, abantu ‘bakatangaarira ebigambo by’embabazi ebyaruga omu kanwa ke.’ (Luk. 4:22) Ebigambo by’embabazi nibihika aha mutima gw’omuntu kandi tibirikubaasa kutuubya aha maani g’orurimi. Buzima, embabazi nizibaasa kureetera emigambire yaitu kwikirizisa abandi. (Enf. 25:15) Nitubaasa kugamba omu muringo gw’embabazi, ogw’ekitiinisa, kandi ogurikworeka ngu nitufayo aha nyehurira z’abandi nka Yesu. Ku yaareebire oku abantu baabaire nibateeraho kumuhurikiza, akabagirira esaasi “yaatandika kubeegyesa bingi.” (Mak. 6:34) Nangwa n’obu yaabaire naatwarizibwa kubi, tarakoreise bigambo bibi.—1 Pet. 2:23.

16, 17. (a) Twaba nitugamba n’ab’omu maka gaitu nari banywani baitu omu kibiina, nitubaasa kutooreza tuta Yesu? (Reeba ekishushani aha kutandika.) (b) Ha eky’okureeberaho ekirikworeka ngu okugamba n’embabazi nikurugamu ebirungi.

¹⁶ Okuba abacureezi n’okuba abeegyendesereza omu kugamba, nikibaasa kuguma twaba nitugamba n’omuntu ou turikumanya gye. Nitubaasa kuteekateeka ngu twine kugamba buri kimwe butunu. Ekyo nikibaasa kubaho  twaba nitugamba n’ab’omu maka gaitu nari banywani baitu omu kibiina. Mbwenu shi ekyo kikareetera Yesu kugambira atyo abeegi be ahabw’okugira ngu akaba ari munywani waabo? Ngaaha buzima! Abakuratsi be ku baagumire nibahakana barikwenda kumanya omukuru omuribo, akabahabura arikukoresa ebigambo by’embabazi n’eky’okureeberaho kw’omwana muto. (Mak. 9:33-37) Abareeberezi nibabaasa kutooreza Yesu barikuha obuhabuzi “n’omutima gw’obucureezi.”—Gal. 6:1.

¹⁷ Nangwa n’obu omuntu yaakutugambira ekirikugwisa kubi, okugarukamu turikukoresa ebigambo by’embabazi nikibaasa kurugamu ebirungi. (Enf. 15:1) Nk’eky’okureeberaho, omwojo omushogoyo owaabaire naatuura na nyina akaba naakora ebibi kandi arikweshushaniriza nk’orikuheereza Yehova. Munyaanyazi-itwe owaasaasiibwe nyina akagira ati: “Ni kibi munonga kureeba ngu oremirwe omu kutendeka omwana waawe.” Nyina w’omwoyo ogwo akabanza yaateekateeka reero yaamugarukamu ati: “N’amazima ebintu tibirikugyenda gye hati, kwonka okutendekwa kwe n’omurimo ogukiriyo nigugyenda omu maisho. Oije ombuuze bwanyima ya Haramagedoni; obwo nitwija kumanya ekihikire.” Okugarukamu omu muringo murungi kikareetera banyaanyazi-itwe aba kuguma baine obusingye, kandi kikahiga omwojo ogwo, ahakuba akabahurira barikugamba. Akamanya ngu nyina akaba atarekyeire aho okumutendeka. Eki kikamuhiga kureka emikago ye mibi. Ku haahingwireho obwire, akabatizibwa, kandi akaija yaaheereza aha Beseeli. Yaaba turi n’ab’eishe-emwe, ab’omu maka gaitu, nari abantu abandi, butoosha twine kukoresa ebigambo ‘eby’embabazi, ebiri nk’ebirimu omwonyo.’—Kol. 4:6.

18. Okutooreza Yesu omu migambire nikiija kutuhwera kita kukoresa gye amaani g’orurimi?

¹⁸ Okugira obushoboorozi bw’okugamba oku turikwehurira n’ebi turikuteekateeka buzima n’ekintu kirungi. Ka tuteereho kutooreza Yesu turikugamba omu bwire obuhikire, ebigambo ebihikire, n’omu muringo gw’embabazi. Amaani g’orurimi nigaija kutambira abarikutuhurikiza kandi kishemeze Yehova, owaatuhaire ekiconco ky’omuhendo eky’okugamba.