Ngwaga ‘Nageng e Botse’

MOO go bego go le motse wa mehleng ya Beibele wa Getsere, woo o lego molaleng wa ka lebopong la ka bodikela bja Jerusalema, go ile gwa ba le kutollo e kgahlišago ka 1908: letlapa le lenyenyane la phaphathi la motaga leo go dumelwago gore ke la lekgolong la bo-lesome la nywaga B.C.E. Go lona go ile gwa hwetšwa seo go naganwago gore ke phetolelo e nolofaditšwego ya ngwaga wa temo, goba modikologo, ka mongwalo wa bogologolo wa Seheberu, e e-na le mekgwa e fapa-fapanego yeo e bontšhago kamoo go lengwago ka gona. Phaphathi ye ka morago e ile ya tsebja e le Tšhupamabaka ya Getsere.

Phaphathi yeo e na le mosaeno o rego: Abija. Gaešita le ge e se baepi ka moka ba marope bao ba dumelelanago le seo, ba bantši ba e lebelela e le mošomo wa gae wa ngwana wa sekolo woo o ngwadilwego ka tsela ya sereto. * Na o ka rata go bona go latelana ga dihla ka thušo ya mošemanyana yoo a phetšego nakong yeo? Go dira bjalo go ka go thuša go gopola ditiragalo tše dingwe tša ka Beibeleng.

Dikgwedi tše Pedi tša Puno

Mongwadi wa tšhupamabaka ye ya kgale o thomile ka puno e tlwaelegilego. Gaešita le ge e beilwe boemong bja pele mo tšhupamabakeng ye, o ka kwešiša lebaka leo ka lona Baisiraele ba bego ba lebelela puno ye e le seremo, goba mafelelo, sa karolo e kgolo ya ngwaga wa temo. Kgwedi ya Ethanim (yeo ka morago e ilego ya bitšwa Tishri) e sepedišana le September/October tšhupamabakeng ya rena ya lehono. Ka ge karolo e kgolo ya puno e fedile, se ka mo go kgethegilego e be e le nako ya go thaba yeo e ka bago e ile ya akaretša Abija yo monyenyane. Akanya kamoo a bego a thaba ka gona ge a be a thuša tatagwe go hloma mošašana woo o bego o tla ba legae la bona lebaka la beke la ge ba leboga Jehofa ka lethabo bakeng sa dimela tša mašemo a bona!—Doiteronomio 16:13-15.

Mo e ka bago ka yona nako ye, dihlware di be di le kgaufsi le go lokela go bunwa ke lapa labo Abija  ka go itia makala a mohlare, e lego mošomo woo o bego o ka ba o be o tloga o thatafalela Abija yo monyenyane eupša e le o kgahlišago go o bogela. (Doiteronomio 24:20) Ke moka ba be ba topa dihlware gomme ba di iša segatelong sa kgaufsi sa letlapa gore go dirwe makhura. Goba ba lapa ba be ba ka dira makhura ka mokgwa o mongwe o bonolo—wa go tsenya dihlware tšeo di phutlugilego goba di tšharogilego ka gare ga meetse gomme ba ga makhura le ge e le afe ao a phaphamalago. Boemong le ge e le bofe, seela se se bohlokwa e be e se sejo feela. Gape se be se dirišwa bjalo ka makhura a lebone le bakeng sa go alafa matetelo le dintho, tše bjalo ka tšeo mošemanyana yo bjalo ka Abija a bego a ka di hwetša ge a bapala.

Dikgwedi tše Pedi tša go Bjala

Ge ditsheola di thoma go na, Abija a ka no ba a be a thabela go kwa go tonya ga meetse a tšona letlalong la gagwe. Tatagwe a ka no ba a ile a mmotša bohlokwa bja go na ga pula nageng. (Doiteronomio 11:14) Mobu, woo o bego o thatafaditšwe ke letšatši ka dikgwedi tše dintši, o be o tla letefala gomme wa lokela go lengwa. Molemi wa bogologolo o be a diriša mogoma wa kota ka bokgoni, mohlomongwe wa go ba le hlogwana ya tšhipi, ge o gogwa ke phoofolo. Pakane e be e le go dira mekero e lego thwii mobung. Naga e be e le bohlokwa, ka gona balemi ba Baisiraele ba be ba diriša gaešita le tema e nyenyane, go akaretša le merotoga. Eupša fao ba be ba tla swanelwa ke go šomiša megoma ya seatla.

Ge mobu o letefaditšwego o se na go lengwa, korong le garase di be di ka bjalwa. Se se kgahlišago ke gore matseno a latelago a Tšhupamabaka ya Getsere a šupa go dikgwedi tše pedi tša go bjala mo go bjalo. Mobjadi o be a ka rwala  peu lemenong la diaparo tša gagwe gomme a e gaša.

Dikgwedi tše Pedi tša go Bjala ka Morago ga Nako

“Naxa e botse” ga se ya ka ya kgaotša go tšweletša dijo. (Doiteronomio 3:25) Ka December, go na ga pula go be go fihla tlhoreng gomme naga e e-ba e tala. E be e le nako ya temo ya ka morago ga nako ya dinawa, tše bjalo ka dierekisi le di-chickpea, gotee le merogo e mengwe. (Amosi 7:1, 2) Phaphathing, Abija o re se ke “mafulo a seruthwane” goba, go ya ka ge phetolelo e nngwe e e bea, “go bjala ka morago ga nako,” nako ya dijo tše bose tšeo di dirwago ka merogo e mentši ya nakong yona ye.

Ge sehla sa go tonya se ruthela, mo-almond, e lego sešupo sa gore ke seruthwane, o khukhuša matšobana a mašweu le a mapinki. Se se ka thoma ge go thoma go ruthela, ka pela-pela mathomong a January.—Jeremia 1:11, 12.

Kgwedi e Tee ya go Ripa Lodi

Se se latelago Abija o boletše ka lodi. Seo se ka dira gore o nagane ka seo se diregilego nywaga-kgolo pele ga mehla ya Abija ka bohlabela bja meboto ya Judea. Motseng wa Jeriko, Rahaba o ile a uta dihlodi tše pedi “dihlakeng tša folase [“lodi,” NW], tše a bego a di anegile” hlakeng ya ngwako wa gagwe gore di ome. (Jošua 2:6, PK) Lodi e be e kgatha tema e bohlokwa maphelong a Baisiraele. Gore go ntšhwe ditlhale tša lodi, semela se be se swanetše go bola pele. Se se be se tla direga ka go nanya ge go e-wa phoka goba sa direga ka pela ge go ka tsenywa lodi ka bodibeng goba ka nokeng. Ge e šetše e arogantšwe, ditlhale tša lodi di be di dirišetšwa go tšweletša lešela, leo ka nako yeo go bego go dirwa diseila, ditente le diaparo ka lona. Lodi gape e be e dirišwa bjalo ka thapo ya lebone.

Ba bangwe ba gana taba ya gore lodi e be e bjalwa nageng ya Getsere, e lego moo meetse a bego a sa hwetšagale gakaalo. Ba bangwe ba bolela gore lodi e be e lengwa mafelelong a ngwaga feela. Ke ka baka leo ba bangwe ba dumelago gore Tšhupamabakeng ya Getsere, lentšu “lodi” e be e le lehlalosetša-gotee la “furu.”

Kgwedi e Tee ya go Buna Garase

Ngwaga o mongwe le o mongwe, kgaufsi le tekana-nako (equinox) ya seruthwane, Abija o be a bona ditsebjana tše talana tša garase, e lego sebjalo se se latelago seo a bolelago ka sona tšhupamabakeng ya gagwe. Kgwedi yeo e sepedišanago le yeo ka Seheberu ke Abibi, yeo e bolelago gore “Ditsebjana tše Talana,” yeo e ka bago e šupa go lebaka la ge ditsebjana di budule eupša e sa le tše boleta. Jehofa o laetše gore: “O šetše kxwedi ya Abibi; O dirêlê Morêna Modimo wa xaxo Paseka.” (Doiteronomio 16:1) Abibi (yeo ka morago e ilego ya bitšwa Nisani) e sepedišana le seripa sa lehono sa March le sa  April. Nako ya go butšwa ga garase e ka ba e kgathile tema go lemogweng ga mathomo a kgwedi ye. Gaešita le lehono, Bajuda ba ma-Karaite ba gopola go butšwa mo bakeng sa go bona gore ngwaga wa bona o mofsa o thoma neng. Boemong le ge e le bofe, dithakangwaga tša garase di be di swanetše go fetišwa pele ga Jehofa ka di-6 tša Abibi.—Lefitiko 23:10, 11.

Garase e be e e-na le boemo bjo bohlokwa kudu bophelong bja ka mehla bja Baisiraele ba bantši. Ka ge e sa bitše go swana le korong, gantši go be go dirišwa garase go dira senkgwa, kudu-kudu ke badiidi.—Hesekiele 4:12.

Kgwedi e Tee ya Puno le Tekanyo

Ge o nagana morago mehleng ya Abija, o ka nagana gore mesong e mengwe a ka ba a ile a bona maru a makoto a phatlalala—gwa se sa ba le pula lebakanyana. Dimela tša naga e botse bjale di ithekga ka phoka. (Genesi 27:28; Sakaria 8:12) Balemi ba Baisiraele ba be ba lemoga gore dibjalo tše di fapa-fapanego tšeo di bego di bunwa dikgweding tšeo go hlabago letšatši kudu ngwageng di be di nyaka meoya e leka-lekanego go ba go fihla ka Pentekoste. Phefo, moya wa go tonya o tšwago ka leboa o ka no ba o ile wa hola mabele ao a bego a sa gola, eupša phefo e bjalo e be e senya mehlare ya dienywa ge e se na go thunya. Moya wa go fiša o tšwago ka borwa o be o thuša matšobana ao a thuntšego go bulega le go dulafala.—Diema 25:23; Sefela sa Difela 4:16.

Jehofa, Mong wa leratadima, ke mothomi wa tshepedišo ya tswalano ya diphedi le tikologo. Mehleng ya Abija, Isiraele ruri e be e le “naxa ya mabêlê΄ le leotša, ya merara le mexó, ya merapa le mehlware, le ya dinose.” (Doiteronomio 8:8) Rakgolo wa Abija a ka ba a ile a mmotša ka nako e sa tlwaelegago ya motlalo ka tlase ga pušo ya Kgoši Salomo yo bohlale—bohlatse bjo bo lego molaleng bja tšhegofatšo ya Jehofa.—1 Dikxoši 4:20.

Ka morago ga go bolela ka puno, tšhupamabaka e na le lentšu leo ba bangwe ba rego le ra gore “go lekanya.” Seo se ka no ba se bolela ka go lekanya puno go nea beng ba tšhemo le bašomi dikarolo tše itšego goba gaešita le go lefa lekgetho. Lega go le bjalo, diithuti tše dingwe di kwešiša lentšu leo la Seheberu e le “monyanya” gomme di nagana gore lentšu le le šupa Monyanya wa Dibeke, woo o bego o swarwa ka kgwedi ya Sivan (May/June).—Ekisodo 34:22.

Dikgwedi tše Pedi tša go Hlotha Matlakala

Se se latelago Abija o ngwadile ka dikgwedi tše pedi tša go hlokomela merara. Na ruri a ka ba a se a ka a thuša go hlotha matlakala ao a khupeditšego merara go dira gore letšatši le kgone go fihlelela diterebe gabotse? (Jesaya 18:5) Ke moka gwa tla nako ya go kgoboketša diterebe, nako e kgahlago bafsa ba nakong yeo kudu. Ruri diterebe tša dithakangwaga di be di le bose! Abija o swanetše go ba a ile a kwa ka dihlodi tše 12 tšeo Moše a ilego di romela Nageng ya Kholofetšo. Di ile tša ya nakong ya diterebe tša dithakangwaga go bona gore naga ke e  botse gakaakang. Lebakeng leo, lešihla le tee la diterebe e be e le le legolo moo le ilego la rwalwa ke banna ba babedi!—Numeri 13:20, 23.

Kgwedi e Tee ya Dienywa tša Selemo

Seo se ngwadilwego go phetha tšhupamabaka ya Abija se be se bolela ka dienywa tša selemo. Bohlabela bja Magareng mehleng ya bogologolo, selemo e be e le karolo ya ngwaga wa temo yeo e bego e lebiša tlhokomelo go dienywa. Ka morago ga mehla ya Abija, Jehofa o ile a diriša polelwana e rego “seroto se se naxo le dienywa tše di futšwexo [“tša selemo,” NW]” go bontšha gore ‘bofelo bo fihletše setšhaba sa gagwe sa Isiraele,’ a bapala ka mantšu a Seheberu a ‘dienywa tša selemo’ le ‘bofelo.’ (Amosi 8:2, bapiša le PK) Se se swanetše go ba se ile sa gopotša Isiraele e sa botegego gore e be e fihlile bofelong bja yona le gore kahlolo ya Jehofa e be e ba swanetše. Ga go pelaelo gore mago a be a le gare ga dienywa tša selemo tšeo Abija a bego a bolela ka tšona. Mago a selemo a be a ka dirwa mamopa ao ba kago a ja goba a dirišwa bjalo ka sehlare sa dišo.—2 Dikxoši 20:7.

Tšhupamabaka ya Getsere le Wena

Abija yo monyenyane o swanetše go ba a be a tlwaelane kudu le bophelo bja temo bja naga yeo. Mediro ya mašemong e be e phatlaletše go Baisiraele mehleng yeo. Gaešita le ge o sa tlwaelana gakaalo le mediro ya bolemi, seo se bolelwago mo letlapeng la phaphathi la Getsere se ka thuša ka go phediša mmalo wa gago wa Beibele, ka go o dira gore o kwešišege ka mo go oketšegilego le go ba le seo o se bolelago.

[Mongwalo wa ka tlase]

[Seswantšho go letlakala 8]

Marope a epilwego a kua Getsere

[Mothopo]

© 2003 BiblePlaces.com

[Picture/Diagram on page 9]

VEADAR

NISANI (ABIBI)

IYYAR (ZIV)

SIVAN

THAMUSI

AB

ELUL

TISHRI (ETHANIM)

HESHVAN (BUL)

CHISLEV

TEBETH

SHEBAT

ADAR

JANUARY

FEBRUARY

MARCH

APRIL

MAY

JUNE

JULY

AUGUST

SEPTEMBER

OCTOBER

NOVEMBER

DECEMBER

[Mothopo]

Farmer: Garo Nalbandian

[Diswantšho go letlakala 10]

Mo-Almond

Semela sa Lodi

Garase

[Methopo]

Dr. David Darom

U.S. Department of Agriculture

[Lepokisi/Diswantšho go letlakala 11]

Phetolelo E Kgonegago Ya Mongwalo Wa Tšhupamabaka Ya Getsere:

“Dikgwedi tša puno ya merara le dihlware; dikgwedi tša go bjala;

dikgwedi tša mafulo a seruthwane;

kgwedi ya go tumola lodi;

kgwedi ya go buna garase;

kgwedi ya go buna korong le ya go lekanya;

kgwedi ya go kgotha;

kgwedi ya dienywa tša selemo.”

[e saennwe ke:] Abija*

[Mothopo]

E theilwe go Textbook of Syrian Semitic Inscriptions, Bolumo 1, ka John C. L. Gibson, 1971.

[Mothopo go letlakala 11]

Archaeological Museum of Istanbul