Ditsela tše Hlano tša go Hwetša Mošomo

KE MANG yo a hwetšago mošomo o kaone-kaone? Na ke motho yo a swanelegago kudu? Brian e lego moeletši wa tša mešomo o re: “Aowa. Mošomo gantši o hwetšwa ke motho yo a ikemišeditšego.” O ka dira’ng gore o atlege ge o nyaka mošomo? Anke re ele hloko ditšhišinyo tše hlano tše di latelago.

E-ba le Thulaganyo

Go bonolo gore o nyame ge e ba o feletšwe ke mošomo o mobotse goba go fetile nako e telele o sa šome. Katharina yo e lego moroki wa diaparo kua Jeremane o re: “Ge ke be ke felelwa ke mošomo, ke be ke e-na le kholofelo ya gore ke tla hwetša o mongwe. Eupša ke ile ka nyama ge go feta dikgwedi ke sa kgone go o hwetša. Mafelelong, ke ile ka ba ka hwetša go le thata go boledišana le bagwera ba-ka ka taba ye.”

O ka lwantšha bjang go ikwa o se na kholofelo? Puku ya Get a Job in 30 Days or Less e nea tšhišinyo e rego, “ke gabohlokwa kudu gore o be le thulaganyo ya seo o tlago go se dira letšatši le letšatši e le gore o ka thoma letšatši o tseba gore ke eng seo o swanetšego go se dira.” Bangwadi ba yona ba šišinya gore o “ikemišetše gore o tla dira eng letšatši le letšatši gomme o ngwale seo o se dirilego.” Go oketša moo, ba re “o swanetše go thoma letšatši le lengwe le lengwe ka go apara bjalo ka ge eka o ya mošomong.” Ka baka la’ng? “Go apara ka tsela ya maleba go tla matlafatša kgodišego ya gago le ge o bolela ka mogala.”

Ee, go hwetša mošomo e swanetše go ba mošomo wa gago, go sa šetšwe gore go tla go tšea nako e kaakang go o hwetša. Katharina yoo go boletšwego ka yena, o dirišitše mokgwa wo. O re: “Ke ile ka hwetša diaterese le dinomoro tša mogala lefapheng la mmušo leo le nyakelago batho mešomo, dinomoro tšeo e be e le tša bathwadi bao go nago le kgonagalo ya gore ba ka mpha mošomo. Ke moka ka leletša dikhamphani tšeo di bapatšago mešomo dikuranteng. Ke ile ka lekodišiša puku ya dinomoro tša mogala gomme ka ngwala maina a dikhamphani tšeo di ka bago le mešomo yeo e sa tšwago e bapatšwa ke moka ka ikgokaganya le tšona. Le gona ke ile ka ngwala Curriculum Vitae (Lengwalo la Ditshwanelego tša Mošomo) gomme ka e romela dikhamphaning tše.” Ka morago ga go tsoma mošomo ka mokgwa wo o tseneletšego, Katharina o ile a hwetša mošomo o swanetšego.

Nyakišiša ka Mešomo e sa Bapatšwego

Morei wa dihlapi yo a nago le lelokwa le legolo ke yena gantši a ka swarago dihlapi. Ka mo go swanago, ge e ba o tseba kamoo o ka oketšago “lelokwa” la gago ka gona, go ka ba le kgonagalo ya gore o hwetše mošomo. Ge e ba o tsoma mošomo ka go leletša dikhamphani tšeo di bapatšago mešomo dikuranteng le go Internet feela, o tla fetwa ke mešomo e mentši e lego gona. Mešomo e mentši ga e bapatšwe le ka mohla. O ka tseba bjang ka mešomo ye?

Go tlaleletša go leletšeng dikhamphani tšeo di bapatšago mešomo, o swanetše go beela nako ka thoko beke e nngwe le e nngwe gomme o leletše dikhamphani  tšeo o naganago gore di ka ba le mešomo yeo o ka e dirago, go etša Katharina. O se ke wa letela dikhamphani gore di bapatše mešomo. Ge e ba molaodi wa khamphani a re ga go na mošomo, mmotšiše gore ke kae moo o ka yago gona le gore ke mang yoo o ka boledišanago le yena ka mo go kgethegilego. Ge e ba a go nea leina la khamphani e nngwe, ikgokaganye le yona gomme o bolele leina la motho yo a go boditšego gore o ye go yona.

Ye ke yona tsela yeo Tony yo go boletšwego ka yena sehlogong se se fetilego a hweditšego mošomo ka yona. Ge a hlalosa o re: “Ke ile ka dira maiteko a go ikgokaganya le dikhamphani gaešita le ge di be di sa bapatše mešomo. Khamphani e nngwe e ile ya mpotša gore ga e na mošomo eupša nka leka gape ka morago ga dikgwedi tše tharo. Ke ile ka dira bjalo gomme ka hwetša mošomo.”

Primrose wa Afrika Borwa yo e lego mma yo a se nago molekane, le yena o dirile se se swanago. O re: “Ge ke be ke ithutela mošomo wa tša thušo ya pele, ke ile ka bona go agwa moago o mofsa kgaufsi le moo ke bego ke ithutela gona. Ke ile ka botšwa gore e tlo ba legae la batšofadi. Ke ile ka dira maiteko ka makga a mmalwa a gore ke bonane le molaodi wa lefelo leo. Mafelelong ge ke šetše ke mo hweditše, o ile a mpotša gore ga go na mošomo. Lega go le bjalo, ke ile ka ya leboelela ke botšiša ge e ba go ka kgonagala gore ke šome moo, le gona ge go sa kgonagale ke šome bjalo ka moithapi. Mafelelong ke ile ka hwetša mošomo wa nakwana. Ke ile ka šoma ka thata modirong le ge e le ofe wo ke bego ke o newa. Ka baka leo, ke ile ka hwetša ditshwanelego tše oketšegilego gomme ka hwetša mošomo wa nako e tletšego gona legaeng le la batšofadi.”

Le gona o ka kgopela gore bagwera ba gago, ba lapa le batho ba bangwe bao o ba tlwaetšego ba go thuše go nyakišiša ka mešomo yeo e sa bapatšwego. Ye ke yona tsela yeo Jacobus, yo a šomago e le mohlapetši Afrika Borwa, a ilego a hwetša mošomo ka yona. O re: “Ge khamphani yeo ke šomago go yona e tswalelwa, ke ile ka tsebiša ba lapa le bagwera gore ke tsoma mošomo. Ka letšatši le lengwe mogwera wa-ka o ile a kwa basadi ba bangwe ba boledišana ge a be a le mothalading lebenkeleng. Yo mongwe wa basadi ba o be a botšiša yo mongwe gore na o tseba motho yo a nyakago mošomo. Mogwera wa-ka o ile a ba tsena ganong gomme a botša mosadi yoo gore ke tsoma mošomo. Mogwera wa-ka o ile a rulaganya gore ke kgone go kopana le mosadi yoo gomme ke ile ka hwetša mošomo.”

Feto-fetoga le Maemo

O swanetše go feto-fetoga le maemo e le gore o ka kgona go ba le ditsela tše dintši tša go ka hwetša mošomo. Jaime yo go boletšwego ka yena sehlogong se se fetilego o re: “Ga se gantši o ka hwetšago mošomo woo o o ratago. O swanetše go ithuta go kgotsofalela mošomo woo o sa o ratego.”

Go feto-fetoga le maemo go ka bolela gore o kgaotše go kgetha-kgetha  mešomo. Nagana ka Ericka yo a dulago kua Mexico. Gaešita le ge a be a ithutetše go ba mongwaledi-mogolo, mathomong o be a sa kgone go hwetša mošomo woo a o ratago. O re: “Ke ile ka ithuta go amogela mošomo le ge e le ofe o swanelegago. Ke ile ka šoma ke le morekiši lebenkeleng ka nako e itšego. Le gona, ke ile ka rekiša di-taco mebileng gaešita le go hlwekiša dintlo. Mafelelong ke ile ka hwetša mošomo woo ke bego ke ithutetše wona.”

Eitše ge Mary yoo go boletšwego ka yena sehlogong se se fetilego a felelwa ke mošomo wa bo-klereke, a bona go le bohlokwa gore le yena a feto-fetoge le maemo. Ge a hlalosa o re: “Ga ke a ka ka phegelela gore ke hwetše mošomo o swanago le wo ke bego ke o dira. Ke ile ka nyakišiša ka mešomo le ge e le efe yeo e bego e le gona, gaešita le ge e le yeo ba bangwe ba ka e lebelelago e le ya tlasana. Ka baka leo, ke ile ka hwetša mošomo e le gore ke kgone go hlokomela bana ba-ka ba babedi.”

Ngwala CV e Kgahlišago

Bao ba nyakago mešomo ya maemo a godimo ba swanetše go ngwala CV ya maemo a phagamego. Eupša go sa šetšwe gore o tsoma mošomo wa mohuta ofe, CV e ngwadilwego gabotse e ka go hola kudu. Nigel yo e lego moeletši wa tša mešomo kua Australia o re: “CV ga e fo botša bao e ka bago bathwadi ba gago gore o mang, eupša e ba botša gape le gore ke eng seo o se fihleletšego le gore ke ka baka la eng ba swanetše go go hira.

O ka ngwala bjang CV? Ngwala maina a gago, aterese, nomoro ya mogala le aterese ya E-mail ka botlalo. Hlalosa boikemišetšo bja gago. Lokeletša thuto yeo o nago le yona gomme o hlalose ka tlwaetšo le bokgoni bjoo o nago le bjona tšeo di sepedišanago le mošomo woo o o tsomago. Hlalosa ka mošomo woo o ilego wa o dira. O se ke wa hlalosa feela seo o bego o se dira, eupša o akaretše le mehlala ya dilo tšeo o di fihleletšego gotee le kamoo o hotšego  ka gona dikhamphani tšeo o kilego wa di šomela. Le gona, hlalosa dilo tšeo o bego o di dira mošomong wa gago wa pele tšeo di go dirago gore o swanelegele mošomo woo o o tsomago ga bjale. Akaretša tsebišo ya gago ka noši e hlalosago semelo sa gago, dilo tšeo o di ratago gotee le tšeo o itlošago bodutu ka tšona. Ka ge dinyakwa tša dikhamphani di sa swane, o ka swanelwa ke go beakanya CV ya gago gore e dumelelane le kgopelo e nngwe le e nngwe ya mošomo.

Na o swanetše go ngwala CV ge o kgopela mošomo ka lekga la mathomo? Ee! Mohlomongwe go na le dilo tše dintši tšeo o di dirilego tšeo di ka lebelelwago e le maitemogelo a mošomo. Ka mohlala, na o rata mešomo ya go itloša bodutu e bjalo ka go šoma ka kota goba mohlomongwe go lokiša dikoloi? Ge e ba go le bjalo o ka e lokeletša. Na o kile wa dira mošomo wa boithapi? Lokeletša mohuta wa mošomo wa boithapi woo o o dirilego gotee le dilo tšeo o di fihleletšego.—Bona lepokisi le nago le sehlogo se se rego “CV ya Mohlala Bakeng sa Bao ba se Nago Maitemogelo a Mošomo.”

Ge e ba mothwadi a sa go botše gore o tle bakeng sa interview, gona mo nee karata e nyenyane yeo e nago le leina la gago, aterese, nomoro ya mogala, aterese ya E-mail gotee le kakaretšo ya bokgoni bja gago le dilo tšeo o di fihleletšego. Go kgothaletšwa gore karata yeo botelele bja yona e be disenthimithara tše 10 gomme bophara bja yona e be disenthimithara tše 15. O ka bea seswantšho sa gago ka morago ga karata goba seswantšho seo go sona o nago le ba lapa leno ge e ba go swanetše. Nea bohle bao ba ka go thušago go hwetša mošomo karata ye, gomme o ba kgopele gore ba e nee motho le ge e le ofe yo a ka go neago  mošomo woo o o tsomago. Ge mothwadi a bona karata ye, a ka go bitša gore o tle bakeng sa interview e lego seo se ka dirago gore o hwetše mošomo.

Go ngwala CV go tla go thuša gore o ikholofele nakong ya ge o tsoma mošomo. Nigel yo go boletšwego ka yena o re: “Go ngwala CV go go thuša go rulaganya dikgopolo le dilo tšeo o nyakago go di fihlelela. Le gona, go matlafatša boikholofelo bja gago ka go go thuša go itokišeletša dipotšišo tšeo o ka di botšišwago nakong ya interview.—Bona lepokisi le le lego go letlakala 7.

Itokišeletše di-Interview Gabotse

Go itokišeletša interview go akaretša’ng? O ka dira nyakišišo ka ga khamphani yeo o nyakago go šoma go yona. Tsebišo ka moka yeo o ka e hwetšago mabapi le khamphani yeo e ka dira gore o kgahle motho yo a tla bego a boledišana le wena. Nyakišišo ya gago e tla go thuša go bona ge e ba khamphani yeo ruri e tloga e na le mošomo woo o o tsomago goba ge e ba e le khamphani yeo o nyakago go e šomela.

Se se latelago, nagana ka diaparo tšeo o tlago go di apara nakong ya interview. Ge e ba mošomo woo o o tsomago e le wa go šoma ka diatla, apara diaparo tše di swanetšego le tše di hlwekilego. Go apara le go itokiša ka bothakga go dira gore mothwadi a bone gore o a ithata gomme go na le kgonagalo ya gore o ka rata mošomo wa gago. Ge e ba o nyaka go šoma ka ofising, apara diaparo tše hlomphegago tšeo lefelong la geno di lebelelwago e le tše aparwago ke batho ba šomago ofising. Nigel o re: “Kgetha diaparo tša gago e sa le nako pele o e-ya interview e le gore o se ke wa dira dilo ka lebelo ke moka wa oketša kgateletšego ya gago go sa nyakege.”

Le gona Nigel o kgothaletša gore o fihle e sa le nako, ka metsotso e ka bago 15 pele interview e thoma. Lega go le bjalo, ga go kgothaletšwe gore o fihle e sa le ka pela kudu. Eupša go fihla ka morago ga nako go ka ba kotsi. Ditsebi di bolela gore metsotswana ya pele e meraro ke ya bohlokwa kudu. Yona metsotswaneng yeo ya pele, motho yo a boledišanago le wena o lekodišiša ponagalo ya gago le boitshwaro bja gago e lego dilo tšeo di tutuetšago pono ya gagwe ka wena. Ge e ba o fihla ka morago ga nako, o tla dira gore a be le pono e fošagetšego ka wena. Gopola gore nkabe ke namane ya morago, o ka se ke wa fetoša pono yeo a šetšego a e-na le yona ka wena.

Le gona o gopole gore motho yo a boledišanago le wena ga se lenaba la gago. Go ka direga gore le yena o ile a ba boemong bjo o lego go bjona bja go nyaka mošomo, ka gona o tseba kamoo o ikwago ka gona. Ge e le gabotse, le yena a ka no ba a tšhogile ka ge mohlomongwe a se a ka a hwetša tlwaetšo mabapi le kamoo interview e swarwago ka gona. Go oketša moo, ge e ba motho yo a boledišanago le wena e le mong wa khamphani, a ka lahlegelwa kudu ge e ba a hira motho yo a sa swanelegego.

Thoma gabotse ka go myemyela le motho yo a tla bego a boledišana le wena, gomme o mo dumediše ka letsogo ge e ba seo e le tsela yeo ka tlwaelo go dumedišanwago  ka yona lefelong leo. Nakong ya poledišano, lebiša tlhokomelo ya gago go seo mothwadi a se nyakago go wena le seo o swanetšego go se direla khamphani. Ge a bolela ka dilo tšeo o swanetšego go di phema, Nigel o re: “O se ke wa dula ka go se iketle—go dula gabotse go bontšha gore o na le boikholofelo. O se ke wa lokologa kudu goba wa bolela kudu ka mo go feteletšego gomme o se ke wa leka le gatee go diriša polelo ya maroga. Le gona, phema go bolela gampe ka bathwadi ba gago le bašomi-gotee le wena ba pele—ge e ba o dira bjalo, motho yo a boledišanago le wena a ka nagana gore o tla bolela gampe le ka wona mošomo wo.”

Ditsebi ge di bolela ka dilo tšeo o swanetšego go di dira le go di bolela nakong ya interview, di šišinya se se latelago: Lebelela motho yo a boledišanago le wena ka mahlong, diriša boitšhišinyo bja tlhago bja mmele gomme o bolele ka tsela e kwagalago. Bolela ka go lebanya le ka go rereša ge o araba dipotšišo gomme o botšiše dipotšišo tše swanetšego mabapi le khamphani yeo le mošomo woo. Ge e ba mafelelong a interview o sa dutše o nyaka mošomo woo, kgopela gore ba go hire. Go dira bjalo, go tla bontšha gore o tloga o nyaka mošomo woo.

Kgaufsinyane o ka hwetša mošomo ka go latela ditšhišinyo tše di boletšwego ka mo godimo. Ge e ba o šetše o o hweditše, o ka dira’ng gore o se ke wa go lahlegela?

[Lepokisi/Seswantšho go letlakala 6]

CV ya Mohlala Bakeng sa Bao ba se Nago Maitemogelo a Mošomo

Leina:

Aterese:

Nomoro ya Mogala le Aterese ya E-Mail:

Boikemišetšo: Go tsoma mošomo wa motho yo a sa thomago go šoma lefapheng la go tšweletša.

Thuto: Ke alogile Sekolong se se Phagamego sa Hometown ka 2004.

Dithuto: Bokgoni bja polelo, dipalo, di-computer le go šoma ka kota.

Bokgoni: Ke kgona go šoma gabotse ka diatla. Ka mehla ke lokiša koloi ya lapa lešo. Ke dirile tafola le ditulo tša mapolanka ka gae. Ke rata go diriša bokgoni bja-ka bja dipalo ge ke dira fenitšhara. Ke ile ka rulela moago modirong wa boithapi. Ke kgona go diriša mehuta e mentši ya di-computer e bile ke rata go ithuta mananeo a mafsa a computer.

Tsebišo ya Motho ka Noši: Ke yo a ka botwago—ke lofile gabedi feela sekolong ngwageng wa-ka wa mafelelo. Ke a botega—ke ile ka bušetša sekhwama se se nago le tšhelete seo se bego se timetše. Ke rata batho—ka mehla ke dira mošomo wa boithapi motseng wa gešo e bile ke rata go thuša batšofadi. Dipapadi—ke rata go bapala basketball. Mekgwa ya go itloša bodutu—ke rata go lokiša dikoloi le go šoma ka kota.

Baboleledi: Maina a bona a ka hwetšagala ge e ba a kgopelwa. *

[Mongwalo wa ka tlase]

[Lepokisi/Seswantšho go letlakala 7]

Dipotšišo Tšeo o ka di Botšišwago Nakong ya Interview

❑ Ke ka baka la’ng o nyaka mošomo wo?

❑ Ke ka baka la’ng o kgethile go šomela khamphani ye?

❑ Ke’ng seo o se tsebago ka mošomo wo/khamphani ye/intaseteri ye?

❑ Na o kile wa dira mošomo wa mohuta wo?

❑ Ke metšhene efe yeo o kgonago go e diriša?

❑ O na le maitemogelo afe modirong wo?

❑ Ke bokgoni bofe bjo o nago le bjona bjo bo ka thušago mošomong wo?

❑ Mpotše gore o motho wa mohuta mang.

❑ Ke mantšu afe a mahlano ao o ka rego a go hlalosa gabotse?

❑ Na o kgona go šoma o le ka tlase ga kgateletšo?

❑ Ke ka baka la’ng o ile wa tlogela mošomo wa gago wa pele?

❑ Ke ka baka la’ng go fetile nako e ntši gakaaka o sa šome?

❑ Mothwadi wa gago wa pele o be a e-na le pono efe ka wena?

❑ O lofile ga kae mošomong wa gago wa pele?

❑ O ikemišeditše go dira’ng nakong e tlago?

❑ O ka kgona go thoma go šoma neng?

❑ Ke dilo dife tšeo o di kgonago kudu?

[Lepokisi/Seswantšho go letlakala 9]

Go Thwe’ng ka Dikhamphani Tšeo di Nyakelago Batho Mošomo Tšeo di Lego go Internet?

O mongwe wa mekero ya Internet kua United States o na le di-CV tše dimilione tše 17 tšeo bathwadi ba ka di lekolago gotee le mešomo e ka bago 800 000 bakeng sa bao ba nyakago mošomo. Dinyakišišo di bontšha gore palo e ka fihlago go 96 lekgolong ya batho dinageng tše dingwe e nyaka mošomo ka go diriša Internet. Lega go le bjalo, nyakišišo yeo e dirilwego go bašomi ba swanelegago go šoma mešomo e phagamego ba tšwago dinageng tše 40, e bontšha gore ke feela 5 lekgolong ya bona yeo ge e le gabotse e hwetšago mošomo ka go diriša mokgwa wo.

Go tsenya CV ya gago go Internet go dira gore bathwadi ba bantši ba tsebe gore o nyaka mošomo, eupša o swanetše go ba šedi. E bile go dira gore go be le kgonagalo e ntši ya gore o radiiwe. E le gore o itšhireletše boradieng bjo, ditsebi tša intaseteri ye di nea keletšo e latelago:

1. Bala molao o lego mabapi le dilo tša motho ka noši wa khamphani ya go nyakela batho mošomo yeo e lego go Internet pele o e romela CV ya gago. Dikhamphani tše dingwe tšeo di nyakelago batho mošomo, di rekišetša dikhamphani tše dikgolo tsebišo ya motho ka noši goba di e rekišetša batho ba bangwe bao ba nago le kgahlego.

2. Nea dikhamphani tše sego kae feela tša go nyakela batho mešomo tša Internet tše nago le botumo bjo bobotse CV ya gago. Ke gabohlokwa gore o šireletše tsebišo ya gago ya motho ka noši e le gore e se ke ya dirišwa gampe. CV ya gago ga se ya swanela go ba le tsebišo yeo lehodu le ka e nyakago e le gore le ka kgona go utswa leina la gago gomme la go bakela mathata a sa felego a tša ditšhelete. Bathwadi ba makgonthe ga ba nyake go tseba nomoro ya gago ya akhaonto ya panka, nomoro ya karata ya gago ya mokitlana goba letšatši-kgwedi la matswalo a gago.

3. Hlokomela mešomo ya bofora. Pam Dixon, monyakišiši go World Privacy Forum o re ge mešomo e bapatšwago e sa nee dintlha tša mošomo ka botlalo, gantši ke ya bofora. O re: “Mantšu a sa hlalosego dintlha ka botlalo a bjalo ka ‘Re na le mešomo e dikete’ goba ‘Re šoma le dikhamphani tše dikgolo,’ ke temošo ya mešomo ya bofora.” O oketša ka gore: “Ge e ba khamphani e go kgopela gore o romele kopi e mpsha ya CV, se se ka bolela gore mošomo woo ke wa bofora.”

Gopola gore gaešita le dikhamphani tša Internet tše di nyakelago batho mešomo tšeo di nago le botumo bjo bobotse, di ka se kgone go laola seo se tlago go diragalela CV ya gago gatee-tee ge e hwetšwa ke mothwadi goba motho yo mongwe yo a nago le kgahlego.

[Seswantšho go letlakala 5]

MOŠOMO

Itokišeletše di-interview gabotse

Ngwala CV e kgahlišago

Feto-fetoga le maemo

Nyakišiša ka mešomo e sa bapatšwego

E-ba le thulaganyo

[Seswantšho go letlakala 7]

Go tsoma mošomo go nyaka gore o phegelele gomme o dire nyakišišo e tseneletšego

[Seswantšho go letlakala 8]

Mokgwa o rulagantšwego o ka go thuša nakong ya di-interview