Volgens sommige rouwdeskundigen zijn er een aantal fasen die men doorloopt bij rouwverwerking. Toch rouwt niet iedereen op dezelfde manier. Sommigen kunnen hun verdriet minder goed uiten dan anderen. Betekent dit dan dat ze minder verdriet hebben of dat ze hun emoties onderdrukken? Niet per se. Hoewel het genezend kan werken om het verdriet te erkennen en erover te praten, is het niet zo dat er maar één ‘juiste manier’ is om te rouwen. Veel hangt af van de cultuur, persoonlijkheid en levenservaring van de persoon, en ook van de manier waarop de dierbare gestorven is.

Sommigen weten misschien niet wat ze moeten verwachten als ze iemand in de dood verliezen. Maar er zijn bepaalde gevoelens en uitdagingen waar bijna iedereen die rouwt mee te maken krijgt, zoals:

Overvallen worden door emoties. Huilbuien, een verlangen naar de overledene en plotselinge stemmingswisselingen zijn heel normaal. Emoties kunnen heviger worden door levendige herinneringen en dromen. Maar de eerste reactie is vaak verbijstering en ongeloof. Tina weet nog hoe ze reageerde toen haar man, Timo, onverwachts stierf. Ze zegt: ‘In eerste instantie voelde ik me verdoofd, ik kon niet eens huilen. Soms werd ik zo overvallen door emoties dat ik nauwelijks kon ademhalen. Ik kon gewoon niet geloven wat er was gebeurd.’

Vlagen van paniek, boosheid en schuldgevoelens. Ivan zegt: ‘Na de dood van onze 24-jarige zoon Eric waren mijn vrouw Yolanda en ik zo boos! Dat verbaasde ons, omdat dat eigenlijk niets voor ons was. We voelden ons ook schuldig en vroegen ons af of we meer hadden kunnen doen om onze zoon te helpen.’ Alejandro, wiens vrouw na een langdurige ziekte overleed, had ook last van schuldgevoelens: ‘Eerst dacht ik dat als God toeliet dat ik zo veel verdriet had, ik wel een slecht persoon moest zijn. Daarna voelde ik me schuldig: het was alsof ik God de schuld gaf voor wat er was gebeurd.’ En Kostas, die in het vorige artikel werd genoemd, zegt: ‘Soms was ik zelfs boos op Sophia omdat ze dood was gegaan. Daarna voelde ik me schuldig. Het was immers niet haar schuld.’

Niet helder kunnen denken. Er kunnen ook periodes zijn waarin iemand niet logisch kan nadenken. Een nabestaande kan bijvoorbeeld denken dat hij de overledene hoort of ziet of zijn aanwezigheid voelt. Hij kan moeite hebben met dingen onthouden of zich concentreren. Tina zegt: ‘Soms merkte ik tijdens een gesprek dat ik er met mijn gedachten helemaal niet bij was! Dan was ik in mijn hoofd alleen maar bezig met alles wat er rond de dood van Timo gebeurd was. Ik vond het heel frustrerend dat ik me niet kon concentreren.’

De neiging om je terug te trekken. Sommige personen die rouwen, ergeren zich snel aan anderen of voelen zich in het gezelschap van anderen niet op hun gemak. Kostas zegt: ‘Bij echtparen voelde ik me het vijfde wiel aan de wagen. Maar bij vrijgezellen had ik ook het gevoel dat ik er niet bij hoorde.’ Ivans vrouw, Yolanda, vertelt: ‘Het was heel moeilijk om met mensen om te gaan die klaagden over dingen die niets voorstelden vergeleken met wat wij hadden meegemaakt! En dan had je nog mensen die ons vertelden hoe goed het met hun kinderen ging. Ik was blij voor ze, maar tegelijkertijd vond ik het moeilijk om het aan te horen. Mijn man en ik begrepen dat het leven doorgaat, maar we hadden gewoon geen zin in dat soort gesprekken en er ook het geduld niet voor.’

Gezondheidsproblemen. Ook slaapproblemen en verandering in eetlust en gewicht komen vaak voor. Aaron zegt over het jaar na zijn vaders dood: ‘Ik sliep slecht. Elke nacht werd ik op hetzelfde tijdstip wakker  omdat gedachten aan de dood van mijn vader door mijn hoofd bleven spoken.’

Alejandro had vage gezondheidsklachten: ‘Ik werd meerdere keren door een arts onderzocht en kreeg telkens te horen dat ik gezond was. Ik vermoedde dat mijn lichamelijke klachten werden veroorzaakt door verdriet.’ Uiteindelijk verdwenen zijn klachten. Toch was de beslissing om naar een dokter te gaan verstandig. Verdriet kan het immuunsysteem verzwakken, een bestaand gezondheidsprobleem verergeren of zelfs een nieuw gezondheidsprobleem veroorzaken.

Moeite om noodzakelijke taken uit te voeren. Ivan vertelt: ‘Toen Eric overleed, moesten we niet alleen familie en vrienden inlichten, maar ook nog anderen, zoals zijn werkgever en zijn huisbaas. Ook moesten er veel juridische documenten ingevuld worden. Daarna moesten we Erics spullen uitzoeken. Dat alles vergde veel concentratie terwijl we mentaal, lichamelijk en emotioneel uitgeput waren.’

Sommigen komen ook nog eens voor de taken te staan die voorheen door de overledene werden gedaan. Tina vertelt: ‘Timo regelde altijd onze bankzaken en andere administratieve zaken. Nu werd dit ineens mijn verantwoordelijkheid, waardoor ik alleen nog maar meer gestrest raakte. Kon ik dit wel zonder er een puinhoop van te maken?’

De bovengenoemde moeilijkheden — op emotioneel, mentaal en lichamelijk gebied — lijken misschien onoverkomelijk. Het is waar dat de pijn die veroorzaakt wordt door het verlies van een dierbare heel intens kan zijn. Maar als je weet wat je kunt verwachten, kan dat een hulp zijn om ermee om te gaan. Houd ook in gedachte dat niet iedereen alle mogelijke aspecten van rouw ervaart. Verder kan het voor nabestaanden enigszins een troost zijn te weten dat de hevige gevoelens die met rouw gepaard gaan normaal zijn.

Wat te verwachten: Het verdriet zal niet altijd zo intens blijven; uiteindelijk wordt het minder. Dat betekent niet dat iemand er helemaal overheen komt of zijn dierbare vergeet. Maar na verloop van tijd gaan de scherpe randjes van het verdriet eraf. Natuurlijk kun je soms nog steeds door verdriet overweldigd worden als bepaalde herinneringen onverwachts opkomen of bij specifieke gelegenheden, zoals de sterfdag of de trouwdag. Maar de meeste mensen worden uiteindelijk weer emotioneel stabiel en pakken het normale leven weer op. Dat geldt vooral voor nabestaanden die steun van familie en vrienden krijgen en die praktische stappen nemen om met het verlies om te gaan.

Hoe lang gaat het duren? Voor sommigen zal het ergste na een paar maanden voorbij zijn. Velen voelen zich na een jaar of twee iets beter. Anderen hebben meer tijd nodig. * Alejandro zegt: ‘Het rouwproces duurde bij mij ongeveer drie jaar.’

Wees geduldig met uzelf. Leef bij de dag, neem de tijd die u nodig hebt en weet dat de intense pijn van het verlies niet voor altijd aanhoudt. Maar zijn er dingen die u ondertussen kunt doen om de pijn te verzachten en te voorkomen dat het rouwproces verlengd wordt?