Kono cwale ki lika mañi zenetahisize kuli na yanaabanga wa Komyunizimu niswalisane ni sikwata sa bulapeli bone buungiwa kuli nebulwanisa muuso? Mi lilato laka ku Jehova ni lituto zene nifilwe neli nitusize cwañi kucinca butu bwaka ka nako yene nili mwa munganda mone nihapelezwa kueza misebezi yetaata ni ka nako yene nilunduzwi mwa naha yahabo luna?

 Nenipepilwe ka silimo sa 1930 mwa Tabani, ili munzi oshebile ofumaneha kwa mutulo wa naha ya Moldova. Bashemi baka nebabelekanga ka taata fa famu fone kufumaneha lika zeshutana-shutana, ilikuli bababalele bana babona ba 6. Neluli babotana. Bo ma neli ba Keleke ya Orthodox ya kwa Russia, mi bo ndate bona neli ba Keleke ya Katolika. Hañata, nebakanananga hahulu ka za muzamao omaswe wa baprisita.

 Hanifeza sikolo inze ninani lilimo ze 18, nakala kuswalisana ni sikwata sa babanca sesibizwa Komsomol sene sihasanya lituto za Komyunizimu. Mulelo wa sikwata seo neli kuluta banana ilikuli hase bahulile, bakone kuswalisana ni Kopano ya Komyunizimu. Nakonyana kuzwa fo, naketiwa kuba muñoli wa sikwata seo, mwa silalanda saluna. Nihaike kuli mwa sikwata seo nelulutiwa lituto zende zecwale ka kuswalisana ni kuba ni milelo yeswana, kusahatelela babañwi, ni kueza lika ka kuluka, neniikutwanga hahulu bumaswe kubona batu mwa silalanda sene nipila ku sona habaeza lika ka kusaluka ni kuputelela babañwi.

 Bakeñisa kuli nenitukufalezwi hahulu mwa sikwata sa Komsomol, nenitokwa kulatelela litaelo za mubuso wa Soviet Union a, zeneama kukwala likeleke ni likwata za bulapeli. Batu babañwi mwa hae yaluna, neli Lipaki za Jehova. Nihaike kuli nenilemuhile kuli nebasepahala mi nebapilisana ka kozo ni babañwi, neni baanga kuli neli bañañeli. Nenisa zibi kuli nakonyana kuzwa fo, yomuñwi wabona naakaalaba buñata bwa lipuzo zene ninani zona.

 Bo malume bo Dimitriy, bane bapila mwa munzi waluna, neli babañwi ba Lipaki za Jehova. Zazi leliñwi kwa makalelo a maliha, ili ka silimo sa 1952, banibuza kuli: “Georgiy, ki lika mañi zeubata kueza mwa bupilo?” Neli bona bapili kunibuza puzo yeo mi nebabonisize kuli neba niisa pilu. Kubulela feela niti, neninani lipuzo zeñata zenetokwa likalabo. Ka mutala, nenikuta-kutelanga kuipuza kuli: ‘Haiba Mulimu uteñi, ki kabakalañi hatuhelela manyando amañata kubateñi?’ Mwa mazazi a 8 anaatatami, bo Dimitriy baalaba lipuzo zaka ka kuitusisa Bibele. Fokuñwi, neluambolanga za Mulimu kuisa ka 3 kiloko ya busihu!

 Hamulaho wa lipuisano zeo, naikatulela kuituta Bibele ka tukufalelo. Nalemuha kuli neninani Ndate kwa lihalimu yanaa nilata hahulu. (Samu 27:10) Nihaike kuli neninani zibo yelikani feela ya litaba za mwa Bibele, lilato laka ku Jehova nelitiile hahulu kuli mane nenikona kueza likatulo za butokwa mwa bupilo. Naikatulela kutuhela kuswalisana ni Kopano ya Komyunizimu kusina taba kuli nenibembilwe ki muina-situlo wa kopano yeo mwa silalanda saluna. Hase kufitile likweli zeene feela kuzwa fonikalela kuituta Bibele, naineela ku Jehova mi nakolobezwa mwa September ka 1952.

 Ka nako yeo, musebezi wa Lipaki za Jehova neukwalilwe. Kono bakeñisa kuli nenibata kubonisa lilato laka ku Jehova ka likezo, naitatela kuisezanga Lipaki za Jehova bane bapila mwa minzi yemiñwi lihatiso zetomile fa Bibele. Kueza cwalo nekukona kunikenya mwa butata ka bunolo kakuli bo lyaminzi babañwi nebabihanga batu babasi ba mwa hae yabona ku ba muuso. Mane nihaiba Lipaki za Jehova babañwi nebasa nisepi, ka kunahana kuli mwendi ni na nenili yomuñwi wa mapokola babañata bane baipumisa kuba Lipaki za Jehova ni kuswalisana ni puteho. Kono nakonyana kuzwa fo, nekuiponahalezi fokusweu kuli nenisi litwela. Hase kufitile likweli zepeli feela kuzwa fonikolobelezwa, natamiwa ni kukenywa mwa tolongo bakeñisa kuisezanga batu babañwi lihatiso zenehanisizwe.

 Nenibile mwa tolongo ibato ba silimo nisika atulelwa kale, mi nenitosangiswa ka mulelo wa kuli nituhele kusepahala ku Mulimu. Kono lilato laka ku Jehova Mulimu, nese litiile hahulu. Hamulaho wa nako, taba yaka yatalimwa fapilaa nyangela, mwa muleneñi wa Odessa, kwa Ukraine. Bashemi baka ni likaizeli zaka, bane basi Lipaki za Jehova ka nako yeo, ni bona nebabizizwe kwa kuta.

 Mulatu one nizekisezwa neli wa kuli nenikwashekilwe ilikuli niswalisane ni sikwata sa batu babasabisa. Ba muuso nebabata kuli bashemi baka ni likaizeli zaka balumele kuli mwendi nenikula mwa munahano. Bashemi baka nebakenezwi ki sabo. Balila hahulu ni kunikupa kuli nituhele kuswalisana ni Lipaki za Jehova. Kono na nenisika sabiswa ki taba yeo. Nataluseza bo ma kuli: “Musike mwabilaela ima. Hanisika kwashekiwa. Nifumani nto ya butokwa yene nibata mwa bupilo bwaka kaufela, mi hanina kuituhela.” (Liproverbia 23:23) Nihaike kuli neniziba feela litaba lisikai mwa Bibele ka za Jehova, litaba zeo nelikona kunitusa kuzwelapili kusepahala ku yena. Hamulaho wa lilimo ze 6 kuzwa fo, bashemi baka bakala kuituta litaba zeñata ka za bulapeli bwaka mi ni bona baba Lipaki za Jehova.

 Neniatulezwi kupika lilimo ze 15 mwa munganda mone nikaezanga misebezi yetaata ya kuhapelezwa, mi naiswa ka sitima kwa sibaka sesibizwa Kolyma, kwa Siberia, kone kunani minganda yemiñata kone bahapeleza batu kueza misebezi yetaata. Balibeleli ni mapokola nebanatanga mapantiti ni kubatima lico ilikuli babasabe. Kwa makalelo, nenisina sepo ya kuli nenika zwelapili kupila.

 Nakonyana kuzwa fonipunyeza mwa munganda wo, nabuziwa puzo ka maseme ki babañwi ba Lipaki za Jehova ba 34 bane bali mwa munganda wo, nebaize: “Kana mwa sikwata samina kunani ba Jonadabi?” Kapili-pili nalemuha kuli batu bao neli Lipaki za Jehova. Ki bona feela bane bakona kuitusisa linzwi la mwa Bibele lelicwalo. Mizwale bane banani yeloseli bao, nebasika niluta feela mwakuitusiseza likuka za mwa Bibele mwa miinelo yetaata, kono hape neba nitusize kuba ni tulemeno twa Sikreste, totucwale ka temuho.

 Musebezi one niezanga mwa munganda neli wa kulukisa mishini. Zazi leliñwi, muuna yene nibeleka ni yena wa libizo la Matphey, ka buikuhumuso anitaluseza kuli naapetile mabizo a bahalalehi ba 50. Hane nibulezi litaba zemaswe ka za batu bao bane baangiwa kuli neli bahalalehi, bo Matphey babata kuninata ñindi, kono namata. Hasamulaho, mizwale bakala kuniseha, mi naikutwa hahulu bumaswe. Kacwalo, nababuza kuli: “Musehañi? Esi nenibata kukutaza!” Ka sishemo, banitaluseza kuli mulelo waluna ki kushaela taba yende, isiñi kuhalifisa batu. (1 Pitrosi 3:15) Nihaike kuli bo Matphey nebasa kuteki muuso kamba kulumelelana ni ona, nebakomokanga kubona Lipaki za Jehova hababonisa likute kwa balibeleli ni kwa bazamaisi. Hamulaho wa nako, balumela kuituta Bibele. Hanina kulibala lizazi lene bakolobelizwe ka kusalemuseha mwa sikotolo sa mezi abata.

 Nakonyana kuzwa folupunyeza mwa munganda, na ni mizwale babañwi bababeli bane basali babanca lwamemiwa kufumaneha kwa mikopano kone kulutiwa lituto zeama litaba za lipolitiki. Lwapili halumemiwa, lwahana kufumaneha kwa mikopano yeo. Nelunahana kuli kufumaneha kwateñi, nekuswana feela ni kuikenya mwa litaba za lipolitiki, ili nto yasalukeli kueza Mukreste. (Joani 17:16) Kabakaleo, lwafiwa koto ya kuba mwa sitokisi mone kunani lififi, ka lisunda zepeli. Hase luzwisizwe mwateñi, mizwale bane baluisa pilu balutaluseza kuli kufumaneha feela kwa mikopano yecwalo nekusa talusi kuli neluikenya mwa litaba za lifasi. Kono mane mikopano yeo neikona kulufa kolo yende ya kukutaza. Mizwale babalilato bao, ka sishemo balutusa kuba ni butali ni kuziba mwakuitusiseza likuka za mwa Bibele halueza likatulo.

 Neba lubonisize pilu-telele hane banze baluluta mwakuezeza lika mi kueza cwalo neku nitusize kulemuha kuli Jehova naanilata ni kuniisa pilu. Ka mutala, lipantiti yomuñwi yanaali muprisita naaketilwe kuba yomuhulu wa bane babona za liakaunti. Hanaa nibonanga ka nako ya kuca sico, naanilumelisanga ka kubulela kuli: “Lumela, wena mwanaa Diabulosi!” Lipantiti yomuñwi naaniisusuelize kumualabanga ka kashwau ka kubulela kuli: “Eni tate!” Ka bumai, neniutwile kelezo yeo, ili nto yenetahisize kuli ninatiwe maswe. Mizwale hane bautwile zateñi, banitusa kuutwisisa kuli nenifosize. (Liproverbia 29:11) Hamulaho wa nako, nakupa swalelo ku muprisita yo.

 Pili nisika iswa kale kwa munganda kone niizo eza misebezi yetaata, nenifumanehanga kwa mikopano ya Sikreste ka kusalemuseha, busihu kamba ka nako ya kakusasana luli. Kono mwa munganda mona, hakuna kone lukona kukopanela kusina mutu yalulemuha. Kacwalo, zazi ni zazi neluyemanga ni mizwale babañwi kueza sikwenda, balibeleli inze balubona, mi nelunyakisisanga mañolo amañwi one luñolelanga cimo fa tupepa totunyinyani. Mulelo wa kueza cwalo neli wa kuli lupete mañolo amañata ni kuzwelapili kuahupula. Mukopano waluna hane ukaulezwanga ki mupokola, nelumizanga tupepa twaluna kapili-pili.

 Hamulaho wa kulukululwa mwa munganda ka 1959, nalundulwa mwa naha yahabo luna ni kuiswa kwa Karaganda mwa Kazakhstan. Nihaike kuli nenisa nyakisiswa kuli kubonwe haiba neniswanela kuzwelapili kupila mwa naha yeo, nakupa bazamaisi kuli banilumeleze kuba siyo ka mazazi a 20 ilikuli niyo nyala. Natama musipili kuliba kwa Tomsk mwa Russia, ili ko neniziba kaizeli yomunde yanaasepahala wa libizo la Maria. Sina mone niezezanga kamita, namutaluseza mulelo waka honafo feela. Nali: “Bo Maria, hanina nako ya kuba mwa libato. Nibata feela kuli lunyalane!” Alumela, mi lwaeza kakiti ka sinawenga. Bo Maria nebaitebuha kuli nenitiyezi miliko yemiñata, mi nebabata kunitusa kuzwelapili kusebeleza Jehova.—Liproverbia 19:14.

 Mwa lilimo za ma 1960, nelusa lumelezwi kukutaza fa ndu ni ndu; kacwalo, neluitusisanga kolo kaufela yene lubanga ni yona kukutaza ka kutandalelwa. Hane lumemiwanga kwa libaka zeñwi sina bapoti kamba ka nako ya pumulo, hañata nelutalusezanga batu babañwi za sepo yaluna ya kupila kuya kuile fa lifasi. Hape nelubatanga linzila za kukutaza ka zona ku babañwi. Ka mutala, neluyanga kwa mandu anaalekiswa mi neluikambotanga ni bañi ba mandu ao litaba zeñwi za mwa Bibele. Ka kuitusisa miezezo yeo, na ni bo Maria nelukalile kuituta Bibele ni batu ba 6 bane babile Lipaki za Jehova hasamulaho.

 Fokuñwi nelukutazanga ka nako ya liketisa. Zazi leliñwi, mapokola bane bali matwela bataha kwa fakitori kone nisebeleza ni mizwale babañwi ba sikai. Fapilaa batu bababato eza 1,000 bane lubeleka ni bona, balubuza libaka luna Lipaki za Jehova hane lusaikenyangi mwa litaba za lipolitiki. Yomuhulu wa bo manjinela ni babeleki babañwi baluyemela. Bataluseza mapokola bao kuli nelusepahala mi neluli batu bababeleka ka taata. Manzwi abona naatahisize kuli lube ni bundume mi lwatalusa mañolo one lupetile. Kabakala bundume bone lubonisize, babane kwa batu bane lubeleka ni bona bakala kuituta niti mi bakolobezwa mwa silimo sesiswana seo.

 Kwa makalelo a lilimo za ma 1970, batu babañata ba lipilu zende nebabile Lipaki za Jehova mwa Kazakhstan; kacwalo, nelulemuhile kuli nelutokwa kuba ni mukopano wa mupotoloho wapili. Kono neluka eza cwañi cwalo ba muuso basalemuhi? Lwalukisa kueza mukopano wa lizazi lililiñwi ka nako yeswana yene kuezwa mukiti wa sinawenga mwa munzi omuñwi one uli bukaufi ni muleneñi wa Almaty. Neluezize mukopano wa mupotoloho ni sinawenga tenyene ka nako yeswana, mi batu babafitelela 300 nebamemilwe kuto taba ni munyali ni munyaliwa! Bakuluna ni likaizeli babañwi nebasebelize ka taata kulukisa sibaka ni lico zetabusa. Batu bane bamemilwe nebaitebuhile hahulu lituto zende za mwa Bibele zenefilwe ki babuleli babañata. Fa lizazi leo, neli lona lwapili kufa ngambolo ya Bibele fapilaa batu babañata.

 Bo musalaaka babalatiwa, bo Maria, nebasepahalile ku na mwa bupilo bwabona kaufela. Nebawile pilu ni kuipeya kwatasi, mi kamita nebabeyanga za Mubuso mwa sibaka sapili. Nihaike kuli nebali musali yatiile kwa mubili, nebakulile butuku bwa ka sipundumukela bwa mwa masapo bone butahisize kuli basike bakona kuzwa fa mumbeta ka lilimo zebato ba ze 16. Na ni mwanaaka wamusizana yanani mukekecima, wa libizo la Lyudmila, nelu bababalezi hande kufitela habatimela ka silimo sa 2014.

 Neniikutwanga kufelelwa ki maata bo mulatiwa bo Maria hane banyanda kabakala kukula. Nihakulicwalo, nelubalanga hamoho Bibele ni litaba zeñwi zesusueza kufitela batimela. Hañata neluambolanga za lifasi lelinca. Fokuñwi, nenililelanga mwa pilu hane nibanga kwatuko ni bona. Kono nako kaufela hane lubalanga za lika zende zalusepisize Jehova, neluikutwanga kuimuluha mi nelubanga ni maata a kuzwelapili kuitiisa.—Samu 37:18; 41:3.

 Kuzwa feela nako yene nilemuhile kuli Jehova wanilata, nizwezipili kuiponela kuli wanitusa ni kuniisa pilu. (Samu 34:19) Hane nisali mutangana yasina yeloseli, neniiponezi lilato lahae ka tuso yene banifile mizwale bane banibonisize pilu-telele ni kunitusa kuba ni butu bobunde. Ka nako yene nikopana ni miinelo yetaata hane nili mwa munganda kone nieza misebezi yetaata ni hane nilunduzwi mwa naha yahabo luna, Jehova naanitusize ka kuitusisa Linzwi lahae. Mi naanifile maata ane nitokwa kuli nibabalele bo musalaaka bo Maria, kufitela batimela. Kacenu, nakona kubulela ka buikolwiso kuli lilato la Jehova linitusize kuzwelapili kuitiisa mwa bupilo bwaka kaufela.—Samu 31:19.