Mwa ku Fumanela Tabo Mwa Lubasi

Ku Tusa Bana ba ba sa Nonoboka ku Fita fa Buhulu

“Ku ambola ni bana ba ka ne ku tabisanga hahulu. Ne ba teelezanga ka tokomelo ku ze ne ni ba bulelelanga, mi ne ba alabanga kapili. Kono bakeñisa kuli cwale se ba li mwa lilimo za ku nonoboka, ha lu lumelelanangi mwa lika kaufela. Mane ha ba sa tabela lika ze amana ni bulapeli bwa luna. Ba buzanga kuli: ‘Kana luli lwa swanela ku ambola za Bibele?’ Bana ba ka ba si ka nonoboka kale, ne ni sa nahanangi kuli lika ze cwana za kona ku ezahala mwa lubasi lwa ka niha ne ni li bonanga mwa mabasi a mañwi.”—Bo Reggie. *

KANA mu uta mwana yaa sa nonoboka? Haiba ki cwalo, mu sweli mwa iponela ye ñwi ya likalulo ze tabisa hahulu mwa bupilo bwa mwanaa mina ha nze a hula. Hape i kona ku ba nako ye ziyeza hahulu mwa bupilo bwa mwana haa nze a hula. Kana miinelo ye talusizwe mwatasi ya swana ni ya mina?

▪ Mwanaa mina ha naa sa li mwanana, naa tabelanga hahulu ku ba bukaufi ni mina. Cwale ha saa nonobokile, saa lika ka taata kuli a be ni tukuluho ye tuna.

▪ Mwanaa mina ha naa sa li mwanana, naa mi bulelelanga lika kaufela. Cwale ha saa nonobokile, saa na ni balikani ba ambolanga ni bona, mi mu ikutwa kuli haa sa ambolanga hahulu ni mina.

Haiba nto ye swana ni ze bulezwi fahalimu i sweli ya ezahala mwa lapa la mina, mu si ke mwa matukela ku atula kuli mwanaa mina saa li muipanguli ya sa konahali. Kono cwale kiñi ze tahisa cwalo? Kuli lu alabe puzo ye, ha lu nyakisiseñi lika za butokwa ze li petanga lilimo za ku nonoboka mwanaa mina ha nze a hula.

Lilimo za ku Nonoboka ki za Butokwa Hahulu

Ku zwa feela ka nako ya pepwa mwana, nto ni nto ya eza iba lona lwa pili ku i eza—inge cwalo ku tambooka, ku bulela linzwi la pili, lizazi la pili la ku ya kwa sikolo, ni ze ñwi cwalo. Bashemi ba tabanga ha ba bona mwanaa bona haa eza lika ze ñwi za si ka eza kale. Lika ze ezahala li bonisa kuli mwanaa bona u sweli wa hula, ili nto ye ba nyolelwa hahulu.

Lilimo za ku nonoboka li bonisa kuli mwana wa hula, nihaike kuli bashemi ba bañwi ba fumananga kuli nako ye i taata hahulu. Kwa utwahala bashemi ha ba banga ni maikuto ao, mwanaa bona ya naa utwa ha cinca ka sipundumukela ni ku ba wa sizuhela. Kono lilimo za ku nonoboka ki za butokwa hahulu mwa ku hula kwa mwana. Ka nzila ifi?

Bibele i bulela kuli hamulaho wa nako, “muuna u ka tokolomoha ndatahe ni mahe.” (Genese 2:24) Musebezi o mutuna o li peta lilimo za ku nonoboka ki ku tusa mwanaa mina kuli a itukiseze nako ya tabo ni matata. Ka nako yeo, mwanaa mina u swanela ku yo bulela sina mwa naa bulelezi muapositola Paulusi kuli: “Ha ne ni sa li  mwana, ne ni bulela sina mwana, ne ni utwa sina mwana, ne ni hupula sina mwana; kono ha ni se ni hulile ku ba muuna, na felisa za bumwana.”—1 Makorinte 13:11.

Zeo kona za sweli ku eza mwanaa mina ha nze a nonoboka; u tuhela mikwa ya hae ya bwanana ni ku kala ku ituta ku ba mutu yo muhulu ya kona ku zwa fa lapa ni ku yo ipilisa. Mi mane buka ye ñwi i bulela lilimo za ku nonoboka kuli ki nako yeo bana ba ba nonoboka ba itukiseza ku yo kala ku ipilela.

Ki niti kuli, taba ya kuli mwanaa mina u ka icemela, i kana ya tahisa kuli mu kakanye ka za haiba u ka kona ku ipilisa. Mu kana mwa buza kuli:

▪ “Haiba mwanaka a palelwa ku kenisa muzuzu wa hae, u ka kona cwañi ku babalela lapa la hae?”

▪ “Haiba mwanaka a palelwa ku fita fa lapa ka nako ye tomilwe, kana u ka kona ku yo fitanga ka nako kwa musebezi?”

Haiba mu katazwa ki lipilaelo ze swana ni ze, mu hupule taba ye: Tukuluho haki nzila feela ya ku itamaisa kono ki musipili wa tama mwanaa mina, mi ku ka mu ngela lilimo kuli a feze musipili wo. Ku zwelela ku ze mu iponezi, cwale mwa ziba kuli “bungulunde bu hanelezi mwa pilu ya mwana.”—Liproverbia 22:15.

Niteñi, haiba mu etelela hande mwanaa mina, u ka kona ku hula ku zwa mwa lilimo za ku nonoboka ni ku ba mutu yo muhulu ya kona “ku keta ze nde ku ze maswe, kabakala ku itwaelisa cwalo.”—Maheberu 5:14.

Ze Kona ku Tusa Mutu Kuli A Kondise

Kuli mu tuse mwanaa mina ya saa nonoboka ku hula hande, mu lukela ku mu tusa ku hulisa ‘kutwisiso’ ya hae ilikuli a kone ku ikezeza likatulo ze swanela. (Maroma 12:1, 2) Likuka za Bibele ze latelela li ka mi tusa ku eza cwalo.

Mafilipi 4:5: “Musa wa mina u zibwe.” Mwanaa mina a kana a mi kupa ku tahanga fa ndu isi ka nako ye mu tomile. Mwa mu hanela honafo feela. Mwanaa mina ya nonoboka u ñuñuna kuli: “Mu ni nga inge kuli ni sa li mwanana!” Pili mu si ka mu alaba kuli: “Ee, u eza lika inge mwanana,” mu nyakisise taba ye latelela: Bana ba ba se ba hulile ba tokwanga tukuluho ye ñata ku fita ye ba kona ku ba ni yona, kono bashemi ba kana ba ba fa tukuluho ye nyinyani ku ye ba tokwa. Mu si ke mwa ba fanga ze ba tokwa ka ku saba feela mifilifili. Ki hande ku buzanga mwanaa mina kuli mu utwe maikuto a hae.

MU LIKE MUEZEZO WO: Mu ñole nzila iliñwi kamba ze peli za mo mu kona ku ekeleza hanyinyani kwa tukuluho ye mu fa mwanaa mina ya sa nonoboka. Mu mu taluseze kuli mwa mu ekeleza kwa tukuluho kuli mu bone mwa ka itusiseza yona. Haiba a itusisa yona hande, nako ha i nze i ya mu ka mu ekeleza kwateñi. Haiba haa na ku itusisa yona hande, u ka amuhiwa tukuluho ya filwe.—Mateu 25:21.

Makolose 3:21: “Bondate, mu si ke mwa halifisa bana ba mina, kuli ba si ke ba fela pilu.” Bashemi ba bañwi ba likanga ku zamaisa lika kaufela za eza mwanaa bona ya sa nonoboka. Kuli ba kone ku mu zamaisa ni ku zamaisa baa inzi ni bona, ha ba mu fangi tukuluho ni hanyinyani. Ba mu ketela balikani ni ku teeleza ku za ambola fa luwaile ni balikani ba hae yena a sa zibi. Kono hañata ku eza cwalo ha ku tusangi. Ku kwalelanga mwana ka nzila ye cwalo ku kona feela ku tahisa kuli a bate linzila za ku picukanga, ku lwanisanga balikani ba hae ku kona feela ku ba tahiseza ku sa felisa swalisano ya bona ni yena, ku teelezanga ku za ambola fa luwaile ni balikani ba hae ku kona mu tahiseza ku bata linzila li sili za ku ambola ni bona mina mu sa zibi. Haiba mu bata hahulu ku mu zamaisa, mu ka palelwa. Kaniti, haiba mwanaa mina a palelwa ku ikezeza likatulo haa saa li fa lapa la mina, haa na ku kona ku eza cwalo ha ka kala ku ipilela.

MU LIKE MUEZEZO WO: Nako ye tatama ha mu ka ambola ni mwanaa mina ka za taba ye ñwi ye mi bilaeza, mu mu tuse ku nahanisisa ka za mwaa ka amelwa ki liketo za hae. Ka mutala, ku fita ku lwanisa balikani ba hae, mu bulele kuli: “Ku cwañi haiba [ngete] a tamiwa kabakala ku loba mulao? Wena u ka ngiwa cwañi?” Mu tuse mwanaa mina ku bona kuli liketo za eza za kona ku mu tahiseza libubo le li nde kamba le li maswe.—Liproverbia 11:17, 22; 20:11.

 Maefese 6:4: “Mu si ke mwa halifisa bana ba mina; kono mu ba hulise ka ku ba lemusa, ni ka tuto ya Mulena.” Pulelo ya kuli “tuto” i ama lika ze ñata ku fita feela ku suña litaba mwa munahano wa mwana. I talusa ku fita kwa maikuto a mwana ka za muzamao wa hae ka nzila ye kona ku tahisa kuli a cince likezo za hae. Taba ye, i tatafalanga hahulu sihulu haiba mwanaa mina saa nonobokile. Ndate ya bizwa Andre u bulela kuli: “Bana ba mina ha ba nze hula, ku fita ku no ba laelanga feela, mu swanela ku cinca muatumelelo wa mina ni mubulelelo wa mina ha mu ambola ni bona.”—2 Timotea 3:14.

MU LIKE MUEZEZO WO: Muta ku zuha taba ye ñwi, mu like ku eza inge kuli mwanaa mina ki yena mushemi, mi mina mu be sina mwana. Mu kupe mwanaa mina kuli a mi taluseze kelezo ya naa ka mi fa kambe kuli mu mwanaa hae. Mu mu taluseze ku eza patisiso kuli a fumane mabaka a yemela muhupulo wa hae kamba a lwanisana ni wona. Mu nyakisise taba yeo hape sunda i si ka fela kale.

Magalata 6:7: “Saa cala mutu, ki sona saa ka kutula.” Mwana wa kona ku lutiwa ka ku mu fa koto, mwendi inge cwalo ka ku mu bulelela kuli a yo ina mwa muzuzu wa hae kamba ku mu tima nto yaa lata hahulu. Kono haiba mu eza cwalo ku mwana ya saa nonoboka, neikaba hande ku nahana ze kona ku zwa mwateñi ha mu ka eza cwalo.—Liproverbia 6:27.

MU LIKE MUEZEZO WO: Mu si ke mwa mu yemela ka ku mu lifela likoloti za hae kamba ka ku fa bo muluti ba hae mabaka haa si ka pasa kwa sikolo. Mu mu tuhele a iponele, mi ku eza cwalo ku ka mu luta tuto ye tuna mwa bupilo.

Ka ku ba mushemi, mwendi mu lakaza kuli kambe lilimo za ku nonoboka li felanga ka bubebe kuli mutu a fite fa ku ba yo muhulu. Kono ku zwa fa ku nonoboka ku yo fita fa buhulu ku nganga nako ye telele. Niteñi, nako yaa nonoboka mwanaa mina ki kolo ye nde ya kuli mu kone ku “luta mwana nzila yaa swanezi ku zamaya.” (Liproverbia 22:6) Likuka za Bibele ki wona mutomo wo kona ku mi tusa ku tahisa tabo mwa lubasi.

[Litaluso za kwatasi]

MU IPUZE KULI . . .

Muta mwanaka yaa sa nonoboka haa ka zwa fa lapa, kana u ka yo kona ku eza lika ze latelela?

▪ ku ezanga lika za kwa moya kamita

▪ ku eza liketo ni likatulo ze nde

▪ ku ambolanga hande ni ba bañwi

▪ ku ipabalela

▪ ku sebelisa hande mali

▪ ku kenisa ni ku babalela lapa la hae

▪ ku kona ku ipelekisa

[Siswaniso se si fa likepe 30]

Haiba mwanaa mina ya nonobokile a ba ni mikwa ye minde, kana mwa kona ku mu fa tukuluho ye tuna?