1, 2. Ki shutano mañi ye mwahalaa mo Jehova a lu bonela ni mo li sebeleza likamera ze beilwe mwa mikwakwa?

MWA linaha ze ñata, muuso u beyanga likamera kuli li swanise mo li sweli ku zamaela limota ni ku swanisa likozi za fa mikwakwa. Hape likamera zeo li swanisanga bamatisi ba limota ba ba natanga batu ka mota ba ba zamaya mwa mukwakwa ni ku lika ku mata ba sa tusi mutu ye ba hatile. Mi likamera zeo li tusanga ba mulao ku fumana batu bao ba ba ezize mulatu ni ku ba tama. Bakeñisa likamera ze beilwe zeo, ku bunolo hahulu ku swala batu ba ba fosa ni ku ba fa koto.

² Bibele i bulela kuli meeto a Jehova “a mwa mabaka kaufela.” (Liprov. 15:3) Kana fo ku talusa kuli Jehova u zwelapili ku bona ze lu eza mwa bupilo kuli a bone haiba lwa loba milao ya hae? Kana Jehova u libelelanga feela kuli a lu fe koto haiba lu eza mafosisa? Kutokwa! (Jer. 16:17; Maheb. 4:13) Jehova wa bona ze ezahala mwa bupilo bwa luna kakuli wa lu lata mi u bata kuli lu silelezwe ni kuli lu be ni tabo.—1 Pit. 3:12.

3. Ki mwa linzila mañi ze ketalizoho zeo Jehova a lu babalela ka zona?

³ Ki nto mañi ye kona ku lu tusa ku utwisisa hahulu mwa lu latela Mulimu? Lu ka nyakisisa linzila ze ketalizoho za bonisa ka zona Jehova kuli wa lu lata. (1) Wa lu lemusanga pili lu si ka eza  kale bumaswe. (2) Wa lu hakululanga ha lu eza bumaswe. (3) Wa lu etelelanga ka ku itusisa likuka za mwa Bibele. (4) Wa lu tusanga ha lu li mwa miliko. (5) Wa lu fuyaulanga ha lu eza ze nde.

4. Ki kabakalañi Mulimu ha naa lemusize Kaine pili Kaine a si ka eza kale sibi?

⁴ Ha lu kaleñi ka ku nyakisisa linzila za lu lemusanga ka zona Jehova pili lu si ka eza kale bumaswe. (1 Makol. 28:9) Ka mutala, Kaine naa “halifile” Jehova ha naa si ka amuhela sitabelo sa hae. (Mu bale Genese 4:3-7.) Jehova naa lemusize Kaine kuli haiba naa si ke a ‘eza ze nde,’ naa ka eza sibi. Ne ku swana feela inge kuli sibi ne si li “fa munyako,” inze si libelela ku swala Kaine. Jehova naa bata kuli Kaine a ‘shemubiwe hape.’ Kambe Kaine naa utwile temuso naa ka zwelapili ku ba ni bulikani bo bunde ni Mulimu.

5. Jehova u lu lemusa ka linzila lifi?

⁵ Ki nto ye swana ni ku luna kacenu. Jehova wa kona ku bona butu bwa luna. Wa ziba ze lu nahana ni ze lu lakaza, mi ha lu koni ku mu patela nto ifi kamba ifi. Wa lu lata mi u bata kuli lu eze ze nde, kono a lu hapelezi ku eza ze lukile. Haiba a lemuha nto ye ñwi ye maswe ku luna, Jehova u ka lu lemusa. Kamukwaufi? Jehova wa kona ku lu lemusa haiba lu bala Bibele kamita, haiba lu bala lihatiso za luna, ni ku fumaneha kwa mikopano. Kana mu kile mwa bala kamba ku utwa taba ye ñwi ye ne mi tusize ku tiyela butata bwa naa ziba feela Jehova? Jehova u lu fanga litemuso fo lu li tokwela luli.

6, 7. (a) Ki bupaki mañi bo bu bonisa kuli Jehova u iyakatwa mañi ni mañi wa luna? (b) Mu kona ku tusiwa cwañi ki pabalelo ya mi bonisa Jehova ka butu?

⁶ Litemuso kaufela ze mwa Bibele li bonisa kuli Jehova u lata mañi ni mañi wa luna. Ki niti kuli Bibele, lihatiso za luna, ni mikopano ya luna li tusa batu ba bañata-ñata. Kono Jehova u bata kuli mu mamele litemuso za hae ze mwa Bibele ilikuli mu kone ku eza ze lukile. Taba yeo i bonisa kuli Jehova wa mi babalela ka butu.

⁷ Litemuso za Mulimu li lu tusa cwañi? Pili lu swanela ku lumela kuli Mulimu wa iyakatwa luna mi kihona lu ka sebelisa ze lu ituta mwa Linzwi la hae. Kacwalo haiba lu nahana nto ifi kamba ifi ye sa tabisi Mulimu, lu swanela ku tuhela ku nahana nto yeo kapili-pili. (Mu bale Isaya 55:6, 7.) Haiba lu mamela litemuso ze lu fiwa, ha lu na ku utwa butuku kabakala lika ze lu ezize. Kono ku cwañi haiba lu sa mameli litemuso ze lu fiwa? Kana Jehova u ka zwelapili ku iyakatwa luna?

8, 9. Mutu yo muñwi ha lu fa kelezo ye zwa mwa Bibele, taba yeo i bonisa cwañi kuli Jehova wa iyakatwa luna? Mu fe mutala.

⁸ Jehova ha lu hakulula, lwa ziba kuli u eza cwalo bakeñisa kuli wa lu lata. (Mu bale Maheberu 12:5, 6.) Ki niti kuli ha lu tabelangi ku fiwa kelezo, ku hakululwa, kamba ku fiwa koto bakeñisa mafosisa e lu ezize. (Maheb. 12:11) Kono haiba mutu a lu fa kelezo ka ku itusisa Bibele, ki kwa butokwa hahulu ku utwisisa libaka ha eza cwalo. Mutu yo u lu fa kelezo isi ka mulelo wa ku lu utwisa butuku, kono kakuli u lemuhile kuli bulikani bwa luna ni Jehova bwa fokola. U itatela ku itusisa nako ya hae ni ku eza buikatazo bwa ku lu bonisa mwa Bibele mo lu kona ku tiiseza bulikani bwa luna ni Jehova hape. Lwa kuteka kelezo ya lu fa bakeñisa kuli lwa ziba kuli i zwa ku Jehova.

⁹ Ka mutala, muzwale yo muñwi naa na ni mukwa wa ku buhanga maswaniso a mapunu pili a si ka ba kale Paki. Ha naa itutile niti, a tuhela ku buhanga maswaniso a mapunu.  Hamulaho wa nako, a leka luwaile lo lunca lwa ku fumbata, a kutela kwa mukwa wa hae wa kale mi a kalisa ku buhanga maswaniso a mapunu ka ku itusisa Intaneti. (Jak. 1:14, 15) Ne ku zibahalile hande kuli takazo ya hae ya ku buhanga maswaniso a mapunu ne i sa li ye tuna hahulu sina mashala a tuka. Zazi le liñwi a kalima muuna-muhulu luwaile lwa hae, mi fa luwaile lo kwa kalisa ku bonahala Mawebusaiti a maswaniso a mapunu. Muuna-muhulu yo a eleza muzwale yo kapili-pili. Muzwale a utwa kelezo mi hamulaho wa nako a tuhela mukwa hae o maswe. Jehova wa ziba libi ze lu ezanga kwa mukunda mi wa kona ku lu hakulula pili bulikani bwa luna ni yena bu si ka sinyeha kale. Lwa itumela kuli Jehova wa iyakatwa luna.

10, 11. (a) Lu kona ku isa cwañi pilu kwa ketelelo ya lu fa Mulimu? (b) Mu taluse ze ne ezahezi kwa lubasi lo ne lu latelezi ketelelo ya Jehova ka butali.

¹⁰ Walisamu naa opelezi Jehova kuli: “U ka ni zamaisa ka kelezo ya hao.” (Samu 73:24) Lwa kona ku isa pilu kwa kelezo ya Jehova ka ku ezanga lipatisiso mwa Linzwi la hae. Ha lu eza cwalo, lwa kona ku ziba mwa nahanela Mulimu, lwa kona ku latelela ketelelo ya hae, ni ku zwelapili ku ba ni bulikani bo bunde ni yena. Kelezo ya Jehova hape ya kona ku lu tusa luna ka butu ni lubasi lwa luna.—Liprov. 3:6.

¹¹ Ka mutala, mulimi yo muñwi, musalaa hae, ni lubasi lwa bona lo lutuna ne ba pila fa famu ye ñwi ye ne ba telelanga mwa naha ye ba pila ku yona ya Philippines. Muzwale yo ni musalaa hae ne li mapaina ba kamita. Ka sipundumukela, muñaa famu yeo a ba lumela liñolo mwa naa ñozi kuli ba swanela ku tuta fa famu yeo. Lubasi lo, ne lu komokile hahulu ha ne lu amuhezi liñolo leo, mi hasamulaho lwa utwa kuli ku na ni mutu yo muñwi ya naa ba tamelelize kuli ha ba sepahali. Muzwale naa bilaela hahulu kuli ha zibi kwa naa ka tutela ni lubasi lwa hae. Kono muzwale yo naa sepile Jehova, mi naa bulezi kuli: “Jehova u ka lu tusa. Wa lu babalelanga ka nako ni nako ku si na taba ni ze ezahala.” Lubasi lo ne lu latelezi likuka za mwa Bibele, mi ne lu bonisize likute ni kozo ku si na taba ni litaba ze ne lu tamelelizwe. Hamulaho wa mazazinyana, muñaa famu a ba taluseza kuli ba kona ku zwelapili ku ina fa famu yeo. Muñaa famu naa tabisizwe ki moya o ne lu bonisize lubasi lo ha ne lu tamelelizwe taba kuli mane kwandaa ku  ba lumeleza kuli ba zwelepili ku ina fa famu yeo, a fa lubasi lo sibaka se situna fa famu yeo kuli ba itimele sona. (Mu bale 1 Pitrosi 2:12.) Kaniti luli, haiba lu latelela likuka za mwa Bibele, Jehova u ka lu etelela mwa linako ze taata.

12, 13. Ki mwa miinelo mañi mo ku kona ku lu bela taata ku lumela kuli Mulimu wa iyakatwa luna?

¹² Ka ku ba batanga ba Jehova, lu kopananga ni miliko ye miñata, mi ye miñwi kwa miliko yeo i kana ya nga nako ye telele, inge cwalo ku kula butuku bo buñwi, ku nyandiswa, kamba ku lwaniswa ki ba lubasi. Nto ye ñwi ye tuna ye kona ku ba taata hahulu ku tiyela ki muliko wa ku shelana ni mutu wa mwa puteho bakeñisa ku shutana kwa butu bwa luna.

¹³ Ka mutala, mwendi muzwale yo muñwi u bulezi lika ze mi utwisize butuku. Mu kana mwa nahana kuli: ‘Nto ye ha i swaneli ku ezahala mwa kopano ya Mulimu!’ Kono ko mu sa inzi, muzwale yo ya naa mi utwisize butuku u fiwa buikalabelo bo buñata mwa puteho, mi batu ba bañata ba ikutwa kuli muzwale yo u eza hande luli. Mu kana mwa buza kuli: ‘Taba ye i kona ku ezahala cwañi cwana? Kana Jehova ha boni ze ezahala? Kana ha na ku nga muhato?’—Samu 13:1, 2; Hab. 1:2, 3.

14. Ki kabakalañi Jehova ha kona ku tuhelela mizwale ba luna ku lu fa kelezo ye tiile?

¹⁴ Jehova u bona lika ze ñata ku lu fita mi mwendi u kona ku tuhelela muinelo o muñwi ku ezahala ka mabaka a butokwa. Ka mutala, mutu yo muñwi wa kona ku lu fa kelezo ye lu nga kuli ha i lu swaneli, mi kelezo yeo ya kona ku lu utwisa butuku. Kono mwendi Mulimu u nga muinelo wo ka ku shutana ni mo lu u ngela. Esi mwendi luli ne lu tokwa ku fiwa kelezo yeo? Mwa likande la hae la ze ezahezi mwa bupilo, Muzwale Karl Klein naa bulezi kuli Muzwale Rutherford a kile a mu fa kelezo ye tiile. Muzwale Rutherford ha naa lumelisize Muzwale Klein ka tabo ili nakonyana ku zwa fa naa fezi kelezo yeo, Muzwale Klein naa alabile ka ku sa tabela. Muzwale Rutherford naa lemuhile kuli Muzwale Klein naa sa nyemile kabakala kelezo ya naa filwe. Muzwale Rutherford a lemusa Muzwale Klein kuli: “U tokomele muzwale. Diabulosi wa ku zuma.” Kelezo yeo luli ne i tusize Muzwale Klein. Muzwale Klein hasamulaho naa ñozi kuli: “Ha lu ba ni ndimbelela ku muzwale wa luna sihulu haiba naa bulezi nto ya naa swanela ku bulela luli bakeñisa buikalabelo bwa hae, mu zibe Diabulosi u ka lu swasa ka bunolo.” *

15. Lu swanela ku hupulangañi ha lu kopana ni miliko?

¹⁵ Ha lu li mwa miliko, lu kana lwa palelwa ku ba ni pilu-telele sihulu haiba muliko wo u nga nako ye telele. Kono ki kwa butokwa ku ba ni pilu-telele. Ka mutala, mu nge kuli mu mwa mundandwe wa batu ba ba libelela ku kaisa mbonyi kwa sikayo. Ha mu zibi kuli ku ka nga nako ye kuma kai kuli mbonyi ya mina i kaiwe. Haiba mu zwafa ni ku ya kwa sikayo se si kwa sibaka si sili mwendi mu ka yo fumana mundandwe o mutelele hahulu ku fita o mu siile ko mu zwa. Mi mwendi ku ka nga nako ye telele kuli mbonyi ya mina i kaiwe. Kono kambe ne mu libelezi feela kwa sikayo sa pili, ne mu ka kaisa kapili mbonyi ya mina ku fita kwa sikayo se sa bubeli. Ki nto ye swana niha lu kopana ni miliko. Haiba lu ba ni pilu-telele ni ku latelela likuka za mwa Bibele, Jehova u ka lu tusa ku itiisa.

16. Ki libaka lifi le liñwi le li kona ku tahisa kuli Jehova a lu tuhelele inze lu talimana ni miliko?

¹⁶ Jehova wa kona ku lu tuhelela ku ba mwa miliko kakuli u bata kuli lu itute se siñwi  kwa miliko yeo. (Mu bale 1 Pitrosi 5:6-10.) Ha lu swaneli ku nahananga kuli Jehova ki yena ya tahisa miliko ye lu kopana ni yona. (Jak. 1:13) Ki “sila sa mina, yena Diabulosi,” ya tahisa manyando a mañata e mu kopana ni ona. Nihakulicwalo, ki kwa butokwa ku ziba kuli Jehova wa bona manyando e lu talimana ni ona ni kuli wa lu lata. Mulimu u ka felisa miliko ye lu talimana ni yona. Miliko yeo i ka ba teñi ka “nakonyana.” Mu be ni sepo ya kuli Jehova wa mi babalela mi u ka mi fa maata a ku itiisa ku isa kwa mafelelezo.—2 Makor. 4:7-9.

17. Ki kabakalañi Jehova ha tatubanga lipilu za batu kaufela?

¹⁷ Jehova u tatubanga lipilu za batu kaufela ni ku bona ba ba mu lata luli. Mupolofita Hanani naa bulelezi Mulena Asa kuli: “Meeto a Muñaa Bupilo a talimisisa lifasi kaufela, kuli a tahise maata a hae ku tusa ba ba mu file lipilu za bona, kaufela zona.” (2 Makol. 16:9) Jehova u ka ‘bonisa maata a hae’ ku mina, ili ku talusa kuli u ka mi sileleza ni ku mi fuyaula.

18. Ki kabakalañi ha lu kona ku kolwa kuli Jehova u ka lu fuyaula haiba lu eza ze nde? (Mu bone siswaniso se si fa likepe 27.)

¹⁸ Jehova u bata ku lu “shemuba” ili ku talusa kuli u bata ku lu fuyaula. Haiba lu bata ku fuyaulwa ki yena, lu tokwa ku ‘bata ze nde,’ ku ‘lata ze nde,’ ni ku ‘eza ze nde.’ (Amo. 5:14, 15; 1 Pit. 3:11, 12) Jehova u fuyaulanga batu ba ba lukile nihaikaba kuli ha ku na mutu ya bona lika ze nde ze ba eza. (Samu 34:15) Ka mutala, mu nahane basali ba babeli ba Maheberu bo Shifira ni Pua ba ne ba li bapepisi. Faro naa ba laezi kuli ba bulaye mbututu ya mushimani kaufela ye ne i ka pepwa ki basali ba Maisilaele. Basali bao ne ba utwile Mulimu ku fita ku utwa Faro, mi ne ba silelelize limbututu ka ku sa li bulaya. Jehova naa boni misebezi ya Shifira ni Pua mi naa ba fuyauzi ka ku ba fa mabasi. (Ex. 1:15-17, 20, 21) Fokuñwi lu kana lwa ikutwa kuli ha ku na mutu ya bona lika ze nde ze lu eza, kono Jehova wa bona lika kaufela ze nde ze lu ezize. Jehova u ka lu fuyaula.—Mat. 6:4, 6; 1 Tim. 5:25; Maheb. 6:10.

19. Ki lifi ze bonwi za naa bile ni zona kaizeli yo muñwi?

¹⁹ Fokuñwi lwa kona ku ikutwa kuli Jehova ha isangi pilu kwa buikatazo bwa luna ha lu nze lu eza musebezi wa ku kutaza, kono niti kikuli Jehova wa isa pilu. Kaizeli ya simuluha kwa naha ya Hungary ili ya pila kwa Austria naa filwe keyala ya musali yo muñwi ya bulela puo ya Sihangari. Honafo kaizeli a ya ko ku fumaneha musali yo kono naa si ka yo fumana mutu fa ndu. Naa yanga kwa ndu ya musali yo ka ku kuta-kutela mane silimo ni licika za kwana, ha naa yanga kwateñi, naa siyanga lihatiso, mañolo, mane ni nombolo ya hae ya luwaile. Fokuñwi kaizeli yo naa lemuhanga kuli ne ku na ni mutu fa ndu fo, kono ha ku na ya naa mu kwalulelanga. Zazi le liñwi kaizeli yo ha naa ile fa ndu fo, musali ya naa li ya silikani a kwalula sikwalo mi a li: “A mu kene sha. Ni balile lihatiso kaufela ze mu siyanga mi ne ni mi libelela.” Musali yo naa li fa likalafo za kansa mi naa sa koni ku bonana ni batu kuli a ambole ni bona. A kalisa ku ituta Bibele. Kaizeli ya naa ile ku musali yo naa ikutwile kuli Jehova naa itebuha za naa eza mi naa mu fuyauzi bakeñisa buikatazo bwa hae.

20. Mu ikutwa cwañi ka za taba ya kuli Jehova wa iyakatwa mina ka butu?

²⁰ Sina mo lu itutezi mwa taba mo, Jehova wa bonanga lika kaufela ze lu eza mi wa tatubanga lipilu za batu kaufela. Ku ziba taba yeo ha ku swaneli ku lu tahiseza kuli lu ikutwe kuli Jehova u batanga mafosisa ku luna kamba ku hupula mafosisa ni mafosisa e lu eza. Haike mu ikutwe ku ba bukaufi ni Mulimu ya lilato ya iyakatwa mina luli!