Ponse Pilato Ne Li Mañi?

“PILATO ya n’a li musomi ni muhononi ki munna wa kwaikale ye lu sa koni ku libala. Ba bañwi ba mu nga kuli ki muhalalehi, ba bañwi ba li ne li mufokoli yo mutuna, ba li kuti ki mutala wa mueteleli ya n’a bulaisize mutu a li muñwi kuli a bukeleze m’ata a hae.”—Hatiso ya Pontius Pilate, ye ñozwi ki Ann Wroe.

Ibe kuli mwa lumelelana ni mibonelo ye cwalo kamba kutokwa, Ponse Pilato n’a ikezelize libizo bakeñisa mwa n’a kile a talimela taba ya Jesu Kreste. Pilato ne li mañi? Lu zibañi ka za hae? Ku mu ziba hande ku ka lu tusa ku utwisisa likezahalo za butokwa ka ku fitisisa ze kile za ezahala fa lifasi-mubu.

Situlo, Misebezi, ni M’ata

Tibere Mulena wa Roma n’a ketile Pilato ka 26 C.E. kuli a be mubusisi wa silalo sa Judea. Babusisi ne li batu ba batuna ba ne ba li bafumi mwa sicaba kono ne ba sa likani kwa m’ata ni ba mwa sitopa sa babusi. Mwendi Pilato n’a kalile sina lisole kamba muzamaisi yo munyinyani; a huliswa hamulaho wa ku kondisa mwa musebezi wa hae; kihona a ketiwa ku ba mubusisi mane pili a si ka kwanisa kale lilimo ze 30 za buhulu.

Ha n’a li lisole, Pilato mwendi n’a apalanga mukanjo wa litalo ni sisilelezo sa fa sifuba. Fapil’a nyangela, n’a tinanga mukanjo o musweu o na ni mungundo wa pulipela. Mwendi n’a na ni milili ye mikuswani mi n’a beula milelu. Nihaike kuli ba bañwi ba nahana kuli n’a simuluha kwa Spain, libizo la hae li bonisa kuli n’a simuluha mwa lusika lwa Pontii, lwa ma-Samnite ba ba tumile ba kwa mboela wa Italy.

Babusisi ba ba cwale ka Pilato hañata ne ba lumiwanga ku yo sebeleza kwa matakanyani. Kwa Maroma, Judea ne li sibaka sa matakanyani. Kwand’a fela ku bukeleza kozo, Pilato hape n’a talimanga za ku lifisa batu mitelo. Mizeko ne i talimiwanga ki likuta za Sijuda, kono ku bonahala kuli milatu ya ku atulela batu lifu yona ne i isiwanga ku yena ka ku ba mubusisi mi ki yena ya n’a li muatuli yo mutuna mwa silalo.

Pilato ni musal’a hae ne ba pila mwa munzi wa fa likamba wa Sesarea mi ne ba na ni sikwatanyana sa bañoli, balikani, ni mamesinja. Pilato n’a na ni likwata ze ketalizoho za masole ba ba zamaya ka nyau, mi sikwata ni sikwata ne si na ni masole ba 500 ku isa ku ba 1,000; ku zwa f’o n’a na ni mpi ya bapahami ba lipizi mwendi ba ba kuma fa 500. Masole ba hae hañata ne ba bulayanga lifosi ka ku li kokotela. Ha ne ku na ni kozo, lifosi ne li bulaiwanga hamulaho wa muzekonyana, kono ka linako za ndwa, lifosi ne li bulaiwanga honaf’o fela mi ili ka buñata. Ka mutala, Maroma ne ba kokotezi batanga ba 6,000 kuli ba felise bufetuheli bwa n’a tahisize  Spartacus. Ha ne ku bonahala kuli butata ne bu ka zwelapili mwa Judea, mubusisi n’a kupanga masole kwa Syria ku muyemeli wa mulena. Kono mwahal’a nako ye ñata ya puso ya Pilato, muyemeli wa mulena y’o n’a siyo, mi kacwalo Pilato n’a felisanga kapili-pili matata a n’a zuha.

Babusisi ne ba ambolisananga hahulu ni mulena. Litaba ze ama bubusi kamba za ku lwanisa mulena wa Roma ne li bihelwanga mulena mi yena n’a fanga litaelo ka za muhato o n’o swanela ku ngiwa. Mubusisi ka ku ikalelwa n’a fitisanga ku mulena lipiho ka za silalo sa habo pili ba bañwi ba si ka fitisa kale lipilaelo za bona. Bakeñisa kuli mwa Judea ne ku zuhanga matata, Pilato mwendi n’a ezanga cwalo hañata.

Kwand’a libuka za Evangeli, licaziba ba za kwaikale bo Flavius Josephus ni Philo ki bona sihulu ba ba kandekile ze ñata ka za Pilato. Tacitus caziba wa Muroma wa za kwaikale hape u bulela kuli Pilato ki yena ya n’a bulaile Christus, kona ko ba ngile Bakreste libizo le ba ipiza ka lona.

Ku Shangumuna Majuda

Josephus n’a bihile kuli bakeñisa mazwalo a Majuda ba ne ba sa lati milimu ya maswaniso, babusisi ba Maroma ne ba sa lumelezangi masole ku isa lindembela ze na ni maswaniso a mulena mwa Jerusalema. Bakeñisa kuli Pilato yena n’a si na taba ni zeo, Majuda ba ne ba bifile ne ba matezi kwa Sesarea ku yo bilaela. Pilato n’a si ka eza se siñwi ka mazazi a ketalizoho. La busilela, a laela kuli masole ba potolohe Majuda bao ni ku ba bemba kuli ha ne ba si ke ba funduka, ne ba ka bulaiwa. Majuda ha ne ba alabile kuli neikaba hande ha ne ba ka bulaiwa ku fita kuli Mulao wa bona u lobiwe, Pilato a cinca muhupulo mi a laela kuli lindembela zeo li zwisiwe mwa Jerusalema.

Pilato n’a itusisanga m’ata a hae. Josephus n’a ñozi kuli Pilato n’a kalile ku yepa mukokolombwa o n’o ka tisa mezi mwa Jerusalema mi n’a itusisize masheleñi a mwa sibulukelo sa tempele kwa ku peta musebezi wo. Pilato n’a si ka ya fela ku yo ikungela masheleñi ao, kakuli n’a ziba kuli ku ikungela masheleñi mwa tempele ki mulatu o mutuna o n’o ka nyemisa Majuda mi ne ba ka kupa Tibere kuli Pilato a tululwe fa situlo sa hae. Kacwalo ku bonahala kuli Pilato n’a utwani ni bazamaisi ba tempele. Mali a tempele, a n’a bizwanga kuli “Korbani,” n’a kona ku itusiswa kwa misebezi ya ku tusa batu ba mwa munzi. Kono Majuda ba bañata ne ba putehani ku t’o bonisa bunyemi bwa bona.

Pilato a laela masole ku kena mwahal’a batu bao kuli ba ba natake ka lipafa kono ba sa itusisi mikwale. Ku bonahala kuli n’a bata ku felisa butata b’o ku si na ku sulula mali a batu. Mi ku bonahala kuli n’a konile ku eza cwalo nihaike ba bañwi ne ba bulailwe. Batu ba bañwi ba ne ba kile ba kandekela Jesu kuli Pilato n’a kopanyize mali a Magalilea ni matabelo a bona mwendi ne ba amile ku yona taba yeo.—Luka 13:1.

“Niti Kiñi?”

Se si sinyisize Pilato libizo ki mwa n’a talimezi mulatu wa n’a tamelelizwe Jesu ki baprisita ba bahulu ba Majuda ni banna bahulu wa kuli n’a ikezize Mulena. Pilato ha n’a utwile kuli Jesu n’a til’o paka niti, a lemuha kuli Jesu n’a si na mulelo wa ku ikeza mulena wa Roma. Mi a buza kuli “Niti kiñi?” mwendi ka ku nahana kuli niti ki nto ye sa konwi ku utwisiswa. Ki ifi katulo ya n’a file? N’a ize: “Ha ni fumani mulatu ku yena ni o mukana.”—Joani 18:37, 38; Luka 23:4.

 Muzeko wa Jesu ne u swanela ku felela honaf’o, kono eshe Majuda ba pihelela kuli Jesu n’a sweli ku kelusa sicaba. Ki muna o n’o tisize kuli baprisita ba bahulu ba tameleze Jesu mulatu, mi Pilato n’a ziba taba yeo. Kono hape n’a ziba kuli ku lukulula Jesu ne ku ka tisa mufilifili, mi Pilato n’a sa lati kuli ku zuhe mufilifili. Mane ne se ku tumbukile kale mufilifili, kakuli Barabasi ni ba bañwi cwalo ne se ba li mwa tolongo ka taba ya ku fetuhela muso ni mulatu wa bubulai. (Mareka 15:7, 10; Luka 23:2) Kwand’a zeo, mifilifili ya Majuda ya kwamulaho ne se i sinyize kale libizo la Pilato ku Tibere, ya n’a zibahala kuli n’a otanga maswe babusisi ba ba maswe. Nihakulicwalo ha n’a ka utwela Majuda n’a ka bonisa kuli ki mufokoli. Kacwalo Pilato n’a keni mwa silikwalikwani.

Ha n’a utwile kwa n’a zwelela Jesu, Pilato a lika ku shimbululela taba ku Heroda Antipasi, mubusi wa sikiliti sa Galilea. Ha ne ku palile, Pilato a lika ku susueza ba ne ba putehani fande a lapa la hae kuli ba ikupele kuli Jesu a lukululwe, ku likana ni mukwa wa mwa miteñi yeo wa ku lukululanga mapantiti fa Paseka. Kono sicaba sa huwa ku ikupela Barabasi.—Luka 23:5-19.

Pilato mwendi n’a bata ku eza se si lukile, kono hape n’a bata ku sileleza situlo sa hae ni ku tabisa nyangela. Kwa mafelelezo, a beya situlo sa hae kwapili ku fita lizwalo la hae ni katulo ye lukile. A kupa mezi, a tapa kwa mazoho mi a talusa kuli yena n’a si na mulatu mwa mali a Jesu mi a lumeleza pulao ya hae. * Nihaike kuli n’a ziba kuli Jesu n’a si na mulatu, Pilato a nata Jesu ka pafa mi a tuhelela masole ku mu soma, ku mu nataka, ni ku mu kwelaka mati.—Mateu 27:24-31.

Pilato n’a likile lwa mafelelezo ku lukulula Jesu, kono nyangela ya huwa ya li ha n’a ka eza cwalo, u zibe n’a sa sepahali ku Sesare. (Joani 19:12) H’a utwa cwalo, Pilato a komba. Caziba yo muñwi n’a bulezi cwana ka za katulo ya Pilato: “N’a ziba kuli tatululo fela ki ku bulaya Jesu. N’a ziba kuli ya n’a ka bulaiwa ki Mujuda a li muñwi fela ya sa latiwi; n’a nga kuli ki buzizi ku itahiseza mufilifili kabakal’a hae.”

Ne Ku Ezaheziñi ku Pilato?

Taba ya mafelelezo ye ñozwi ka za Pilato ki taba ye ñwi hape ya mufilifili. Josephus u biha kuli mpi ya Masamaria ne i kubukani fa Lilundu la Gerizimi ka mulelo wa ku fumana maluo a n’a twi n’a patilwe teñi ki Mushe. Pilato a ba lwanisa, mi limpi za hae za bulaya ba bañwi kwa Masamaria bao. Masamaria ba fitisa pilaelo ku Lucius Vitellius, mubusisi wa Syria, ya n’a li yo muhulu ku Pilato. Ha ku zibahali ka za haiba Vitellius n’a ngile kuli Pilato n’a fosize hahulu kamba kutokwa. Se lu ziba kikuli n’a laezi Pilato kuli a ye kwa Roma ku yo ikalabela ku mulena. Kono eshe Tibere n’a timezi Pilato a si ka fita kale teñi.

Magazini ye ñwi i li: “Hamulaho wa f’o, ha ku na ze ñwi ze ñozwi ka za Pilato, kwand’a fela matangu a za hae.” Kono ba bañwi ba likile ku bulela ze ne ezahezi ku yena. Ba bañwi ba li Pilato hamulaho n’a bile Mukreste. Ba ba twi ki Bakreste ba kwa Etopia ne ba mu ketile ku ba “muhalalehi.” Eusebius ya n’a ñozi litaba za hae kwa mafelelezo a lilimo za ma-200 ni makalelo a ma-300 ki yena wa pili ku bulela kuli Pilato ka ku swana sina Judasi Isikariota n’a ipulaile. Kono ha ku na ya ziba hande ze ne ezahezi ku Pilato hamulaho.

Pilato mwendi ne li mutu ya n’a ñañelela lika, ya n’a sa swalehi hande, ili ya n’a hatelela ba bañwi. Kono n’a li mubusisi ka lilimo ze 10, hailif’o babusisi ba bañwi ba Judea bona ne ba si ka busa ka nako ye telele cwalo. Kacwalo, kwa Maroma, Pilato ne li mueteleli yo munde. Batu ba mu nga kuli ne li lipyeha ya n’a bulaisize Jesu ka ku saba kuli n’a ka luza situlo sa hae. Ba bañwi bona ba li musebezi wa Pilato n’e si wa ku fa likatulo ze lukile kono n’e li wa ku tahisa kozo ni ku sebeleza Roma.

Miteñi ya Pilato i shutana hahulu ni ya luna. Niteñi, ha ku na muatuli yo munde ya kona ku atulela mutu ya si na mulatu lifu. Kambe n’a si ka talima taba ya Jesu, mwendi kambe Ponse Pilato ki mutu-tu fela ye lu ipalelanga mwa libuka za litaba za ikale.

[Litaluso za kwatasi]

[Siswaniso se si fa likepe 11]

Manzwi a cakuzwi a, ili a bonisa kuli Ponse Pilato ne li mubusisi wa Judea, n’a fumanwi mwa Sesarea