Linzwi la Jehova Ki Le Li Pila

Ze Zwile Mubano mwa Liñolo la Genese—Kalulo 2

KU ZWA fa bupelwa mutu wa pili, Adama, ku to fita fa lifu la Josefa mwan’a Jakobo, Genese i bulela ze ne ezahezi kwa batu mwa lilimo ze 2,369. Likauhanyo ze 10 za pili hamohocwalo ni litimana ze 9 za kauhanyo 11, ze na ni litaba ze ne ezahezi ku zwa fa pupo ku ya nako ya tawala ya Babele, ne li nyakisisizwe mwa magazini ye felile. * Taba ye i nyakisisa ze zwile mubano za mafelelezo mwa Genese, za m’o Jehova n’a swalisanezi ni Abrahama, Isaka, Jakobo, ni Josefa.

ABRAHAMA U BA MULIKAN’A MULIMU

(Genese 11:10–23:20)

Lilimo ze bat’o eza 350 hamulaho wa Munda, mutu ya li wa butokwa hahulu ku Mulimu wa pepiwa mwa lusika lo lunde lwa Sema mwan’a Nuwe. Libizo la hae ki Abrame, ili le ne li cincizwe ku ba Abrahama hasamulaho. Ka taelo ya Mulimu, Abrame u zwa mwa muleneñi wa Ure wa Makalade ni ku yo pila mwa litende ili mwa naha ya mu sepisize Jehova kuli u ka mu fa yona ni lusika lwa hae. Bakeñisa tumelo ni ku ipeya ku utwa kwa hae, Abrahama u ba “mulatiwa wa Mulimu.”—Jakobo 2:23.

Jehova u nga muhato wa ku sinya bayahi ba ba maswe ba mwa Sodoma ni mileneñi ye ne li bukaufi ni ona, haili Lota ni bana ba hae ba basizana bona ba silelezwa. Sepiso ya Mulimu ya talelezwa Isaka mwan’a Abrahama wa mushimani ha pepiwa. Hamulaho wa lilimo-limo, tumelo ya Abrahama ya likiwa muta Jehova a mu laela ku fana mwana y’o sina sitabelo. Abrahama u itukiselize ku fana mwan’a hae sina sitabelo kono u haniswa ki lingeloi. Ku si na ku kakanya Abrahama ki mutu ya na ni tumelo, mi u sepiswa kuli macaba kaufela n’a ka fuyaulwa ka lusika kamba peu ya hae. Lifu la Sara musal’a hae ya lateha li tahiseza Abrahama masitapilu.

 Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:

12:1-3—Bulikani bwa Abrahama ne bu kalile lili, mi ne bu inzi nako ye kuma kai? Bulikani bwa Jehova ni Abrame bwa kuli “mishobo kamukana ya lifasi i ka fiwa mbuyoti ka [Abrame]” ku bonahala kuli ne bu kalile ku sebeza Abrame ha n’a silile nuka ya Eufrati ha n’a ya kwa Kanana. Zeo li lukela ku ba ze ne ezahezi ka Nisani 14, 1943 B.C.E.—lilimo ze 430 pili Isilaele a si ka lukululwa kale mwa Egepita. (Exoda 12:2, 6, 7, 40, 41) Bulikani bwa Abrahama “ki bulikani bo bu si na ku fela.” Bu zwelapili ku ba teñi ku fitela mabasi a lifasi a fuyaulwa ni lila za Mulimu kaufela li sinyiwa.—Genese 17:7; 1 Makorinte 15:23-26.

15:13—Manyando a bana ba Abrame a n’a bulezwi cimo kuli a ka ba teñi ka lilimo ze 400 ne a tile lili? Nako yeo ya manyando ne i kalile ka 1913 B.C.E. Isaka mwan’a Abrahama ha sa kwile inz’a na ni lilimo ze 5 mi ne li ka nako yeo Ishimaele muhulwan’a hae ku bondat’ahe wa lilimo ze 19 n’a mu “seha.” (Genese 21:8-14; Magalata 4:29) Manyando ao ne a felile ka 1513 B.C.E. bana ba Isilaele ha ba lukululwa ku zwa mwa butanga bwa mwa Egepita.

16:2—Kana ne ku lukile Sarai ha n’a fanile mutang’a hae wa musizana Hagare kuli a be musal’a Abrame? Muezezo wo wa n’a ezize Sarai ne u lumelelana ni sizo sa mwa nako yeo—sa kuli musali wa mumba n’a tamehile ku fa munn’a hae siendi ilikuli a mu pepele mwana. Libali ne li kalezi pili mwa lusika lwa Kaine. Hasamulaho, libali la ba sizo mi la kena ni kwa balapeli ba Jehova. (Genese 4:17-19; 16:1-3; 29:21-28) Nihakulicwalo, Jehova n’a si ka felisa taelo ya hae ya kwa makalelo ya kuli munna u swanela ku ba ni musali a li muñwi fela. (Genese 2:21, 22) Nuwe ni bana ba hae, ili bao taelo ya kuli ‘mu pepe mu taze lifasi,’ ne i kutezwi ku bulelwa ku bona, ku bonahala kuli kaufel’a bona ne ba si ka nyala libali. (Genese 7:7; 9:1; 2 Pitrosi 2:5) Mi taelo yeo ya ku ba ni musali a li muñwi fela ne i koñomekilwe hape ki Jesu Kreste.—Mateu 19:4-8; 1 Timotea 3:2, 12.

19:8—Kana Lota n’a si ka fosa ha n’a fanile bana ba hae ba basizana kwa batu ba mwa Sodoma? Ka ku ya ka sizo sa linaha za kwa bucabela, muñ’a ndu n’a na ni buikalabelo bwa ku sileleza baenyi ba ba mwa ndu ya hae, kuli mane n’a kona nihaiba ku shwa ilikuli a ba sileleze fela ha ne ku ka tokwahala ku eza cwalo. Lota n’a itukiselize ku eza cwalo. Ka bundume a zwela fande ni ku kwala kwa sikwalo kuli a yo ambolisana ni sikwata seo a nosi. Ka nako ya n’a fanile bana ba hae kwa sikwata seo, Lota u lukela ku ba ya n’a lemuhile kuli baenyi ba hae ne ba lumilwe ki Mulimu, mi u lukela ku ba ya n’a nahanile kuli Mulimu n’a ka sileleza bana ba hae sina mwa N’a silelelize Sara ndat’ahe wa musali mwa Egepita. (Genese 12:17-20) Mi kaniti luli, Lota ni bana ba hae ne ba silelelizwe.

19:30-38—Kana Jehova n’a tuhelezi fela Lota kuli a kolwe ilikuli a pepe bana ni bana ba hae? Jehova ha lumelezi sindoe kamba bucakolwa. (Livitike 18:6, 7, 29; 1 Makorinte 6:9, 10) Lota mane n’a nyazize hahulu ‘likezo ze maswe’ za batu ba mwa Sodoma. (2 Pitrosi 2:6-8) Taba ya kuli bana ba Lota ne ba mu kolwisize bucwala i bonisa hande kuli n’a si ke a lumela ku lobala ni bona kambe n’a si ka kolwa. Kono ka ku ba baenyi mwa naha, bana ba Lota ne ba ikutwile kuli wo ne li ona fela mukwa wa ku bukeleza ka ona lusika lwa Lota. Taba yeo i ñozwi mwa Bibele kuli i bonise buhabo bwa Mamoabi (ka Moabi) ni Maamoni (ka Beni-Ami) ni baikulu ba Abrahama, bona Maisilaele.

Ze Lu Ituta:

13:8, 9. Ki mutala kwa bunde wa lu fa Abrahama wa ku tatulula lifapahano! Lu si ke lwa tuhela ku pila ka kozo ni ba bañwi kabakala mali, lika za ka butu, kamba buikuhumusi.

15:5, 6. Abrahama ha n’a nz’a supala mi n’a si ka ba kale ni mwana, a bulela ni Mulimu wa hae ka za taba yeo. Jehova a mu alaba ka ku mu fa sepo. Ki lifi ze ne zwile mwateñi? Abrahama ‘a ba ni tumelo ku Jehova.’ Haiba lu  bulelela Jehova ze mwa pilu ya luna kaufela, ni ku kolwa za sepisize mwa Bibele, ni ku mu utwa, tumelo ya luna i ka tiiswa.

15:16. Jehova n’a tuhelezi lusika lwa Maamori (kamba Makanana) ku zwelapili ku ba teñi ku fitela mukowa wa bune. Kabakalañi? Kakuli ki Mulimu ya na ni pilu-telele. N’a libelezi ku fitela ha n’a boni kuli ha ba koni ku cinca. Lu lukela ku ba ni pilu-telele sina Jehova.

18:23-33. Jehova ha sinyangi fela batu ku si na libaka. U silelezanga ba ba lukile.

19:16. Lota n’a “lika-lika,” mi mangeloi hanyinyani fela ne a batile ku mu zwisa ni lubasi lwa hae mwa muleneñi wa Sodoma ka ku mu hoholola. Lu ka eza hande hahulu ha lu si ke lwa zina-zina ha lu nze lu libelezi mafelelezo a muinelo o maswe wa lifasi le.

19:26. Ki nto ye butoto ku lyanganiswa kamba ku lakaza lika ze lu siile kwamulaho mwa lifasi!

JAKOBO U BA NI BANA BA BASHIMANI BA 12

(Genese 24:1–36:43)

Abrahama u lukisa kuli Isaka a nyale Rebeka, musali ya n’a na ni tumelo ku Jehova. U pepa bana ba mambile bo Isau ni Jakobo. Isau u shubula buhulu bwa hae ni ku bu lekisa ku Jakobo, ili y’o n’a til’o fuyaulwa ki ndat’ahe. Jakobo u sabela kwa Padan-Arami, kwa yo nyalela Lea ni Rahele ni ku lisa mitapi ya bondat’a bona ka lilimo ze 20 pili a si ka funduka kale ni lubasi lwa hae. Jakobo u pepa bana ba bashimani ba 12 ni mwan’a musizana a li muñwi ka Lea, Rahele, ni ka batanga ba bona ba babeli. Jakobo u mangana ni lingeloi mi wa fuyaulwa, mi wa fiwa libizo li sili la Isilaele.

Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:

28:12, 13—Tolo ya Jakobo ya “pahamelo” ne i talusañi? “Pahamelo” yeo ye ne bonahala inge macwe a bundekilwe ku ya mwahalimu, ne i bonisa kuli ne ku na ni ku ambolisana mwahal’a lifasi ni lihalimu. Ku kambama ni ku shetumuka kwa mangeloi a Mulimu ne ku bonisa kuli mangeloi a sebeza ka nzila ye ipitezi mwahal’a Jehova ni batu ba ba katelwa ki yena.—Joani 1:51.

30:14, 15—Ki kabakalañi Rahele ha n’a iketezi malaka ku fita ku lobala ni munn’a hae? Mwa linako za kwaikale, malaka ne li muselo o n’o itusiswa sina mulyani wa ku lobaza mutu ni ku sileleza kamba ku kuyula singonyi. Muselo wo hape n’o ngiwa kuli ne u tahisa takazo ya tobali ni ku ekeza kwa m’ata a lupepo kamba ku tusa musali ku itwala. (Pina ya Lipina 7:13) Nihaike kuli Bibele ha i talusi zeo Rahele n’a batezi muselo wo, mwendi n’a nahanile kuli malaka n’a ka mu tusa ku itwala ni ku felisa kashwau ka hae ka ku ba mumba. Nihakulicwalo, ne ku fitile lilimo ze ñata kuli Jehova cwale a ‘mu fe lupepo.’—Genese 30:22-24.

Ze Lu Ituta:

25:23. Jehova u na ni m’ata a ku ziba mbututu ye si ka pepwa kale ni ku itusisa zibo ya hae ya ku ziba za kwapili ni ku keta cimo y’o a ka itusisa ku peta milelo ya hae kwapili. Niteñi, ha tomelangi cimo mafelelezo a mutu.—Hosea 12:3; Maroma 9:10-12.

25:32, 33; 32:24-29. Buikatazo bwa Jakobo bwa ku leka buhulu ni ku mangana kwa hae ni lingeloi busihu kaufela kuli a fumane limbuyoti ki lika ze bonisa kuli n’a itebuha lika za kwa moya. Jehova u lu file lika ze ñata za kwa moya, ze cwale ka silikani sa luna ni yena ni kopano ya hae, tiululo, Bibele, ni sepo ya Mubuso. Haike lu be sina Jakobo ka ku itebuha lika zeo.

34:1, 30. Kozi ye ne “ziyelize” Jakobo ne i tahile ka libaka la kuli Dina n’a kalisize ku eza siango ni batu be ne ba sa lati Jehova. Lu lukela ku keta balikani ka butali.

JEHOVA U FUYAULA JOSEFA MWA EGEPITA

(Genese 37:1–50:26)

Muna ne u tahiseza bana ba Jakobo ku lekisa munyan’a bona Josefa sina mutanga. Josefa u  pika tolongo mwa Egepita bakeñisa busepahali bwa hae ni ku kumalela ka bundume litaelo za Mulimu za muzamao. Hamulaho wa nako, wa lukululwa mwa tolongo kuli a to talusa litolo za Faro, ze ne supa kwa lilimo ze 7 za ku ba ni lico ze ñata ni kwa lilimo ze ñwi hape ze 7 za lukupwe. Josefa u beiwa ku ba muzamaisi wa lico mwa Egepita. Bahulwani ba hae ba taha kwa Egepita ku to bata lico bakeñisa tala. Lubasi lwa kutisana mi ba ina mwa naha ye nunile ya Gosheni. Jakobo ha nz’a shwa u fuyaula bana ba hae ni ku ba bulelela bupolofita bo ne bu ba file sepo ya ku fumana limbuyoti ze tuna mwa lilimo ze sa taha. Situpu sa Jakobo si isiwa kwa Kanana ku yo bulukiwa. Josefa ha shwa anz’a na ni lilimo ze 110, mubili wa hae wa toziwa mulyani wa kuli u si ke wa bola, kuli u iswe kwa Naha ya Sepiso.—Exoda 13:19.

Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:

43:32—Ki kabakalañi Maegepita ha ne ba nyenya ku ca lico ni Maheberu? Mukwa wo u lukela sihulu ku ba wo ne u tisizwe ki saluluti sa bulapeli kamba saluluti sa mubala. Maegepita hape ne ba nyenya balisana. (Genese 46:34) Kabakalañi? Mwendi balisana ba lingu ne ba baliwa ku ba batu ba ba kwatasi hahulu mwa Egepita. Kamba mwendi ka ku ba kuli mafulisezo ne li a manyinyani, Maegepita ne ba nyefula be ne ba kupanga mafulisezo.

44:5—Kana Josefa luli n’a itusisanga sinwiso kuli a laule? Ku bonahala kuli sinwiso seo sa silivera ni ze bulezwi ka za sona ne li fela lika za ku puma ka zona. Josefa n’a li mulapeli ya sepahala wa Jehova. N’a si ka itusisa sinwiso kuli a laule, sina Benjamine ha n’a si ka si uzwa luli.

49:10—“Mulamu wa bulena” ni “sukulu ya buzamaisi” li talusañi? Mulamu wa bulena ki mulamu wa shimbanga mubusi o bonisa m’ata a bulena. Sukulu ya muzamaisi ki kota ye telele ye bonisa m’ata a hae a ku zamaisa. Jakobo ha n’a bulezi lika zeo n’a talusa kuli tamaiso ni m’ata a matuna ne li ka ba mwa lusika lwa Juda ku fitela Shilo a taha. Muikulu wa Juda y’o ki Jesu Kreste, y’o Jehova a file bulena bwa kwa lihalimu. Kreste u na ni m’ata a bulena ni m’ata a buzamaisi.—Samu 2:8, 9; Isaya 55:4; Daniele 7:13, 14.

Ze Lu Ituta:

38:26. Juda n’a foselize mukwenyan’a hae wa mbelwa, Tamare. Kono ha n’a filwe mulatu wa kuli ki yena muñ’a mulwalo, Juda n’a itumelezi bufosi bwa hae ka buikokobezo. Ni luna lu lukela ku itumelelanga bufosi bwa luna ka bubebe.

39:9. Kalabo ya Josefa ku musal’a Potifaro ne i bonisa kuli munahano wa hae ne u lumelelana ni wa Mulimu ka za muzamao ni kuli lizwalo la hae ne li etelelwa ki likuka za Mulimu. Kana ha lu swaneli ku eza cwalo ni luna ha lu nze lu hula mwa zibo ye nepahezi ya niti?

41:14-16, 39, 40. Jehova wa kona ku cinca ka ku tala miinelo ya ba ba mu saba. Ha lu kenelwa ki butata, nto ye butali ki ku sepa fela Jehova ni ku zwelapili ku sepahala ku yena.

Ne Ba Na ni Tumelo ye Tiile

Abrahama, Isaka, Jakobo, ni Josefa ne li banna ba ba na ni tumelo luli be ne ba saba Mulimu. Litaba za bupilo bwa bona, ze ñozwi mwa liñolo la Genese, kaniti luli za tiisa tumelo mi li lu luta lituto ze ñata.

Mwa kona ku fumana tuso kwa litaba ze ha mu nze mu bala Bibele viki ni viki mwa Sikolo sa Bukombwa sa Teokratiki. Ku nyakisisa litaba ze bulezwi zeo kamita ku ka ezisa kuli lu ikole ku bala.

[Litaluso za kwatasi]

[Siswaniso se si fa likepe 26]

Jehova u fuyaula Josefa

[Siswaniso se si fa likepe 26]

Abrahama ne li mutu ya n’a na ni tumelo

[Siswaniso se si fa likepe 26]

Lota ya lukile ni bana ba hae ba basizana ne ba silelelizwe

[Siswaniso se si fa likepe 29]

Jakobo n’a itebuha lika za kwa moya. Mina bo?