Mu Babalele Pilu ya Mina

“Babalela pilu ya hao ku fita lika kaufela, kakuli ku yona ki fo ku zwa liwelu-welu la bupilo.”—LIPROVERBIA 4:23.

1, 2. Ki kabakalañi ha lu tokwa ku babalela pilu ya luna?

MUNNA muhulu wa kwa sioli sa Caribbean a zwa mwa n’a ipatile hamulaho wa liñungwa. Ha n’a nze a iponela sinyeho ye n’e ezahezi, a lemuha kuli kotatuna ye n’e li fapil’a munyako wa hae ka lilimo-limo ne i wile. N’a ipuzize kuli: ‘Ku konahalile cwañi kuli likota ze nyinyani ze n’e li bukaufi ni yona zona li sa tomile?’ Ha n’a talimisisize simbumbutwa sa kota ye n’e wile yeo, s’a utwisisa. Kota ye n’e bonahala ku tiya yeo ne i bolile mwahali, mi liñungwa leo ne li beile fela fa ngandaleza kona ku bola k’o.

² Ki bumai luli mulapeli wa niti ya bonahala ku toma mwa mupilelo wa Sikreste ha komiwa ki litiko za tumelo. Bibele i bulela ka ku nepahala kuli “mihupulo ya mutu ki ye maswe ku kala kwa bwanana bwa hae.” (Genese 8:21) Seo si talusa kuli ha ku si na tokomelo ya kamita, niheba lipilu ze tiile za kona ku kukuezwa ku eza bumaswe. Bakeñisa kuli ha ku na pilu ya batu ba ba si ka petahala ye sa koni ku sinyeha, lu lukela ku isa hahulu pilu kwa kelezo ye, ye li: “Babalela pilu ya hao ku fita lika kaufela.” (Liproverbia 4:23) Kacwalo, lu kona ku babalela cwañi pilu ya luna ya swanisezo?

Tatubo ya Kamita Ya Tokwahala

3, 4. (a) Lu kona ku ipuza lipuzo mañi ka za pilu ya luli? (b) Ki lika mañi ze ka lu tusa ku tatuba pilu ya luna ya swanisezo?

³ Haiba mu ya ku mualafi kuli a yo mi tatuba, mwendi u ka tatuba pilu ya mina. Kana buikangulo bwa mubili wa mina kaufela, ku kopanyeleza cwalo ni pilu, bu bonisa kuli mu ca lico ze kwanile hande? Mali a mina a mata cwañi? Kana pilu ya mina i nata hande mi i tiile? Kana mwa ezanga lika ze tiisa mubili wa mina? Kana pilu ya mina i kaleliswa hahulu ka ku sa swanela?

⁴ Haiba pilu ya luli i tokwa ku tatubiwanga ka nako ni nako, pilu ya mina ya swanisezo bo? Ya itatuba ki Jehova. (1 Makolonika 29:17) Ni luna lu lukela ku eza cwalo. Ka mukwa ufi? Ka ku ipuza lipuzo ze cwale ka ze: Kana pilu ya ka ya fumana sico sa kwa moya se si likani ka tuto ya ka butu ni ka ku fumaneha kwa mikopano? (Samu 1:1, 2; Maheberu 10:24, 25) Kana lushango lwa Jehova lu mwa pilu ya ka inge kuli “ku na ni se si swana sina mulilo o ni cisa, o kenyizwe mwa masapo a ka,” ili ku ni ezisa ku abana mwa musebezi wa ku shaela za Mubuso ni ku tahisa balutiwa? (Jeremia 20:9; Mateu 28:19, 20; Maroma 1:15, 16) Kana ni susuezwa ku eza ka t’ata, ili ku abana mwa mifuta ye miñwi ya bukombwa bwa kamita ha ku konahala? (Luka 13:24) Ki lika mañi ze ni isa ku zona pilu ya ka ya swanisezo? Kana ni bata ku eza sango ni ba bañwi bao lipilu za bona li swalisani mwa bulapeli bwa niti? (Liproverbia 13:20; 1 Makorinte 15:33) Haike lu lemuhe ka bubebe mo lu fokola kaufela ni ku lukisa lika honaf’o fela.

5. Litiko za tumelo li kona ku peta mulelo mañi wa butokwa?

⁵ Hañata, tumelo ya luna ya likiwanga. Litiko zeo li kona ku lu tusa ku bona muinelo wa pilu ya luna. Mushe n’a bulelezi Maisilaele be ne ba li bukaufi ni Naha ya Sepiso kuli: “Nzila kaufela y’a ku zamaisize mwa lihalaupa [Muñ’a] Bupilo Mulimu wa hao, myaha ye mashumi a mane, kuli a ku kokobeze, a ku  like, mi a zibe se si mwa pilu ya hao, kamba u ka mamela milao ya hae, kamba ha u na ku i mamela.” (Deuteronoma 8:2) Kana maikuto, litakazo, kamba mihato ye lu nganga ha i lu komokisangi hañata ha lu banga mwa miinelo kamba litiko za ku sa libelela? Miliko y’a lumeleza Jehova kuli i ezahale kaniti luli i lu tusa ku lemuha bufokoli bwa luna, ili ku lu fa kolo ya ku kondolosa lika. (Jakobo 1:2-4) Haike lu si ke lwa palelwa ni kamuta ku yeya ka tapelo mihato ye lu nganga mwa miliko!

Ze Lu Bulela Li Patululañi?

6. Litaba ze lu lata hahulu ku ambola li kona ku patululañi ka za pilu ya luna?

⁶ Lu kona ku ziba cwañi ze lu bulukile mwa pilu ya luna? Jesu n’a ize: “Mutu yo munde u zwisa ze nde mwa sibulukelo se sinde sa pilu ya hae; mi mutu ya maswe u zwisa ze maswe mwa sibulukelo sa hae se si maswe; kakuli mulomo wa mutu u buleliswa ki se si tezi mwa pilu.” (Luka 6:45) Hañata, ze lu ambolanga li bonisa hande ko i inzi pilu ya luna. Kana kamita lu ambolanga za sifumu ni za silifasi ze lu petile? Kamba kana ze lu ambolanga kamita li tomanga fa lika kamba milelo ya kwa moya? Ku fita ku patalaza bufokoli bwa ba bañwi, kana lu ba ba lata ku bu kwahela ka lilato? (Liproverbia 10:11, 12) Kana lu bulelanga hahulu za ba bañwi ni ze ezahala mwa bupilo bwa bona kono za kwa moya ni za bukeni zona lu li bulela hanyinyani? Kana seo haki sisupo sa kuli lu ikenya hahulu mwa litaba za ba bañwi?—1 Pitrosi 4:15.

7. Ki tuto mañi ye lu kona ku ituta kwa bahulwani b’a lishumi ba Josefa ka za ku babalela pilu ya luna?

⁷ Mu nyakisise se ne si ezahezi mwa lubasi lo luñwi lo lutuna. Bana ba Jakobo ba bahulu b’a lishumi ba “palelwa ku bulela ni [Josefa munyan’a bona] ka kozo.” Libaka? Ne ba mu shwela muna kakuli n’a latiwa hahulu ki bondat’a bona. Hamulaho, Josefa ha n’a filwe litolo ki Mulimu, ze ne bonisa kuli n’a shemubiwa ki Jehova, “kiha ba mu toya ni ku fita.” (Genese 37:4, 5, 11) Ka situhu, ba lekisa munyan’a bona mwa buzike. Cwale, ka ku lika ku pata mafosisa a bona, ba kwasheka ndat’a bona kuli Josefa n’a bulailwe ki sibatana. Bahulwani ba Josefa b’a lishumi ne ba palezwi ku babalela pilu ya bona mwa nako yeo. Haiba lu akufanga ku nyaza ba bañwi, esi mwendi seo si bonisa kuli lu na ni muna kamba lifufa  mwa pilu ya luna? Lu tokwa ku tona kuli lu tatube ze lu bulela ni ku kayula kapili-pili litakazo ze maswe.

8. Lu kona ku tusiwa ki nto mañi mwa ku tatuba pilu ya luna ha lu bulela lishano?

⁸ Nihaike kuli ‘Mulimu h’a ezi lishano,’ batu ba ba si ka petahala bona ba kona ku puma. (Maheberu 6:18) Walisamu n’a lilokile kuli: “Batu kamukana ki bapumi.” (Samu 116:11) Niheba muapositola Pitrosi ka ku puma n’a latuzi Jesu halalu. (Mateu 26:69-75) Kwa iponelwa kuli lu lukela ku tokomela kuli ha lu buleli lishano, kakuli Jehova u toile “lilimi le li puma.” (Liproverbia 6:16-19) Ha ne lu ka bulela buhata, ne ku ka ba hande ku tatubisisa se si lu bulelisize cwalo. Kana ne li ku saba batu? Kana ne li ku saba ku fiwa koto? Esi mwendi butata luli ne li ku saba ku sinyiwa libizo kamba buitati luli? Ka mo ku inezi kaufela, kwa swanela hakalo ku nahanisisa fa taba yeo, ku itumelela mafosisa a luna ka buikokobezo, ni ku kupa swalelo ku Jehova, ili ku bata kuli a lu tuse ku tula bufokoli b’o! “Ba bahulu ba Keleke” ikana ya ba bona ba ba swanela hahulu ku fa tuso yeo.—Jakobo 5:14.

9. Litapelo za luna li kona ku patululañi ka za pilu ya luna?

⁹ Jehova ha n’a alaba kupo ya Mulena Salumoni wa mutangana ya ku fiwa butali ni zibo, n’a ize: “Kakuli ki m’o hupulezi mwa pilu ya hao, mi ha u si ka ikupela bufumu, kamba ku atelwa, kamba ku kutekiwa, . . . butali ni ngana s’o li tambuzi; mi ni sa ku tambulisa bufumu, ni ku atelwa, ni libubo.” (2 Makolonika 1:11, 12) Ka ku ya ka za n’a kupile Salumoni ni za n’a si ka kupa, Jehova n’a ziba se ne si li hahulu mwa pilu ya Salumoni. Ze lu ikambota ni Mulimu li patululañi ka za pilu ya luna? Kana litapelo za luna li bonisa kuli lu nyolelwa zibo, butali, ni kutwisiso? (Liproverbia 2:1-6; Mateu 5:3, NW) Kana lu iyakatwa hahulu ze ama za Mubuso? (Mateu 6:9, 10) Haiba litapelo za luna ki za fahalimu fela mi lu li ezeza fela mulao, seo si kana si bonisa kuli lu tokwa ku fumana nako ya ku yeya likezo za Jehova. (Samu 103:2) Bakreste bote ba lukela ku tona kuli ba lemuhe zeo litapelo za bona li patulula.

Likezo za Luna Li Bonisañi?

10, 11. (a) Bubuki ni buhule li simuluha kai? (b) Ki nto mañi ye ka lu tusa ku sa ‘buka mwa pilu’?

¹⁰ Ku bulezwi kuli likezo li patulula ze ñata ku fita ze lu bulela. Likezo za luna kaniti luli li bonisa ze ñata ka za se lu li sona mwahali. Ka mutala, ka za muzamao, ku babalela pilu ku ama ze ñata ku fita ku sa eza fela buhule kamba ku sa buka. Mwa Ngambolo ya hae ya fa Lilundu, Jesu n’a ize: “Mutu nihaikaba ufi kamba ufi ya talima musali ka ku mu lakaza, u s’a mu bukile mwa pilu.” (Mateu 5:28) Lu kona ku pima cwañi ku buka niheba mwa pilu ya luna?

¹¹ Jobo, toho ya lubasi ya sepahala n’a tomile mutala o munde kwa Bakreste ba banna ni basali ba ba mwa linyalo. Ku si na kuliñi, Jobo n’a swalisananga ni likalibe mane ni ku ba tusa ka musa ha ne ba tokwa tuso. Kono muhupulo wa ku eza linyawe n’o siyo ku munna y’o ya sepahala. Libaka? Kakuli n’a ikatulezi ka ku tiya kuli n’a si ke a talima musali ka ku mu lakaza. N’a ize: “Ne ni ezize tumelelano ni meto a ka; ne ni ka talima cwañi mwan’a musizana?” (Jobo 31:1) Haike ni luna lu eze tumelelano ye swana ni meto a luna mi lu babalele pilu ya luna.

12. Mu kona ku sebelisa cwañi Luka 16:10 kwa ku babalela pilu ya mina?

¹² Mwan’a Mulimu n’a ize: “Ya sepahala ku ze nyinyani, u ka sepahala ni ku ze tuna; mi ya sa sepahali ku ze nyinyani, h’a na ku sepahala ku ze tuna.” (Luka 16:10) Ee, lu tokwa ku tatuba muzamao wa luna mwa litaba za mwa bupilo bwa ka zazi ze bonahala ku ba ze nyinyani, mane ni ze lu eza kwa mukunda mwa mandu a luna. (Samu 101:2) Ha lu inzi mwa ndu ya luna, ku buha TV, kamba ku alunguta fa Intaneti, kana lwa tokomela s’a eleza Mañolo, kuli: “Kono haili ka za buhule, ni mikwa ye maswe kaufela, ni takazo ya ku luwa, ku si ke kwa bulelwa nihaiba mabizo a lika zeo ko ku  mina, mo ku swanelela balumeli; nihaiba taba ye swabisa, kamba ya butanya, kamba ze sehisa maswe, ili ze sa swaneli”? (Maefese 5:3, 4) Mi ku cwañi ka za bukebenga bo bu kana bwa fumaneha fa TV kamba lipapali za fa vidio? Walisamu n’a ize: “[Muñ’a] Bupilo u lika ya na ni niti. Kono moya wa hae u toile ya maswe, ni ya lata situhu.”—Samu 11:5.

13. Ki kelezo mañi ye li ya butokwa ha lu yeya ze zwa mwa pilu ya luna?

¹³ Jeremia n’a lemusize kuli: “Pilu ya puma ku fita linto kaufela, i sinyehile ku feleleza.” (Jeremia 17:9) Ku puma kwa pilu k’o ku kona ku iponahaza ha lu latula bufosi bwa luna, ku nyinyafaza bufokoli, ku yemela bufokoli bo butuna, kamba ku tunafaza ze lu petile. Pilu ye sinyehile hape ya kona ku sa sepahala—ya kona ku bulela ka kalembeshwa nto ye ñwi, ni ku eza nto i sili. (Samu 12:2; Liproverbia 23:7) Ki kwa butokwa luli kuli lu be ba ba sepahala ha lu nze lu tatuba ze zwa mwa pilu ya luna!

Kana Liito la Luna La Bona Hande?

14, 15. (a) Liito “le li bona hande” ki nto mañi? (b) Ku ba ni liito le li bona hande ku lu tusa cwañi ku babalela pilu ya luna?

¹⁴ Jesu n’a ize: “Lumonyi lwa mubili ki liito.” N’a ekelize kuli: “Mi cwale liito la hae ha li bona hande, mubili wa hao kaufela u ka ba ni liseli.” (Mateu 6:22) Liito le li bona hande li talimezi mulelo u li muñwi, isi ku keluhiswa kwa mulelo wo. Ee, liito la luna li lukela ku talimela kwa ku ‘bata pili mubuso wa Mulimu ni Ku Luka kwa Hae.’ (Mateu 6:33) Ki nto mañi ye kona ku ezahala kwa pilu ya luna ya swanisezo haiba liito la luna ha li boni hande?

¹⁵ Mu nyakisise taba ya ku ipyanga. Luna Bakreste lu tokwiwa ku babalela lubasi lwa luna. (1 Timotea 5:8) Kono ku cwañi haiba lu kukuezwa ki takazo ya ku ba ni ze sa z’o taha-taha, ze nde ka ku fitisisa, ni ze ba bata hahulu batu, ibe lico, liapalo, makundamo, kamba ze ñwi? Kana zeo ha li koni ku koma pilu ni munahano, ili ku lu ezisa ku lapela ka lipilu ze peli? (Samu 119:113; Maroma 16:18) Ki kabakalañi ha lu iyakatwa hahulu za ku ipumanela lika za butokwa kwa mubili kuli mane bupilo bwa luna bu tome fela fa lubasi, pisinisi, ni sifumu? Mu si libali kelezo ye buyelezwi ye: “Mu tokomele kuli lipilu za mina li si ke za sinyiwa ki ku ca maswe, ni ku kolwa bucwala, ni ku bilaela za bupilo; mane lizazi leo li t’o mi tulukela mu si ka itukisa; kakuli li ka wela  ba ba yahile mwa lifasi kaufela sina sikwela.”—Luka 21:34, 35.

16. Jesu n’a file kelezo mañi ka za liito, mi ki kabakalañi?

¹⁶ Liito ki sikuka sa butokwa hahulu se si fitisa litaba kwa munahano ni kwa pilu. Fo li lubukela ku kona ku kukueza hahulu minahano, maikuto, ni likezo za luna. Ka ku itusisa swanisezo, Jesu n’a bulezi ka za m’ata a tiko ya liito ni ku bulela kuli: “Liito la hao la bulyo haiba li ku sitatalisa, u li kule, mi u li nepele kwahule ni wena; kakuli se sinde ku wena ki silama sa hao ha si shwa si li siñwi fela, mi mubili wa hao kaufela u si ke wa nepelwa mwa [Gehena, NW].” (Mateu 5:29) Liito li lukela ku tibelwa ku yeya lika ze sa swaneli. Ka mutala, ha li lukeli ku lumelezwa ku yeya fa lika ze fuzelela maikuto ni likatazo ze maswe.

17. Ku sebelisa Makolose 3:5 ku lu tusa cwañi ku babalela pilu?

¹⁷ Kono liito haki lona fela le li itusiswa kwa ku ziba lika. Lilama ze ñwi, ze cwale ka mazoho ni mazebe ni zona li peta kalulo ya zona, mi lu tokwa ku nga mihato ye swanela ni kwa za lilama ze ñwi za mubili. Muapositola Paulusi n’a elelize kuli: “Kifo, mu bulaye lilama za mina ze mwa lifasi, kikuli buhule ni ze masila, ni maikuto a maswe, ni litakazo ze maswe, ni takazo ya ku fuma ili nto ye swana sina sebelezo ya milimu.”—Makolose 3:5.

18. Lu lukela ku nga mihato mañi ka za mihupulo ye maswe?

¹⁸ Takazo ye maswe i kona ku shituka mwa muhupulo wa luna. Ku yeya fa lika ze cwalo hañata ku hulisa takazo ye maswe, ili ku kukueza pilu. “Mi takazo ha i simuluhile, i tahisa sibi.” (Jakobo 1:14, 15) Ba bañata ba itumelela kuli hañata kona mo ku telanga kuli ba icuke. Ki kwa butokwa hakalo kuli lu zwelepili ku yeyanga lika za kwa moya! (Mafilipi 4:8) Mi haiba lu yeya se si maswe mwa munahano wa luna, lu lukela ku satalala ku si kayutula teñi.

‘Mu Sebeleze Jehova ka Pilu ya Mina Kaufela’

19, 20. Lu kona ku kondisa cwañi mwa ku sebeleza Jehova ka pilu kaufela?

¹⁹ Mwa busupali bwa hae, Mulena Davida n’a bulelezi mwan’a hae kuli: “Mwan’a ka Salumoni, u zibe Mulimu wa ndat’aho, mi u mu sebeleze ka pilu ya hao kaufela, ni ka ngana ye utwisisa; kakuli [Muñ’a] Bupilo u tatuba lipilu, mi u ziba milelo ni mihupulo kaufela.” (1 Makolonika 28:9) Yena Salumoni n’a kupile kuli a fiwe “pilu ye na ni kutwisiso.” (1 Malena 3:9) Kono n’a talimani ni likulutendano la ku zwelapili ku ba ni pilu ye cwalo mwa bupilo bwa hae kaufela.

²⁰ Kuli lu kondise mwa muinelo w’o, ha lu tokwi fela ku ipumanela pilu ye tabisa Jehova, kono hape lu lukela ku i babalela. Kuli lu kone ku eza cwalo, lu lukela ku buluka likupuliso za Linzwi la Mulimu ‘mwa pilu ya luna.’ (Liproverbia 4:20-22) Hape lu lukela ku ba ni mukwa wa ku tatubanga pilu ya luna, ili ku yeya ka tapelo ze patululwa ka manzwi ni likezo za luna. Ku yeya ko ku cwalo haki kwa butokwa konji haiba lu bata ku tusiwa ka buniti ki Jehova ku lukisa bufokoli kaufela bo lu lemuha. Mi ki kwa butokwa hahulu ku tokomela ze lu kenya mwa munahano wa luna ka lilama za mubili wa luna! Ka ku eza cwalo, lu ka ba ni buikolwiso bwa kuli “kozo ya Mulimu ye fita kutwisiso kaufela, i ka buluka lipilu za [luna] ni mihupulo ya [luna] ku Jesu Kreste.” (Mafilipi 4:6, 7) Ee, lu tundamene ku babalela pilu ya luna ku fita nto ifi kamba ifi ye lukelwa ku babalelwa mi lu sebeleze Jehova ka pilu kaufela.

Kana Mwa Hupula?

• Ki kabakalañi ha ku li kwa butokwa ku babalela pilu ya luna?

• Ku tatubisisa ze lu bulela ku lu tusa cwañi ku babalela pilu ya luna?

• Ki kabakalañi ha lu lukela ku ba ni liito ‘le li bona hande’?

[Lipuzo za Tuto]

[Maswaniso a fa likepe 23]

Ki lika mañi ze lu ambolanga hahulu mwa sebelezo ya mwa simu, kwa mikopano, ni kwa ndu?

[Maswaniso a fa likepe 25]

Liito le li bona hande ha li keluswi