Kana Mwaziba?

MUBAPALE

Kana Mwaziba?

Kana ki niti kuli mwa linako za kwaikale, mutu yomuñwi nakona kucala peu ya mufuka mwa simu ya yomuñwi?

Kopi ye, ya buka ya Digest yenehatisizwe ka silimo sa 1468 ki Mubusi Justinian ki yeñwi ya bupaki bobuñozwi bobubonisa litaba za mulao za mwa linako za kwaikale

KWA liñolo la Mateu 13:24-26, Jesu naabulezi kuli: “Mubuso wa kwa lihalimu u swana sina mutu ya naa cezi peu ye nde mwa simu ya hae. Batu ha ne ba sa lobezi, sila sa hae sa taha, sa to cala mufuka mwahalaa buloto mi sa ikela. Buloto ha bu melile ni ku beya, mufuka ni ona wa bonahala.” Nihaike kuli bañoli babañata bakakanya kuli zeneezahezi mwa nguli yeo zakona kuezahala luli, zeñozwi za kwaikale za mulao wa Maroma libonisa kuli zakona kuezahala.

Dikishinari yeñwi ya Bibele ibulela kuli: “Kucala peu ya mufuka mwa simu ka mulelo wa kukutisa bumaswe ku yomuñwi . . . neli mulatu omutuna mwa mulao wa Maroma. Kubateñi kwa mulao wo, kubonisa kuli batu nebaezanga kezo yeo.” Caziba wa mulao wa libizo la Alastair Kerr utalusa kuli mwa silimo sa 533 C.E., Justinian Mubusi wa Roma naahatisize buka yahae yebizwa Digest, yenebulela ka bukuswani ka za mulao wa Siroma ni zenebabulezi baatuli ba mulao ibato ba mwahalaa lilimo za ma 100 ni 250 C.E. Mwa buka yeo (Digest, 9.2.27.14), nekubulezwi ka za muatuli wa libizo la Ulpian yanaaatuzi taba ya Celsus muuna wa Siroma yanaaziba hahulu litaba za muuso. Taba yeneatuzwi neiama mufuka oneucezwi mwa simu ya mutu yomuñwi ili nto yenetahisize kuli licalo za mwa simu yeo lisinyehe. Mwa buka yeo ya Digest, nekubulezwi likoto zenekona kufiwa ku mutu yaeza likezo zecwalo, ni tifo yenekafiwa ku muñaa simu yasinyehezwi.

Bakeñisa kuli likezo zecwalo neli ezahala mwa Mubuso wa Roma wa kwaikale, ki bupaki bobubonisa kuli kezo yanaatalusize Jesu mwa nguli neiezahalanga luli.

Mwa linako za baapositola, Roma neifanga babusi ba Sijuda maata akuma kai mwa Judea?

KA NAKO yeo, Judea neitelelwa ki mubusisi wa Siroma yanaanani masole ba naazamaisa. Musebezi wahae omutuna neli wa kuunga mutelo one ufiwa kwa mubuso wa Roma ni kubona teñi kuli mwa naha kunani kozo mi batu balatelela mulao. Maroma nebabelekanga ka taata kutuhelisa batu babatisa filikanyo ni kubona teñi kuli batu babaeza lika zesika luka bafiwa koto. Kono hañata Maroma nebasiyanga litaba zeñata za ka zazi ni zazi kuli litalimwe ki baeteleli ba mwa silalanda.

Kuta ya Sijuda ya Sanhedrini inze italima taba

Kuta ya Sanhedrini neli yona kuta yetuna ya Sijuda mi neibona teñi kuli litaba zeama mulao wa Sijuda za talimwa. Mwa Judea nekunani likuta zeñwi zenyinyani. Buñata bwa litaba za mwa silalanda za mifililifi ni bukebenga neli atulwanga kusina kukupa tuso kwa baeteleli ba Siroma. Likuta za Sijuda nelisika fiwa maata a kuatulela likebenga lifu; tukelo ya kueza cwalo neifilwe feela kwa Maroma. Ki taba iliñwi feela yeo Majuda nebaatulezi mutu lifu, ili ka nako yenebazekisize Setefani mi hamulaho bamubulaya ka kumupobaula ka macwe.—Lik. 6:8-15; 7:54-60.

Kacwalo, kuta ya Sijuda ya Sanhedrini neibonisize maata amatuna. Niteñi, caziba wa litaba za kwaikale yabizwa Emil Schürer ubulela kuli: ‘Maroma nebakona kuunga muhato ni kuatula taba yabufosi kusina kuzibisa Majuda, habalemuha kuli taba yeo ikona kuama maswe puso yabona.’ Mutala omuñwi ocwalo neuezahezi ka nako yeo Klaude Lisiasi yanaali muteleleli wa masole ba Roma hanaalamulezi muapositola Paulusi, yanaali Muroma.—Lik. 23:26-30.