1, 2. Majuda ba mwa Jerusalema nebali mwa muinelo mañi Zakaria habona pono yabu 7?

 MUPOLOFITA Zakaria hasaaboni pono yabu 7, uba ni litaba zeñata za kunahanisisa. Jehova naasepisize kuli batu bane basasepahali nebaka ikalabela ku yena. Sepiso yeo kaniti neisusuelize hahulu Zakaria. Kono lika nelisika cinca. Batu babañata nebasa sepahali, nebaeza lika zeñwi zemaswe, mi musebezi wa kuyaha sinca tempele ya Jehova mwa Jerusalema neusali kwahule hahulu ni kufela. Ki kabakalañi Majuda hane batuhezi kapili-pili kueza musebezi wo wanaa bafile Mulimu? Kana nebakutezi kwa naha yahabo bona ka mulelo wa kuli bayo ipatela feela zabona?

² Zakaria naaziba kuli Majuda bane bakutezi kwa Jerusalema nebanani tumelo. Ki bona batu “bane basusumelizwe ki Mulimu wa niti” kuli basiye mandu abona ni lipisinisi zabona mwa Babilona. (Ezira 1:2, 3, 5) Nebasiile naha yene batwaezi ni kuya kwa naha yeo buñata bwabona nebasika bona kale. Kambe musebezi wa kuyaha sinca tempele ya Jehova nesi wa butokwa ku bona, nebasike batama musipili omutelele wa likilomita zebato eza 1,600, inze bazamaya mwa naha yetaata, ya malundu.

3, 4. Ki matata mañi ane bakopani ni ona Majuda bane bakutezi habo bona?

 ³ Musipili wo neuli cwañi? Kusina kukakanya, Majuda hane bali mwa musipili wabona, nebanze banahana za sibaka sesinca sene bakayo pila ku sona. Nebautwile za kuli muleneñi wa Jerusalema neubanga muleneñi omunde hahulu. Babahulu ka kufitisisa mwahalaa bona nebaboni tempele yende yeneeli teñi pili. (Ezira 3:12) Kambe nemuzamaya ni bona mwa musipili wo, nemuka ikutwa cwañi hane mukabona Jerusalema lwapili, sona sibaka sene mukapila ku sona? Kana nemuka ikutwa maswabi kubona miyaho yesinyehile, ni bucwañi bobumelile fa sibaka fone kuyahiwanga? Kana nemuka bapanya mamota amatuna amabeli a mwa Babilona kwa mamota a Jerusalema asinyehile, anani masuba amatuna mone kubanga minyako ni litawala za balibeleli? Kono batu nebasika zwafa. Nebaiponezi Jehova haabasileleza mwa musipili wabona omutelele wa kuliba kwa naha yahabo bona. Nto yapili yene baezize habapunya mwa naha yahabo bona neli kutoma aletare fa sibaka fone kubanga tempele yapili mi bakala kuezezanga Jehova matabelo zazi ni zazi. (Ezira 3:1, 2) Kwa makalelo, nebanani tabo yetuna mi nekubonahala kuli hakuna nto yekona kubazwafisa.

⁴ Kwandaa kuyaha feela tempele, Maisilaele nebatokwa kuyaha sinca mileneñi yabona. Nebanani kuyaha sinca mandu abona, kulima masimu abona, ni kuipatela za kuca. (Ezira 2:70) Nekubonahala kuli musebezi one baswanela kueza neli omutuna hahulu. Kono kapili-pili, bakala kulwaniswa hahulu. Nihaike kuli nebaitiisize kwa makalelo, bazwafa hamulaho wa kulwaniswa ka lilimo ze 15. (Ezira 4:1-4) Nebakopani ni butata bobutuna hahulu ka silimo sa 522 B.C.E., mulena wa Peresia hanaayemisize misebezi kaufela ya kuyaha mwa Jerusalema. Nekubonahala kuli muleneñi wo neusike wayahiwa hape.—Ezira 4:21-24.

5. Jehova naaezizeñi batu bahae hane batuhezi kuyaha?

⁵ Jehova naaziba zene batokwa batu bahae. Mulimu afa Zakaria pono ya mafelelezo ili kukolwisa Majuda kuli naabalata mi naaitebuha musebezi kaufela one baezize, mi hape naabata kubakolwisa kuli naaka basileleza hane bakakalisa sinca musebezi wa kuyaha. Jehova naafile sepiso ye, ka za musebezi wa kuyaha sinca tempele: “Kukaezahala cwalo—haiba muutwa linzwi la Jehova Mulimu wamina.”—Zak. 6:15.

6. (a) Zakaria ubonañi mwa pono yahae yabu 8? (Mubone siswaniso sesi fa likepe 26.) (b) Ki kabakalañi lipizi zanaaboni Zakaria mwa pono hane lili za mibala yeshutana?

⁶ Pono ya mafelelezo kwa lipono ze 8 zanaaboni Zakaria ikona kuba yona yesusueza hahulu nikufita. (Mubale Zakaria 6:1-3.) Mulike kueza inge bababona kezahalo ye: Likoloi zeene zeya kwa ndwa lizwelela “mwahalaa malundu amabeli . . . a kopa.” Lipizi zesweli kuhoha likoloi zeo ki za mibala yeshutana. Taba yeo itusa kuli bazamaisi ba likoloi bakone kutaluhanywa hande. Zakaria ubuza kuli: “Ze ki lika mañi?” (Zak. 6:4) Ni luna lwatabela kuziba taba yeo, kakuli pono yeo yaluama luli.

7, 8. (a) Malundu amabeli anaaboni Zakaria ayemelañi? (b) Ki kabakalañi malundu ao haali a kopa?

⁷ Mwa Bibele, malundu akona kuyemela mibuso kamba milonga. Malundu abulezwi mwa taba ya Zakaria aswana ni malundu amabeli atalusizwe mwa bupolofita bwa Daniele. Lilundu lapili liyemela bubusi bwa Jehova bwa mwa pupo kaufela, ili bwa kamita. Lilundu leliñwi liyemela Mubuso wa Mesia, oetelelwa ki Jesu. (Dan. 2:35, 45) Kuzwa feela fakaliseza kubusa Jesu ka 1914, malundu amabeli ao azwezipili kubateñi mi atusize hahulu kuli tato ya Mulimu iezwe mwa lifasi.

⁸ Ki kabakalañi malundu ao haali a kopa? Kopa iingiwa kuba sipi ya butokwa hahulu sina gauda. Jehova naalaezi kuli sipi yebenya yeo iitusiswe  hane kuyahilwe tabernakele ni hane kuyahilwe tempele hasamulaho mwa Jerusalema. (Exo. 27:1-3; 1 Mal. 7:13-16) Ka mukwa ocwalo, kopa ya malundu amabeli a swanisezo ao ibonisa kuli bubusi bwa Jehova bobuama pupo kaufela ni Mubuso wa Mesia ki bubusi bobunde hahulu, bobuka tahisa kuli batu kaufela bapile mwa buiketo ni kuikola limbuyoti zeñata.

9. Ki bo mañi bazamaisi ba likoloi, mi baeza musebezi mañi?

⁹ Halukuteleñi kwa taba ya likoloi. Likoloi zeo ni bazamaisi bazona bayemelañi? Bazamaisi ba likoloi zeo ki mangeloi, mi mwendi mangeloi ao azwa mwa litopa kamba likwata zeshutana. (Mubale Zakaria 6:5-8.) Bazwa “fapilaa Mulena wa lifasi kaufela” mi banani musebezi wa butokwa obaswanela kueza. Ki musebezi mañi ona wo? Likoloi ni bazamaisi bazona balumiwa kuyo peta musebezi kwa libaka zeñwi. Bafilwe musebezi wa kusileleza batu ba Jehova, sihulu babazwa kwa “naha ya kwa mutulo,” kona kwa Babilona. Jehova naakabona teñi kuli Babilona haipilisi batu bahae mwa butanga hape. Kaniti luli, batu bane bayaha tempele mwa miteñi ya Zakaria nebaomba-ombilwe hahulu hane bautwile manzwi ao! Nebasa tokwi kuikalelwa kuli nebaka lwaniswa ki lila zabona.

10. Batu ba Mulimu kacenu bakona kuba ni buikolwiso mañi hababala bupolofita bwa Zakaria ka za likoloi ni bazamaisi bazona?

¹⁰ Sina mone kuinezi mwa mazazi a Zakaria, ni kacenu Jehova wa limpi uitusisanga mangeloi ahae kusileleza ni kutiisa batu bahae. (Mala. 3:6; Maheb. 1:7, 14) Kuzwa feela nako yene balukuluzwi Maisilaele ba kwa moya ku Babilona Yomutuna mwa buhapiwa bwa swanisezo ka 1919, bulapeli bwa niti buzwezipili kuhula kusina taba ni twaniso yetuna. (Sin. 18:4) Bakeñisa kuli lutusiwa ki mangeloi, halutokwi kuikalelwa kuli kopano ya Jehova yakona kuiswa hape mwa buhapiwa bwa kwa moya. (Samu 34:7) Kono lunani buikolwiso bwa kuli batanga ba Mulimu mwa lifasi kaufela bakazwelapili kutiya kwa moya. Halunze lunahanisisa pono ya Zakaria, lunani buikolwiso bwa kuli malundu amabeli abulezwi mwa pono yeo alusileleza.

11. Ki kabakalañi halusa swaneli kusaba twaniso yebaka kopana ni yona batu ba Mulimu kwapili?

¹¹ Hona cwale-cwale fa, mibuso yemaata ya lifasi la Satani ikakopana hamoho ka mulelo wa kuyundisa batu ba Mulimu. (Ezek. 38:2, 10-12; Dan. 11:40, 44, 45; Sin. 19:19) Bupolofita bwa Ezekiele butalusa kuli mibuso yeo ikakwahela naha sina malu mi ikataha ka buhali, inze ipahami lipizi kuto lulwanisa. (Ezek. 38:15, 16) a Kana lwaswanela kusaba? Batili! Kakuli lukatusiwa ki mpi ya mangeloi. Ka nako yetaata yeo ya ñalelwa yetuna, mpi ya mangeloi a Jehova wa limpi ikakopana hamoho kusileleza batu ba Mulimu ni kuyundisa babalwanisa bubusi bwahae. (2 Mates. 1:7, 8) Yeo ikaba nako yetabisa luli! Kono ki mañi yakaetelela mpi ya Jehova ya mwa mahalimu?

12, 13. (a) Zakaria cwale utalusezwa kuezañi? (b) Mutaluse libaka halubulela kuli Lituhela yabulezwi mwa bupolofita uyemela Jesu Kreste.

¹² Zakaria naabile ni tohonolo ya kubona lipono ze 8. Kono cwale ueza kezo ya bupolofita ilikuli asusueze batu babatilo yaha sinca tempele ya Mulimu. (Mubale Zakaria 6:9-12.) Zakaria utalusezwa kuli aange silivera ni gauda ku Helidai, Tobija, ni Jedaya—bona baana babalaalu  bane basazo punya kuzwa kwa Babilona—ni kuli aitusise silivera ni gauda yeo kueza “kuwani ya bulena yetuna.” (Zak. 6:11, litaluso ze kwatasi.) Kana Zakaria naataluselizwe kuli abeye kuwani ya bulena yeo kwa toho ya Mubusisi Zerubabele wa lusika lwa Juda, ili yanaasimuluha ku Davida? Batili. Mwendi batu nebakomokile hahulu hane bamuboni inze abeya kuwani yeo fa toho ya Joshua Muprisita Yapahami.

¹³ Kana Joshua Muprisita Yapahami naabile mulena hamulaho wa kubeiwa kuwani ya bulena? Batili, naasasimuluhi mwa lusika lwa Davida lwa silena, mi ka mukwa ocwalo, naasakoni kuba mulena. Kumubeya kuwani ya bulena neli taba ya bupolofita, bone bukatalelezwa kwapili ku mulena ni muprisita wa kamita. Muprisita yapahami yaketiwa kuba mulena yo ubizwa Lituhela. Mañolo abonisa fokusweu kuli Lituhela yo ki Jesu Kreste.—Isa. 11:1; Mat. 2:23, litaluso ze kwatasi.

14. Ki musebezi mañi wakaeza Jesu ka kuba Mulena ni Muprisita Yapahami?

¹⁴ Ka kuba Mulena ni Muprisita Yapahami, Jesu ki yena mueteleli wa mpi ya Jehova ya mwa mahalimu. Ka mukwa ocwalo, usebeza ka taata kuli atuse batu ba Mulimu kaufela kupila ka kozo niha bali mwa lifasi lelimaswe le. (Jer. 23:5, 6) Kwapilinyana, Kreste ukaetelela mpi ya Jehova kutula macaba ili kuyemela bubusi bwa Mulimu ni kulamulela batu ba Jehova. (Sin. 17:12-14; 19:11, 14, 15) Kono pili Lituhela yo asika fitisa kale katulo, usanani musebezi omutuna wa kueza.

15, 16. (a) Mwa linako zaluna, ki musebezi mañi oezizwe wa kukutisa sinca ni kukenisa batu ba Mulimu, mi ki mañi yaezize musebezi wo? (b) Ki lika mañi zekaezahala kwa mafelelezo a Puso ya Kreste ya Lilimo ze 1,000?

¹⁵ Kwandaa kuketiwa feela kuba Mulena ni Muprisita Yapahami, Jesu hape ki yena “yakayaha tempele ya Jehova.” (Mubale Zakaria 6:13.) Mwa linako zaluna, Jesu naayahile tempele ka kulukulula balapeli ba niti ku Babilona Yomutuna ni kukalisa sinca puteho ya Sikreste ka 1919. Hape ka sona silimo seo, naaketile “mutanga yasepahala yanani kutwisiso” kuli aetelele musebezi mwa malapa a fa lifasi a tempele yetuna ya kwa moya. (Mat. 24:45) Jesu hape uzwezipili kukenisa batu ba Mulimu ni kubatusa kusebeleza Mulimu ka nzila yekenile.—Mala. 3:1-3.

¹⁶ Ka nako ya Puso ya Lilimo ze 1,000, Jesu ni ba 144,000 babaka busa ni yena ka kuba malena ni baprisita, bakatusa batu kuli bapetahale. Ka nako yeo, ki balapeli ba Mulimu ba niti feela babaka siyala fa lifasi lelikenisizwe. Mi kwa mafelelezo, bulapeli bwa niti bukakutiswa sinca ka kutala!

17. Jehova naasepisize kuezezañi Majuda, mi lushango lwahae nelu batusize cwañi?

¹⁷ Lushango lwanaashaezi Zakaria nelutusize cwañi Majuda ba mwa linako zahae? Jehova naasepisize kuli naaka batusa ni kubasileleza hane banze baeza musebezi. Sepiso yanaa bafile ya kuli tempele neika yahiwa sinca neibaomba-ombile hahulu. Kono batu nebaka kona cwañi kupeta musebezi omutuna, hailifo neli babanyinyani? Manzwi anaabulezi Zakaria hasamulaho naabatiisize kuli basike basaba kamba kukakanya. Kwandaa kutusiwa ki batu babasepahala babacwale ka Helidai, Tobija, ni Jedaya, Mulimu naabulezi za batu babañwi babañata bane “bakataha kuli bato yaha tempele ya Jehova.” (Mubale Zakaria 6:15.) Ka kuziba kuli Mulimu naaka batusa, Majuda kapili-pili bakala sinca musebezi wa kuyaha, kusina taba kuli musebezi wo neuhanisizwe ki mulena. Hamulahonyana wa fo, Jehova afelisa butata bobutuna bone butahisizwe ki taelo ya mulena, mi tempele yafezwa kuyahiwa ka 515 B.C.E. (Ezira 6:22; Zak. 4:6, 7) Kono manzwi a Jehova añozwi mwa bupolofita bo, hape atalusa litaba za butokwa hahulu zeezahala mwa mazazi aluna.

18. Liñolo la Zakaria 6:15 litalelezwa cwañi mwa mazazi aluna?

 ¹⁸ Kacenu, batu babañata-ñata basweli bataha mwa bulapeli bwa niti, mi baitatela kufa ‘lika zabona za butokwa,’ zecwale ka nako yabona, maata abona, ni maluwo abona kuli batuse mwa misebezi yeezwa kwa tempele ya Jehova yetuna ya kwa moya. (Liprov. 3:9) Lukona kuziba cwañi kuli Jehova waitebuha halutusa mwa misebezi yecwalo ka busepahali? Muhupule kuli Helidai, Tobija, ni Jedaya, nebatisize lika zanaaka itusisa Zakaria kueza kuwani ya bulena. Kuwani ya bulena yeo neibile yona ‘fakuhupulelanga,’ kamba “kupuliso,” ya nubu yene bafile kuli iitusiswe mwa bulapeli bwa niti. (Zak. 6:14; litaluso ze kwatasi.) Ka mukwa oswana, musebezi oluezeza Jehova ni lilato lelu mubonisa halina kulibalwa nikamuta. (Maheb. 6:10) Jehova ukazwelapili kulihupula kuya kuile.

19. Lipono zanaaboni Zakaria likona kulutusa cwañi kacenu?

¹⁹ Lika kaufela zepetilwe mwa bulapeli bwa niti mwa mazazi a mafelelezo a, libonisa kuli Jehova usweli wafuyaula kopano yahae mi Kreste waietelela. Lunani tohonolo ya kuba mwa kopano yesilelelizwe ili yekaina kuya kuile. Mulelo wa Jehova ka za bulapeli bobukenile ‘ukaezahala.’ Muitebuhe tohonolo yemunani yona ya kuba mwahalaa batu ba Jehova, mi ‘muutwe linzwi la Jehova Mulimu wamina.’ Haiba mueza cwalo, mukazwelapili kusilelezwa ki Mulena ni muprisita waluna yapahami, hamohocwalo ni bazamaisi ba likoloi baba kwa lihalimu. Mueze ka momukonela kaufela kutusa kuli bulapeli bwa niti buzwelepili. Hamunze mueza cwalo, mube ni buikolwiso bwa kuli Jehova wa limpi ukazwelapili kumisileleza mwahalaa nako yesiyezi ya lifasi le, mi ukazwelapili kumisileleza kuya kuile!