1, 2. (a) Mutala wa Nuwe, Daniele, ni Jobo, ukona kulutusa cwañi kuba ni bundume? (b) Ki lika mañi zeneezahala ka nako yanaañola Ezekiele manzwi a kwa Ezekiele 14:14?

KANA mutalimana ni miinelo yetaata yecwale ka makulanu, kutokwa hande masheleñi, kamba kunyandiswa? Kana fokuñwi muikutwanga kuli hamuna tabo hamunze musebeleza Jehova? Haiba kucwalo, mutala wa Nuwe, Daniele, ni Jobo, wakona kumitusa kuba ni bundume. Batu bao nebasika petahala, mi nebatalimani ni miinelo yetaata yeswana ni yelutalimana ni yona, mi yemiñwi ya miinelo yeo neikona kutahisa kuli babulaiwe. Nihakulicwalo, nebazwezipili kusepahala mi babile mitala yeminde ya batu bababonisize tumelo ni kuipeya kuutwa mwa meeto a Mulimu.—Mubale Ezekiele 14:12-14.

² Ezekiele naañozi manzwi a mwa liñolo fokutomile tuto ye, inze ali mwa Babilona, ka 612 B.C.E. * (Ezek. 1:1; 8:1) Mi muleneñi wa  Jerusalema mone kunani batu ba bakwenuheli neutuha usinyiwa ka 607 B.C.E. sina mone kupolofitezwi. Neli batu basikai feela bane babonisa tulemeno tone banani tona bo Nuwe, Daniele, ni Jobo, mi ki bona bao feela bane baswailwe kuli bapiliswe. (Ezek. 9:1-5) Babañwi ba batu bao neli Jeremia, Baruki, Ebedi-Meleki, ni Marekabi.

3. Lukanyakisisañi mwa taba ye?

³ Ni kacenu, ki batu feela baanga Jehova kuli habanyazahali, ili babaswana sina Nuwe, Daniele, ni Jobo—babaka swaiwa kuli bapiliswe, lifasi le halika feliswa. (Sin. 7:9, 14) Kacwalo, halunyakisiseñi libaka Jehova hanaanga batu bao kuli balukile. Halunze lunyakisisa za batu bao, lukaituta (1) miinelo yetaata yanaatalimani ni yona yomuñwi ni yomuñwi wabona, ni (2) molukona kulikanyiseza tumelo ni kuipeya kuutwa kwabona.

4, 5. Nuwe naakopani ni miinelo mañi yetaata, mi ki kabakalañi haali mutala omunde hahulu wa buitiiso?

⁴ Miinelo yetaata yanaatalimani ni yona Nuwe. Mwa linako za Enoke, yena kuku wahae Nuwe, batu nebasa sabi Mulimu. Nebabulela “lika zeswabisa” Jehova. (Juda 14, 15) Mifilifili neizwelapili kuekezeha. Mane mwa mazazi a Nuwe, “lifasi nelitezi mifilifili.” Mangeloi amaswe naaapezi mibili ya butu mi saanyala basali ni kupepa ni bona bana babasituhu. (Gen. 6:2-4, 11, 12) Kono Nuwe naashutana hahulu ni batu babañwi. Bibele ili: “Nuwe ashemubiwa ki Jehova. . . . Naapilile asina mulatu mwahalaa batu bane bapila ka nako yeo. Nuwe naazamaile ni Mulimu wa niti.”—Gen. 6:8, 9.

⁵ Manzwi ao abonisa hande mwanaainezi muuna yalukile yo. Muhupule kuli pili Muunda usika taha kale, Nuwe naasika zamaya ni Mulimu mwa lifasi lelimaswe leo ka lilimo feela ze 70 kamba ze 80—zona lilimo zebapilanga batu babañata kacenu. Kono naapilile mwa lifasi leo ka lilimo zebato ba 600! (Gen. 7:11) Mi ka kushutana ni mokuinezi ku luna kacenu, Nuwe naasina puteho ya balapeli sina yena—bane bakakona kumutiisa kwa moya—mi kubonahala kuli nihaiba bana bahabo yena nebasa lapeli Mulimu. *

6. Nuwe naabonisize cwañi kuli naanani bundume bobutuna?

⁶ Nuwe naasabati feela kupila bupilo bobunde. Kono hape naabonisize kwa nyangela kuli naanani tumelo ku Jehova ka kuba “mukutazi wa kuluka” yabundume. (2 Pit. 2:5) Muapositola Paulusi naañozi kuli: “Ka yona tumelo yeo anyaza lifasi.” (Maheb. 11:7) Kusina kukakanya, taba yeo neitahisize kuli Nuwe asheununwe ni kulwaniswa, mwendi mane ni kufumbelwa kuezwa maswe. Niteñi, naasika ‘ngangamiswa ki batu.’ (Liprov. 29:25) Kono naabile ni bundume bwafanga Jehova kwa batanga bahae babasepahala.

7. Ki miinelo mañi yetaata yanaatalimani ni yona Nuwe hanaayaha aleka?

⁷ Nuwe hasaazamaile ni Mulimu ka lilimo zefitelela 500, Jehova amubulelela kuli ayahe aleka ilikuli batu ni lifolofolo bapiliswe. (Gen. 5:32; 6:14) Wo luli neubonahala kuba musebezi otaata! Nuwe naaziba kuli kueza musebezi wo nekuka tahisa kuli asheununwe hahulu ni kulwaniswa. Niteñi, naazwezipili kubonisa kuli naanani tumelo ka kuipeya kuutwa. “Aeza honacwalo feela.”—Gen. 6:22.

8. Nuwe naabonisize cwañi kuli naasepile kuli Jehova uka mutusa?

⁸ Butata bobuñwi bwanaatalimani ni bona Nuwe ki bwa kufumanela musalaa hae ni bana bahae lika za kwa mubili. Pili Muunda usika taha kale, Nuwe naanani kubeleka ka taata kulima lico, sina mone baezeza batu kaufela. (Gen. 5:28, 29) Nihakulicwalo, naasika isa hahulu pilu kwa kubata lika za kwa mubili, kono naabeile za Mulimu mwa sibaka sapili. Nihaiba ka nako yanaayaha  aleka, ili yeo mwendi neitandile lilimo ze 40 kamba ze 50, Nuwe naazwezipili kuisa pilu kwa lika za kwa moya. Mi hamulaho wa Muunda, hape naazwezipili kusebeleza Jehova ka lilimo ze 350. (Gen. 9:28) Kaniti luli, Nuwe ulutomezi mutala omunde wa tumelo ni kuipeya kuutwa!

9, 10. (a) Lukona kulikanyisa cwañi tumelo ni kuipeya kuutwa kwa Nuwe? (b) Jehova uunga cwañi batu kaufela babamamela likuka zahae?

⁹ Molukona kulikanyiseza tumelo ni kuipeya kuutwa kwa Nuwe. Lukona kueza cwalo ka kuyemela bubusi bwa Mulimu bobulukile, ka kusaswalisana ni lifasi la Satani, ni ka kubeya za Mubuso mwa sibaka sapili. (Mat. 6:33; Joa. 15:19) Kono kueza cwalo kutahisa kuli batu mwa lifasi basike balutabela. Mane kacenu mwa linaha zeñwi, batu bahasanya litaba za buhata za kululwanisa kabakala kuli lumamela milao ya Mulimu mwa litaba za manyalo ni za muzamao wa buhule. (Mubale Malaki 3:17, 18.) Kono ka kuswana ni Nuwe, lusaba Jehova kufita batu. Lwaziba kuli ki yena feela yakona kulufa bupilo bobusa feli.—Luka 12:4, 5.

¹⁰ Mina bo? Kana mukazwelapili ‘kuzamaya ni Mulimu’ babañwi niha bamisheununa, kumilwanisa kamba hamuipumana mwa butata bwa kutokwa hande masheleñi, ili butata bobukona kulika tumelo yamina ya kuli Jehova uka mibabalela? Haiba mulikanyisa tumelo ni kuipeya kuutwa kwa Nuwe, mukaba ni buikolwiso bwa kuli Jehova uka mibabalela.—Mafil. 4:6, 7.

11. Ki miliko mañi yemituna yanaakopani ni yona Daniele ni balikani bahae babalaalu mwa Babilona? (Mubone siswaniso sesi fa likepe 3.)

¹¹ Miinelo yetaata yanaatalimani ni yona Daniele. Daniele naahapilwe mwa Babilona, ona muleneñi mone kutezi batu bane balapela milimu ya maswaniso ni bane banani tumelo ya mioya. Hape Mababilona nebasa kuteki Majuda, neba basheununa ni kusheununa Mulimu wabona, yena Jehova. (Samu 137:1, 3) Taba yeo neiutwisize hahulu butuku Majuda babasepahala babacwale ka Daniele. Hape, batu nebaisa mamelelo kwa lika kaufela zanaaeza Daniele ni balikani bahae babalaalu—bo Hanania, Mishaele, ni Azaria—bakeñisa kuli nebasweli kulutiwa musebezi mwa lapa la mulena. Nebalukisezwanga nihaiba lico zene baswanela kuca. Mane lico ni lino zene bafiwanga nelitisize butata bakeñisa kuli Daniele naasalati “kuisilafaza ka lico zetabusa za mulena.”—Dan. 1:5-8, 14-17.

12. (a) Daniele naabonisize tulemeno mañi totunde? b) Jehova naanga cwañi Daniele?

¹² Muliko omuñwi wanaakopani ni ona Daniele neuama buikoneli bobutuna bwanaanani bona, ili nto yenetahisize kuli afiwe situlo sesituna. (Dan. 1:19, 20) Nihakulicwalo, Daniele naasika ikuhumusa ni kuñañelela zahae feela, kono naazwezipili kuikokobeza ni kuishuwa, mi kamita naafanga tumbo ku Jehova. (Dan. 2:30) Mane Daniele hanaasali mutangana, Jehova naatalusize kuli naali mutala omunde wa batu bane baeza zelukile, mi amubalela kwa batu babasepahala babacwale ka Nuwe ni Jobo. Kana nekuswanela kuli Mulimu abe ni buikolwiso bobucwalo ka za Daniele? Eni! Daniele naazwezipili kusepahala ni kuipeya kuutwa kufitela ashwa. Mane kubonahala kuli naasaali kwa mafelelezo a lilimo za ma 90, lingeloi la Mulimu hali mubulelela manzwi asusueza a kuli: “Wena Daniele, [u] mutu yakateleha hahulu.”—Dan. 10:11.

13. Daniele naatusize cwañi Majuda babañwi?

¹³ Bakeñisa kuli Daniele naashemubilwe ki Mulimu, naafilwe situlo sesituna mwa mubuso wa Mababilona ni wa Mamede ni Maperesia. (Dan. 1:21; 6:1, 2) Mwendi Jehova ki yena yanaatahisize kuli Daniele afiwe situlo seo ilikuli atuse sicaba sahae, sina feela mone kubezi ku Josefa mwa Egepita, ni mone kubezi ku Estere ni Morodekai mwa Peresia. * (Dan. 2:48) Munahane feela mone  baomba-ombezwi Majuda bane bali mwa buhapiwa, hamohocwalo ni Ezekiele, hane balemuhile mwanaa batuselize Jehova ka nzila yeo!

14, 15. (a) Muinelo waluna uswana cwañi ni wanaali ku ona Daniele? (b) Bashemi kacenu bakona kuitutañi kwa mutala wa bashemi ba Daniele?

¹⁴ Molukona kulikanyiseza tumelo ni kuipeya kuutwa kwa Daniele. Kacenu, lupila sina bazwahule mwa lifasi lelitezi batu ba muzamao omaswe, babasa sabi Mulimu, ili babakukuelizwe ki Babilona Yomutuna, bona bulapeli kamukana bwa buhata mwa lifasi, bobutaluswa mwa Bibele kuli ki “sibaka mokupila madimona.” (Sin. 18:2) Lwashutana ni batu bolupila ni bona, mane ki lona libaka haba lusheununa. (Mare. 13:13) Kono sina Daniele, haike lusutelele ku Jehova, yena Mulimu waluna. Haluikokobeza ni kuipeya kuutwa Mulimu ni kumusepa, ni luna lukaba ba butokwa mwa meeto ahae.—Hag. 2:7.

¹⁵ Bashemi bakona kuituta kwa mutala wa bashemi ba Daniele. Ka mukwa ufi? Kusina taba ni bumaswe bone buatile mwa Juda ka nako yanaahula Daniele, mutangana yo naalata Mulimu. Kono kunani zenetahisize kuli Daniele alate Mulimu. Bashemi bahae neba mulutile hande. (Liprov. 22:6) Mane nihaiba libizo la Daniele lelitalusa kuli “Muatuli Waka ki Mulimu,” libonisa kuli bashemi bahae nebasaba Mulimu. (Dan. 1:6, litaluso ze kwatasi.) Kacwalo, bashemi musike mwakatala kuluta bana bamina, kono mubalute ka pilu-telele. (Maef. 6:4) Hape mulapelange ni bona ni kubalapelela. Haiba muikataza kuluta bana bamina niti ya mwa Bibele, Jehova uka mifuyaula hahulu.—Samu 37:5.

16, 17. Jobo naaipumani mwa miinelo mañi yenelikile busepahali bwahae hanaafumile ni hanaali mubotana?

¹⁶ Miinelo yetaata yanaatalimani ni yona Jobo. Jobo naakopani ni miinelo yeshutana-shutana mwa bupilo bwahae. Pili asika likiwa kale, “naatumile hahulu mwahalaa batu kaufela ba kwa Upa.” (Jobo 1:3) Naafumile, naazibahala hahulu, mi naakutekiwa hahulu. (Jobo 29:7-16) Kono kusina taba ni lika zeo kaufela, Jobo naasika ikuhumusa kamba kuikutwa kuli haatokwi kutusiwa ki Mulimu. Mane Jehova naamubizize kuli “mutangaaka,” mi aekeza kubulela kuli: “Ki muuna yanani niti ni yasepahala, yasaba Mulimu ni kuikambusa kwa bumaswe.”—Jobo 1:8.

¹⁷ Kono mwa nako yekuswani feela, bupilo bwa Jobo bwacinca hahulu. Aipumana mwa bubotana bobutuna hahulu ni miinelo yezwafisa. Mi lwaziba kuli yanaatahisize cwalo ki Satani, yena lisawana yanaatamelelize Jobo taba ya buhata ya  kuli naalapela Mulimu kabakala lika zanaa mufile. (Mubale Jobo 1:9, 10.) Jehova naangile taba yeo kuli ki yetuna. Ki lona libaka hanaafile Jobo kolo ya kuli abonise busepahali bwahae, ili kubonisa kuli naalapela Mulimu kabakala kuli naamulata, isiñi kabakala lika zanaanani zona.

18. (a) Busepahali bwa Jobo bumisusueza cwañi? (b) Zanaaezize Jehova ku Jobo lilulutañi ka za Mulimu?

¹⁸ Satani naatahiselize Jobo miliko yemituna yeshutana-shutana, ili kutahisa kuli Jobo anahane kuli Mulimu ki yena yanaatahisa miliko yeo. (Jobo 1:13-21) Hasamulaho, balikani ba Jobo babalaalu bane baipapata kuli nebabata kumuomba-omba nebaizo mupotela ni kumubulelela manzwi amaswe abonisa inge kuli Mulimu ki yena yanaa mufa koto kabakala zanaaezize! (Jobo 2:11; 22:1, 5-10) Kono Jobo naazwezipili kusepahala. Ki niti kuli fokuñwi naabulelanga litaba asanahanisisi, kono Jehova naautwisisa butuku bwanaautwa Jobo. (Jobo 6:1-3) Mulimu naaboni muuna yo yanaaziyelehile luli, ili yanaasika mufulalela, nihaike kuli Satani naamutahiselize muliko omutuna ni kumutameleza litaba za buhata. Muliko wa Jobo hase ufelile, Jehova amukutiseza habeli lika zanaanani zona kufita sapili, mi amuekeleza lilimo ze 140 kwa bupilo bwahae. (Jak. 5:11) Mwahalaa nako yeo kaufela, Jobo naazwezipili kusebeleza Jehova. Luziba cwañi cwalo? Jobo naasaashwile kale-kale Ezekiele hañola manzwi afumaneha mwa liñolo fokutomile taba ye.

19, 20. (a) Lukona kulikanyisa cwañi tumelo ni kuipeya kuutwa kwa Jobo? (b) Lukona kulikanyisa cwañi makeke a Mulimu ka molupilisanela ni babañwi?

¹⁹ Molukona kulikanyiseza tumelo ni kuipeya kuutwa kwa Jobo. Kusina taba ni miinelo yeluipumana ku yona, haike luzweleñipili kubeya Jehova mwa sibaka sapili mwa bupilo bwaluna, mi lumusepe ka kutala ni kumuutwa ka pilu yaluna kaufela. Mane kunani lika zeñata zeluziba zanaasa zibi Jobo! Ka mutala, lwaziba litaba zeñata ka za Satani ni tushambwe twahae. (2 Makor. 2:11) Mi buka ya Jobo ilutusa kuziba libaka Mulimu hatuhelela manyando. Bupolofita bwa Daniele bona bulutusa kuziba kuli Mubuso wa Mulimu obusiwa ki Kreste Jesu ukabusa lifasi kaufela. (Dan. 7:13, 14) Mi lwaziba kuli Mubuso wo utuha ufelisa bumaswe kaufela kuya kuile.

²⁰ Mutala wa Jobo hape ululuta kuli luswanela kushwela makeke Bakreste ka luna babakopana ni miinelo yetaata. Sina Jobo, batu bao fokuñwi babulelanga litaba basanahanisisi. (Muek. 7:7) Kufita kubaatula, luswanela kubautwisisa ni kubashwela makeke. Haluka eza cwalo, lukalikanyisa Ndataa luna yalilato ni yanani makeke, yena Jehova.—Samu 103:8.

21. Manzwi añozwi kwa 1 Pitrosi 5:10 alutusa cwañi kuutwisisa zeneezahezi mwa bupilo bwa Nuwe, Daniele, ni Jobo?

²¹ Nihaike kuli Nuwe, Daniele, ni Jobo, nebapilile ka linako zeshutana mi nebatalimani ni miinelo yetaata yeshutana-shutana, kaufelaa bona nebaitiisize. Zene batalimani ni zona mwa bupilo liluhupulisa manzwi anaañozi muapositola Pitrosi, aali: “Hase munyandile ka nakonyana, Mulimu wa sishemo kaufela . . . yena kasibili ukafeleleza kumiluta. Uka mifa maata, uka mitiisa.”—1 Pit. 5:10.

22. Lukanyakisisañi mwa taba yetatama?

²² Jehova naasusumelize Pitrosi kuñola manzwi abonisa kuli ukatiisa batanga bahae ni kubafa maata. Mulimu unani buikolwiso bwa kuli ni kacenu batu bahae bakona kuitiisa. Kaufelaa luna lwatabela kutiiswa ki Jehova ni kuzwelapili kutiya mwa bulapeli bwaluna. Kacwalo, haike lulikanyise tumelo ni kuipeya kuutwa kwa Nuwe, Daniele, ni Jobo! Sina moluka itutela mwa taba yetatama, batu bao nebasepahalile kabakala kuli nebaziba hande Jehova. Mane ‘nebautwisisa lika kaufela’ zanaatokwa Mulimu kuli baeze. (Liprov. 28:5) Ni luna lwakona kueza cwalo kacenu.