Kunuha ka kuitusisa linaleli ki tuto ya sidimona yebalumela batu babañwi kuli bupilo bwabona fa lifasi bwakona kuzamaiswa ka kuitusisa linaleli, kweli, ni lipulaneti. Babanuha ka kuitusisa linaleli balumela kuli ka nako yapepwa mutu, molibonahalela linaleli, kweli, ni lipulaneti ka nako yeo, zakona kubonisa butu bwa mutu yo ni bupilo bwahae mobukabela kwapili.

Nihaike kuli kunuha ka kuitusisa linaleli nekukalile kale kwamulaho koo mwa Babilona, kunuha ka kuitusisa linaleli kusazwelapili ni kacenu. Ka kuya ka patisiso yeneezizwe mwa silimo sa 2012 mwa United States, mutu alimuñwi mwahalaa batu babalaalu naalumela kuli kunuha ka kuitusisa linaleli ki “muezezo owela hanyinyani kwa sayansi,” mi 10 pesenti ya batu bao nebabulezi kuli kunuha ka kuitusisa linaleli ki “sayansi luli.” Kana taba yeo ki ya niti? Batili. Halunyakisiseñi mabaka abonisa kuli taba yeo haki ya niti.

• Lipulaneti ni linaleli halina maata a kuzamaisa bupilo bwa batu sina mobabulelela babanuha ka kuitusisa linaleli.

• Banuhi hañata babulelanga lika zekona kuezahala ku mutu ufi kamba ufi.

• Babanuha ka kuitusisa linaleli kacenu baezanga lipalo zabona ka kulatelela tumelo ya kwaikale ya kuli lipulaneti libeile lifasi mwahali mi lipulaneti zeo lipotolohanga lifasi. Kono taba ya niti ki ya kuli lipulaneti kaufela lipotolohanga lizazi.

• Zakona kubulelelwa mutu ki banuhi babashutana-shutana ka kuitusisa linaleli halikoni kuba zeswana.

• Babanuha ka kuitusisa linaleli balumela kuli kwa likalulo ze 12 zefumaneha fa chati ya lisupo za zodiac yebaitusisanga, mutu ni mutu unani kalulo yahae kulikana ni lizazi lanaapepilwe. Bakeñisa kuli lifasi lizwezipili kupotoloha ka lilimo zeñata, mazazi anaaswalisananga ni lisupo za zodiac haasazamaelela ni fone liinezi likwata za linaleli ka kuya ka mone balibonelanga sapili.

Babanuha ka kuitusisa linaleli balumela kuli lisupo ze fa chati yebaitusisanga kwa kunuha likona kutusa mutu kuziba mikwa yahae. Kono taba ya niti ki ya kuli batu babapepilwe fa lizazi leliswana habakoni kuba ni mikwa yeswana, mi lizazi lapepilwe mutu halikoni kuama butu bwahae. Kufita kuunga mutu mwainezi luli, babanuha ka kuitusisa linaleli baatulanga mutu ka kunahana feela kuli haana mikwa yeminde. Kana kueza cwalo haki kubonisa ketululo?

Kuzwa feela kwa makalelo, batu babuzanga banuhi. Batu babañwi mane nebabatanga kuziba lika za kwapili ka kubata kuziba taluso ya molibonahalela lika ze mwa mba ya folofolo kamba ya mutu kamba ka kutalimisisa feela mukombwe mounjomela bubeke. Babañwi bona baakalezanga zekaezahala kwapili ka kubona feela moabonahalela matali a tii kamba moabonahalela makapi a kofi. Kacenu batu babañwi baitusisanga makazi, litaula, ka nto kakañwi kebaitusisanga kwa kubapala papali ya njuka, ni lika zeñwi cwalo kuli “bazibe” zekaezahala mwa bupilo bwa mutu kwapili. Kana kuitusisa bunuhi ki nzila yende yelukona kusepa kuli ilutuse kuziba zekaezahala kwapili? Batili. Halunyakisiseni taba ye ka kutala.

Kana zebanuhanga banuhi zalumelelananga? Lika zebabulelanga banuhi babashutana-shutana ka za zekaezahala kwapili halilumelelanangi. Nihaikaba kuli baitusisa miezezo yeswana, zebabulelanga zashutananga. Ka mutala, haiba mutu abuza banuhi bababeli puzo yeswana kuli “bataluse” zekaezahala kwapili ka kuitusisa makadi aswana, likalabo liswanela kuba zeswana. Kono likalabo haliswanangi hañata.

Batu babañwi habasa sepa miezezo ni zebabulelanga banuhi. Licaziba ba litaba zeñwi babulela kuli banuhi bapumanga batu ka kuitusisa makadi ni litaula ni kuli banuhanga feela ka kutalima mwabonahalela mutu isiñi mwainezi luli. Ka mutala, sinuhi sesicuukile sikona kubuza feela mutu lipuzo ni kumutalimisisa ka tokomelo mwabulelela ni mwaezeza lika zahae ilikuli sizibe zabata mutu yo. Kihona cwale sinuhi seo sikaitusisa litaba zabulezi mutu yo, yena asazibi kuli usifile litaba ka kusa lela. Banuhi babañwi sebasepilwe hahulu ki batu babato babuzanga, mi sebafumani masheleñi amañata hahulu ka bupumi bo.

Babanuha ka kuitusisa linaleli, babanuha feela, ni babaswalisana ni bona, balumela kuli lika zekaezahala kwapili mwa bupilo bwa batu lilukiselizwe cimo. Kono kana taba yeo ki ya niti? Bibele ilubulelela kuli lwakona kuiketela zelubata kulumela kamba zelubata kueza ni kuli liketo zeo lika luama kwapili.—Joshua 24:15.

Bakeñisa kuli Mulimu utoile lika kaufela za mioya ya budimona, balapeli ba Mulimu habaswalisani ni babanuha ka kuitusisa linaleli kamba babanuha feela. Bibele ibulela kuli: “Mwa sicaba sahenu kusike kwafumanwa mutu yacisa mwanaa hae wamushimani kamba wamusizana mwa mulilo, yalaula, wa mabibo, yalaula za kwapili, muloi, yaposa babañwi liposo, yabuza mulauli kamba sinuhi, kamba yabuza babashwile. Kakuli mutu kaufela yaeza lika zeo ki yanyenyisa ku Jehova, mi kabakala mikwa yenyenyisa yeo, Jehova Mulimu wahao ulundula macaba ao fapilaa hao.” a—Deuteronoma 18:10-12.