1. Batu babañata kacenu baanga cwañi butali bobufumaneha mwa Bibele? (Liproverbia 1:20, 21)

 MWA linaha zeñata, mizwale ni likaizeli baluna babatabile hañata bayemanga mwa makululu mokufita batu babañata inze bafa batu lihatiso. Kana ni mina mukile mwaitusisa mukutalezo wo? Haiba ki cwalo, uzibe nemunahanile za manzwi a swanisezo a mwa buka ya Liproverbia, ili abonisa kuli butali busweli kuhuweleza mwa mapatelo kuli batu bautwe kelezo yabona. (Mubale Liproverbia 1:20, 21.) Mwa Bibele ni mwa lihatiso zaluna, kunani “butali bwa niti,” ili butali bobuzwa ku Jehova. Batu batokwa kuba ni butali bo kuli baange muhato wapili oka bakonisa kufumana bupilo bobusa feli. Lubanga ni tabo mutu yomuñwi haamuhela yeñwi ya lihatiso zaluna. Kono haki batu kaufela babaezanga cwalo. Batu babañwi habatabeli kuziba zeibulela Bibele. Batu babañwi balusehanga. Banahana kuli Bibele ki buka yakale hahulu mi haikoni kulutusa. Mi babañwi bona banyazanga zeibulela Bibele ka za muzamao, mi batalusa kuli batu babalatelela zeibulela Bibele habana sishemo mi baatulanga babañwi. Nihakulicwalo, Jehova ka lilato uzwelapili kutusa batu kaufela kufumana butali bwa niti. Ueza cwañi cwalo?

2. Lukona kufumana kai butali bwa niti kacenu, kono buñata bwa batu baikatulezi kuezañi?

² Nzila yeñwi yaitusisa Jehova kuli atuse batu kuutwa butali bwa niti ki ka kuitusisa Linzwi lahae, yona Bibele. Ibato ba batu kaufela bakona kufumana Bibele. Kono kucwañi ka za lihatiso zaluna zetomile fa Bibele? Lwaitumela luli ku Jehova kakuli lihatiso zaluna lifumaneha mwa lipuo zefitelela 1,000. Batu babateeleza, ili kutalusa bababala ni kusebelisa zebaituta,  bakatuseha. Nihakulicwalo, buñata bwa batu habalati kuteeleza kwa butali bwa niti. Habatokwa kueza likatulo, baitinganga fa butali bwabona kamba kuteeleza kwa batu babañwi. Mane bakona kuluunga kuli lusiyalezi hahulu bakeñisa kuli luikatulezi kusebelisa zeibulela Bibele. Mwa taba ye, lukanyakisisa libaka batu habaezanga cwalo. Kono pili halukaleñi ka kunyakisisa molukona kufumanela butali bobuzwa ku Jehova.

3. Butali bwa niti buamañi?

³ Butali bukona kutalusa buikoneli bwa kuitusisa litaba zeluziba kuli lueze likatulo zende. Nihakulicwalo, butali bwa niti buama lika zeñata. Bibele ibulela kuli: “Kusaba Jehova ki ona makalelo a butali, mi kuba ni zibo ya Yakenile Hahulu ki yona kutwisiso.” (Liprov. 9:10) Kacwalo, halubata kueza katulo ya butokwa, luswanela pili kuziba mwaangela taba yeo Jehova, ili kuba ni “zibo ya Yakenile Hahulu.” Lukona kueza cwalo ka kueza lipatisiso mwa Bibele ni mwa lihatiso zaluna zetomile fa Bibele. Haiba lueza cwalo, lubonisa kuli lunani butali bwa niti.—Liprov. 2:5-7.

4. Ki kabakalañi Jehova hali yena feela yakona kulufa butali bwa niti?

⁴ Jehova ki yena feela yakona kulufa butali bwa niti. (Maro. 16:27) Ki kabakalañi hali feela yena yakona kulufa butali? Libaka lapili kikuli, ka kuba Mubupi, zibo yahae haina maciñekelo mi uziba hande hahulu pupo yahae. (Samu 104:24) Libaka labubeli kikuli, lika kaufela zaeza Jehova libonisa kuli unani butali. (Maro. 11:33) Libaka labulaalu kikuli, kelezo yende ya Jehova kamita yatusanga baba isebelisa. (Liprov. 2:10-12) Haiba lubata kuba ni butali bwa niti, luswanela kulumela litaba za niti zetaalu zeo ni kulituhelela kuli lietelele likatulo ni likezo zaluna.

5. Ki lika mañi zeezahalanga batu habapalelwa kulemuha kuli Jehova ki yena Simbule sa butali bwa niti?

⁵ Batu babañata mwa lifasi balumela kuli lika mwa lifasi lilukisizwe ka nzila yende hahulu; niteñi, balatula kuli kunani Mubupi mi balumela mwa tuto ya kuli lika kaufela nelitahile ka kuipilaula. Babañwi bona baipapata kuli balumela ku Mulimu, kono baanga likuka za mwa Bibele kuli ki zakale hahulu mi bapila ka mobalatela kaufela. Ki lika mañi zezwile mwateñi? Lika mwa lifasi halizamai hande kakuli batu baitingile fa butali bwabona kufita kuitinga fa butali bwa Mulimu. Batu habana tabo sakata kamba sepo yetiile ya za kwapili. Lika zeezahala mwa lifasi libonisa buniti bwa manzwi a, aali: “Hakuna butali, kamba temuho, kamba kelezo yekona kulwanisa Jehova.” (Liprov. 21:30) Kaniti luli, taba yeo ibonisa butokwa bwa kuzwelapili kukupa Jehova kuli alufe butali bwa niti! Ka bumai, buñata bwa batu habatabeli kueza cwalo. Kabakalañi?

6. Ka kuya ka Liproverbia 1:22-25, ki bo mañi babahana kuteeleza kwa butali bwa niti?

⁶ Batu babañata habateelezangi butali bwa niti ‘habuhuweleza mwa mukwakwa.’ Ka kuya ka Bibele, kunani mifuta yemilaalu ya batu babahana butali: “babasina zibo,” “basheununi,” ni “likuba.” (Mubale Liproverbia 1:22-25.) Halunyakisiseñi ka butungi mikwa yetahisa kuli batu bao bahane butali bobuzwa ku Mulimu, ni zekona kulutusa kusaba ni mikwa yeo.

7. Ki kabakalañi batu babañwi habaiketela kuzwelapili kuba “babasina zibo”?

⁷ Batu “babasina zibo” ki batu babasina yeloseli, babalumela litaba kaufela zebautwa, kamba babakona kupumiwa ka bunolo. (Liprov. 14:15, litaluso ze kwatasi) Hañata lwakopananga ni batu babacwalo mwa  bukombwa. Ka mutala, munahane feela buñata bwa batu babasweli kupumiwa ki baeteleli ba bulapeli kamba ba lipolitiki. Batu babañwi baikutwanga hahulu bumaswe kuziba kuli nebapumilwe ki baeteleli bao. Kono batu bababulezwi kwa Liproverbia 1:22 baiketezi kuzwelapili kusaba ni zibo kakuli ki mona mobalatela. (Jer. 5:31) Baeza lika zebalata mi habalati kuituta zeibulela Bibele kamba kupila ka likuka zefumaneha mwateñi. Batu babañata baikutwa sina musali yalata hahulu za bulapeli yapila kwa Canada mwa Quebec, yanaabulelezi Paki yomuñwi yanaa mupotezi kuli: “Haiba bo muprisita baluna balupumile, uzibe haki mulatu waluna, kono ki wabona!” Kaniti luli, halulati kulikanyisa batu babacwalo babaikatulezi kusaba ni zibo!—Liprov. 1:32; 27:12.

8. Ki lika mañi zekona kulutusa kuba ni butali?

⁸ Kwautwahala Bibele hai lususueza kuli lusike lwazwelapili kuba babasina zibo kono “[lube] babahulile kwa kuutwisisa lika.” (1 Makor. 14:20) Lukona kuba ni butali ka kusebelisa likuka za mwa Bibele mwa bupilo bwaluna. Hanyinyani-hanyinyani, lukaituta mo likuka zeo likona kulutuseza kusakena mwa butata ni kueza likatulo zende. Neikaba hande hane lukaitekula kuli lubone haiba lueza hande mwa taba ye. Haiba seluitutile Bibele ka nako yetelele mi lwafumanehanga kwa mikopano kamita, neikaba hande hane lukaipuza libaka halusika anga muhato wa kuineela ku Jehova ni kukolobezwa. Haiba lukolobelizwe, kana lueza molukonela kaufela kuli lube bakutazi ni baluti babande ba taba yende? Kana likatulo zaluna libonisa kuli luetelelwa ki likuka za mwa Bibele? Kana lwabonisanga tulemeno twa Sikreste halusebelisana ni babañwi? Haiba lulemuha kuli lutokwa kueza licinceho, luswanela kunahanisisa hahulu ka za likupuliso za Jehova, zekona ‘kutalifisa yasina zibo.’—Samu 19:7.

9. “Basheununi” bahana cwañi butali?

⁹ “Basheununi” ba mwa sikwata sabubeli sa batu babahana butali bobuzwa ku Mulimu. Fokuñwi, lwakopananga ni batu babacwalo halueza musebezi wa kukutaza. Balata kusheununa babañwi. (Samu 123:4) Bibele neipolofitile kuli mwa mazazi a mafelelezo, nekukaba ni basheununi babañata. (2 Pit. 3:3, 4) Sina baana bane bakanyala bana ba muuna yanaasepahala Lota, batu babañwi kacenu habalati kuteeleza kwa litemuso za Mulimu. (Gen. 19:14) Batu babañata basehanga batu babapila ka likuka za mwa Bibele. Basheununi basusuezwanga ki “litakazo zabona kuli baeze lika zenyefula Mulimu.” (Juda 7, 17, 18) Basheununi babataluswa mwa Bibele banani mikwa yeswana ni ya bakwenuheli ni batu babañwi babahanile Jehova.

10. Sina mokuboniselizwe kwa Samu 1:1, ki lika mañi zekona kulutusa kusalikanyisa basheununi?

¹⁰ Ki lika mañi zekona kulutusa kusalikanyisa basheununi? Nto yeñwi yekona kulutusa ki kusaswalisana ni batu babanani mukwa wa kutongoka nako kaufela habatalusezwa nto yeñwi. (Mubale Samu 1:1.) Taba yeo italusa kuli haluswaneli kuteeleza kamba kubala nto ifi kamba ifi yezwa kwa bakwenuheli. Luswanela kulemuha kuli haiba lusatokomeli, kukona kulubela bunolo kuba ni moya wa kutongoka ni kukala kukakanya Jehova ni ketelelo yelufiwa ki kopano yahae. Kuli lusike lwaba ni moya wo, luswanela kuipuza kuli: ‘Kana hañata natongokanga halufiwa ketelelo kamba hakuba ni kutwisiso yenca ka za litaba zelulumela? Kana nibatanga kufumana mafosisa kwa batu babaetelela?’ Haiba lutuhela mukwa wo kapili-pili, lukatabisa Jehova.—Liprov. 3:34, 35.

11. “Likuba” liinga cwañi likuka za Jehova ka za muzamao?

 ¹¹ “Likuba” lifumaneha mwa sikwata sabulaalu sa batu babahana butali. Ki likuba kakuli bahana kulatelela milao ya Mulimu ka za muzamao. Baeza lika zebaanga kuli lilukile mwa meeto abona. (Liprov. 12:15) Batu babacwalo bahana Jehova, yena Simbule sa butali. (Samu 53:1) Halukopananga ni batu babacwalo halunze lueza musebezi wa kukutaza, balunyazanga hahulu kakuli lukuteka likuka za mwa Bibele. Kono habakoni kulutusa kupila bupilo bobunde. Bibele ibulela kuli: “Butali bwa niti habufumanwi ki sikuba; haana sakabulela kwa munyako wa muleneñi.” (Liprov. 24:7) Likuba halikoni kufa mutu kelezo yende. Ki lona libaka Jehova halubulelela kuli “[lube] kwahule ni mutu wa sikuba”!—Liprov. 14:7.

12. Ki lika mañi zeka lutusa kusaeza sina likuba?

¹² Ka kushutana ni batu babatoile kelezo ya Mulimu, luna lwalata linzila za Mulimu, kukopanyeleza cwalo ni likuka zahae ka za muzamao. Lilato leo likahula haiba lubapanya lika zende zezwanga mwakuutwa Mulimu kwa lika zemaswe zezwanga mwakusa muutwa. Mulemuhe butata bobaitahisezanga batu habaeza sina likuba ka kuhana kelezo yende yezwa ku Jehova. Kihona mukabona bupilo bobunde bomupila kabakala kuutwa Mulimu.—Samu 32:8, 10.

13. Kana Jehova waluhapeleza kuutwa kelezo yahae yende?

¹³ Jehova ufa batu kaufela kolo ya kufumana butali, kono hahapelezi mutu ufi kamba ufi kubuamuhela. Niteñi, ulutaluseza zeezahalanga kwa batu babahana kuteeleza kwa kelezo yahae yende. (Liprov. 1:29-32) Batu babaiketela kusautwa Jehova “bakakutula zekazwa mwa nzila yabona.” Hamulaho wa nako, mupilelo wabona uka batahiseza manyando, bakaziyeleha, mi kwapili bakayundiswa. Kono batu babateeleza kwa kelezo yende ya Jehova ni kuisebelisa ubasepisa kuli: “Yaniutwa ukapila mwa buiketo mi hana kunyanganyiswa ki sabo ya kusaba ziyezi.”—Liprov. 1:33.

14-15. Luitutañi kwa Liproverbia 4:23?

¹⁴ Kusebelisa butali bobuzwa ku Mulimu kwalutusa kamita. Sina molunyakisiselize, Jehova ulukisize kuli batu bakone kufumana kelezo yende ka bunolo. Ka mutala, mwa buka ya Liproverbia, ulufa kelezo yende yekona kulutusa kuba ni bupilo bobunde nako kaufela halu isebelisa. Halunyakisiseñi mitala yemine feela ya kelezo yende yeo.

¹⁵ Musileleze pilu yamina ya swanisezo. Bibele ibulela kuli: “Kwa lika kaufela zeubabalela, ubabalele hahulu pilu yahao, kakuli ki mona mokusimuluha bupilo.” (Liprov. 4:23) Munahane feela buikatazo bolutokwa kueza kuli lusileleze pilu yaluna ya luli. Lutokwa kuca lico zende, kueza lipapali zetiisa mubili, ni kuambuka mikwa yemaswe. Luswanela kueza nto  yeswana kuli lusileleze pilu yaluna ya swanisezo. Luswanela kubala Linzwi la Mulimu zazi ni zazi. Luswanela kuitukiseza mikopano ya Sikreste, kufumaneha ku yona, ni kualaba haluli kwa mikopano yeo. Luswanela kuzwelapili kukutaza ka tukufalelo mwa bukombwa. Mi kuli lusike lwaba ni mikwa yemaswe, lutokwa kueza molukonela kaufela kutokolomoha nto ifi kamba ifi yekona kutahisa kuli lube ni mikwa yemaswe, inge cwalo kuitabisa ka lika zebonisa muzamao wa buhule ni kuswalisana ni batu babanani mikwa yemaswe.

16. Ki kabakalañi liñolo la Liproverbia 23:4, 5 halikona kulutusa hahulu kacenu?

¹⁶ Mukolwe ka zemunani zona. Bibele ilueleza kuli: “Usike waikataza kubata bufumu. . . . Hauka butalima ka meeto ahao, habusana kubateñi, kakuli bukamela mafufa sina mbande ni kufufela mwa mbyumbyulu.” (Liprov. 23:4, 5) Batu bakona kusinyehelwa ki masheleñi ni maluwo abona ka bunolo. Niteñi, bafumi ni babotana kacenu, banahana hahulu ka za mwakufumanela masheleñi. Kueza cwalo hañata kutahisanga kuli baeze lika zeebasinya libizo, kusinya silikani sabona ni babañwi mane nihaiba kubapaleliswa kuba ni buikangulo bobunde kwa mubili. (Liprov. 28:20; 1 Tim. 6:9, 10) Kono butali bona bulutusa kuba ni mubonelo oswanela ka za masheleñi. Mubonelo wo utahisa kuli lusike lwaba ni mukwañuli mi ulutusa kukolwa ka zelunani zona, ili nto yelutahiseza tabo.—Muek. 7:12.

17. Sina mokuboniselizwe kwa Liproverbia 12:18, ki lika mañi zekona kulutusa kuba ni “lilimi la bababutali”?

¹⁷ Munahanisise pili musika bulela kale. Haiba lusatokomeli, zelubulela likona kuutwisa babañwi butuku kwa pilu. Bibele ibulela kuli: “Lipulelo zebulelwa ka kusanahanisisa liswana sina lilumo lelitaba, kono lilimi la bababutali lafolisa.” (Liprov. 12:18) Lukapilisana ka kozo ni babañwi haiba luambuka mukwa wa kuseba batu babañwi kabakala mafosisa abona. (Liprov. 20:19) Kuli lipulelo zaluna likone kuomba-omba babañwi kufita kubautwisa butuku, luswanela kubalanga Linzwi la Mulimu zazi ni zazi ni kunahanisisa litaba zelubala. (Luka 6:45) Haiba lunahanisisa litaba zeibulela Bibele, manzwi aluna akaswana sina  “liweluwelu la butali” lelikatulusa babañwi.—Liprov. 18:4.

18. Kusebelisa kelezo ye kwa Liproverbia 24:6 kukona kulutusa cwañi mwa bukombwa?

¹⁸ Mulatelele litaelo zemufiwa. Bibele ifa kelezo yekona kulutusa ye, yeli: “Ka zamaiso yebutali, ukalwana ndwa yahao, mi hakunani baelezi babañata, kuba ni tulo.” (Liprov. 24: 6, litaluso ze kwatasi) Kusebelisa sikuka seo kuka lutusa kuba bakutazi ni baluti babande. Kufita kukutaza ka kuya ka molubatela, luswanela kueza molukonela kaufela kusebelisa liakalezo zelufilwe. Lufiwanga ketelelo yende kwa mikopano yaluna ya Sikreste, ili ko baelezi babayeziseli, bafanga lingambolo zetomile fa Bibele. Kuzwa fo, kopano ya Jehova ilukisanga liitusiso zetusa, ili lihatiso ni mavidio, zekona kutusa batu kuutwisisa Bibele. Haike lueze molukonela kaufela kuziba hande mwakuitusiseza liitusiso zeo.

19. Muikutwa cwañi ka za butali bobuzwa ku Jehova? (Liproverbia 3:13-18)

¹⁹ Mubale Liproverbia 3:13-18. Kaniti luli, luitebuha kelezo yende yelufumana mwa Linzwi la Mulimu! Nelusike lwaba ni tabo kambe Jehova hasika lufa kelezo yende yeo. Mwa taba ye, lunyakisisize mitala isikai yebonisa kelezo yende yefumaneha mwa buka ya Liproverbia. Nihakulicwalo, mwa Bibele kaufela lufumana kelezo yende yezwa ku Jehova. Haike luikatulele kuzwelapili kusebelisa kelezo yalufa Jehova. Nihaike kuli batu babañata mwa lifasi le habana taba ni butali bobuzwa ku Mulimu, luna lunani buikolwiso bwa kuli “[babaswalelela butali] bakabizwa babatabile.”