Mwa silimo sene sitatami, nekufilwe zibiso fa Betele ya kuli nekutokwahala baitateli bane bakayo sebeleza kwa mutai wa kwa South Africa, ili kone kukatomiwa mushini omutuna omunca wa kuhatisa ka ona lihatiso. Naiñolisa, mi nenitabile hahulu hane niketilwe. Mizwale babañwi babalaalu bane basebeleza fa mutai wa Canada ni bona nebaketilwe, ili bo Dennis Leech, bo Bill McLellan, ni bo Ken Nordin. Nelutaluselizwe kuli nelukayo sebeleza kwa South Africa ka nako yetelele.

Nalizeza bo ma, mi nali: “Ima, kunani taba yende yenibata kumibulelela. Nikupilwe kuyo sebeleza kwa South Africa!” Bo ma neli batu babakuzize kono nebanani tumelo yetuna, mi nebatiile kwa moya. Nekusina zeñata zene babulezi, kono neniziba kuli nebatabile. Nihaike kuli bo ma ni bo ndate nebaikutwa bumaswe kabakala kuli nenikayo pila kwahule hahulu ni bona, nebasika lwanisa katulo yene niezize.

Fa Betele ya kwa Brooklyn, na ni mizwale babañwi babalaalu nelufilwe lituto zenetandile likweli zetaalu za mwakuitusiseza mishini yemiñwi ya kuhatisa. Hamulaho wa fo, lwakwela sisepe sa libyana sene siliba kwa Cape Town, kwa South Africa. Kihona hane nisazo kwanisa lilimo ze 20. Hase lufitile kwa Cape Town, lwakwela sitima kuliba kwa Johannesburg manzibwana. Sibaka sapili fone siizo yema sitima neli toloponyana ya Karoo, ili sibaka sesiomile hahulu. Nekunani liluli, musi omuñata, mi nekucisa. Na ni mizwale babañwi babalaalu lwanangela fa lihaulo mi lwakomoka mone sibonahalela sibaka seo. Lwaikalelwa ka za mone lukaezeza musebezi waluna. Hamulaho wa nako, hane lupotezi sibaka seo hape, lwalemuha kuli batu bane bapila mwa litolopo za mwateñi nebanani silikani.

Ka lilimo lisikai, nenifilwe musebezi wa kuitusisa mushini obizwa Linotype one utusa kuñola litaba fa sipi yecisa, mi mibamba hase ipangilwe, sipi yeo neikona kuiswa kwa mushini usili kuyo hatisa limagazini za Tawala ya Mulibeleli ni Muzuhe! Ofisi ya mutai neihatisanga limagazini mwa lipuo zeñata za mwa Africa, isiñi feela za mwa South Africa kono ni mwa linaha zeñwi zeñata za kwa mutulo. Nelutabile hahulu kuli mushini omutuna omunca wo, one utahisize kuli lutute kuzwa kwa Canada, neuitusiswa hande.

Hamulaho wa nako, nenisebelelize mwa liluko lene litalima za toloko, kuhatisa, ni kulumela lihatiso kwa libaka zeñwi. Nenipatehile hahulu kono neninani tabo yetuna.

Ka 1968, nanyala kaizeli yanaali paina, yabizwa Laura Bowen, yanaapila bukaufi ni Betele. Hape naatusanga ba mwa Liluko la Toloko ka kubataipela litaba. Ka nako yeo, batu bane basazo nyalana nebasa lumelezwangi kuzwelapili kusebeleza fa Betele; kacwalo, nelukupilwe kusebeza sina mapaina babaipitezi. Neniikalezwi mone lukapilela. Ka lilimo zefitelela zelishumi zene nisebelelize fa Betele, nenifiwanga lico ni malobalo kono cwale neniikalezwi ka za haiba penenyana yene bafiwanga mapaina babaipitezi neika kona kukwanisa kulifela lisinyehelo zaluna kaufela. Ka nako yeo, paina yaipitezi kaufela naafiwanga pene yefita fa 25 rand ka kweli (K659.00 kacenu), kono nebakona kufiwa feela pene yeo haiba bakwanisa lihora, misipili ya makutisezo, ni lihatiso zene batomezwi. Neluka itusisa pene yeo kulifela ndu, lico, nzila, likalafo, ni lika zeñwi zene lutokwa.

Nelukupilwe kuswalisana ni sikwatanyana sa bahasanyi bane bapila bukaufi ni muleneñi wa Durban, o kwatuko ni Liwate la India. Mwa muleneñi wo, nekunani Maindia babañata, mi buñata bwabona nebasimuluha kwa batu bane baile kwa South Africa kuyo sebeleza mwa masimu a mishwati, ibato ba ka 1875. Kono ka nako yeo, nebaeza misebezi isili, nihaike kuli basazwelapili kubuluka sizo sabona ni kuapeha lico zabona ka kuya ka sizo sabona, kukopanyeleza cwalo ni kulunga minunkiso yenatifaza lico. Mi nebabulela Sikuwa; kacwalo, neku lubelanga bunolo kukutaza ku bona.

Mapaina babaipitezi nebatokwa kukwanisa lihora ze 150 mwa bukombwa kweli ni kweli; kacwalo, na ni bo Laura lwalukisa kuli fa lizazi lapili haluya mwa bukombwa neluka tanda lihora ze 6. Nekucisa hahulu. Bakeñisa kuli nelusina misipili ya makutisezo kamba lituto za Bibele, neluka tanda lihora ze 6 inze lukutaza fa ndu ni ndu. Hase kufitile nakonyana, natalima fa nako mi nalemuha kuli nelukutalize feela ka mizuzu ye 40! Naikalelwa kuli nelusike lwakona kuzwelapili kuba mapaina babaipitezi.

Nakonyana kuzwa fo, lwalukisa tomahanyo yende. Zazi ni zazi, nelulukisanga lico ni kofi yene lukashimba. Hane lutokwa kupumula, neluyemisanga mota yaluna mwa muluti wa kota, mi fokuñwi bana ba Maindia nebatahanga kuto lubuha! Hamulaho wa mazazi asikai, lwakala kutwaela muinelo mi nelusa lemuhangi ni mone ifelelanga nako.

Neluikolanga kukutaza lushango lwa mwa Bibele kwa batu ba mwa sibaka seo, ili bane banani kamuhelo! Nelulemuhile kuli Maindia nebanani likute, sishemo, mi balata Mulimu. Mahindu babañata nebaamuhezi lushango lone lukutaza ku bona. Nebatabela kuituta ka za Jehova, Jesu, Bibele, kupila mwa lifasi lelinca la kozo, ni za sepo yelunani yona ka za batu babashwile. Hamulaho wa silimo silisiñwi, neluzamaisa lituto za Bibele ze 20. Zazi ni zazi, neluikolanga kuca sico sa musihali ni batu bone luituta ni bona Bibele. Nelunani tabo yetuna.

Nakonyana kuzwa fo, lwafiwa musebezi wa kupotela liputeho zeneli kwatuko a liwate lelinde la India. Sunda ni sunda, nelufitelanga mwa mandu a mizwale ni likaizeli mi nelusebezanga hamoho ni bahasanyi mwa bukombwa ni kubasusueza. Neba luamuhelanga hande ni kuluunga sina lubasi lwabona, mi neluikolanga kutanda nako ni bona ni bana babona, ni kubapala ni limunanu zabona. Lwazwelapili cwalo ka lilimo zepeli. Hañihañi, ofisi ya mutai yalulizeza luwaile. Muzwale yanaa lulizelize naabulezi kuli: “Lubata kuli muto sebeleza fa Betele hape.” Namualaba nali: “Lwaikola sebelezo yaluna kwanu luli.” Nihakulicwalo, nelutabela kusebeleza kone lukalumiwa kaufela.

Fa Betele, nenisebeleza mwa Liluko la Sebelezo, mi neninani tohonolo ya kusebeza hamoho ni mizwale babañata babatiile kwa moya ni babanani yeloseli. Ka nako yeo, muokameli wa mupotoloho hasaapotezi puteho, naalumanga piho kwa ofisi ya mutai, mi hasamulaho, liputeho neliamuhelanga mañolo azwa kwa Liluko la Sebelezo kuamana ni piho yeo. Mañolo ao naañolwanga ka mulelo wa kuli asusueze mizwale ni likaizeli ni kufa ketelelo yene batokwa. Bañoli ba mwa Liluko la Sebelezo nebasebezanga ka taata kutoloka lipiho za baokameli ba mupotoloho kuzwa mwa lipuo za Sikosa, Sizulu ni lipuo zeñwi kuisa mwa Sikuwa, mi hasamulaho kihona bakatoloka mañolo azwa kwa mutai kuzwa mwa Sikuwa kuisa mwa lipuo za mwa Africa. Neniitumezi hahulu kuli batoloki bane basebeza ka taata bao hape neba nitusize kuutwisisa miinelo yetaata yene  bakopana ni yona mizwale ni likaizeli baluna ba mwa Africa.

Ka nako yeo, mwa South Africa nekunani ketululo yetuna ya mubala. Nekulukisizwe kuli batu ba mushobo oswana bapile mwa sibaka silisiñwi; kacwalo, batu ba mushobo oshutana nebasa tandangi nako hamoho. Mizwale baluna ba mwa Africa nebabulelanga puo yabona, kukutaza mwa puo yabona, ni kuswalisana ni liputeho zeitusisa puo yabona.

Neniziba feela batu babansu basikai ba mwa Africa kakuli kamita nenisebelezanga mwa libaka mone kuitusiswa puo ya Sikuwa. Kono cwale neninani kolo ya kuziba zeñata ka za batu babansu ba mwa Africa ni sizo sabona. Nenifitile fa kuziba miinelo yetaata yene bakopana ni yona mizwale baluna bakeñisa lizo ni litumelo za bulapeli. Kaniti luli, nebabonisanga bundume ka kuhana kulatelela lizo zesi za ka Mañolo ni kutiyela twaniso yetuna yenezwa kwa mabasi abona ni batu ba mwa libaka mone bapila kabakala kuhana kulatelela likezo za tumelo ya mioya! Batu bane bapila mwa libaka za kwa matakanyani nebashebile hahulu. Babañata nebasikaya kwa likolo kono nebakuteka litaba za mwa Bibele.

Neninani tohonolo ya kutusa mwa musebezi one uama tukuluho yaluna ya kulapela ni kusaikenya mwa litaba za naha. Nekususueza luli kubona kuli mizwale ni likaizeli babasali babanca nebabonisize bundume ni busepahali ka kuhana kuswalisana ni bana ba sikolo babañwi mwa tukiso ya kulapela ni kuopela lipina za bulapeli, ili taba yenetahisize kuli balelekwe kwa likolo.

Mizwale bane bapila mwa naha yeñwi yenyinyani ya mwa Africa yenebizwa Swaziland nebakopani ni butata bobuñwi. Mulena Sobhuza wabubeli hanaashwile, bayahi ba naha kaufela nebatokwiwa kueza lika zeñwi zene baezanga batu hakushwile mutu. Baana nebaswanela kukuta milili yabona, mi basali nebatokwa kupumela milili yabona. Mizwale ni likaizeli baluna babañata nebanyandisizwe kabakala kuhana kuikenya mwa lizo zeo zeneswalisana ni kulapela bo kukululu. Nelutabisizwe hahulu ki busepahali bwabona ku Jehova! Neluitutile zeñata kwa mutala wa mizwale baluna ba mwa Africa ka za busepahali ni pilu-telele, mi mutala wabona neutiisize tumelo yaluna.

Ka 1981, nenikupilwe kusebeleza mwa liluko lelitalima za kuhatisa lihatiso, kuli nituse mwa musebezi wa kuhatisa ka kuitusisa likompyuta. Yeo neli nako yetabisa luli! Batu nese bakalile kuitusisa linzila  zeshutana-shutana za kuhatisa ka zona lihatiso. Kampani yeñwi ya mwa naha neidocument ofisi ya mutai mushini omuñwi omunca kuli iulike, kono neisa tokwi kuli ofisi ya mutai ilife sesiñwi. Taba yeo neitahisize kuli luleke mishini yecwalo yeketalizoho, mi lwatuhela kuitusisa mishini ya Linotype ye 9 yene luitusisanga kwa kuhatisa. Hape nekutomilwe mushini omutuna omunca wa kuhatisa ka ona lihatiso. Nese lukalile kuhatisa lihatiso zeñata kufita lili kaufela!

Kuba ni likompyuta hape neku lutusize kufumana linzila zenca za kulukisa ka zona litaba fa makepe ka kuitusisa progilamu ya fa kompyuta yekona kukopanya hamoho litaba ni maswaniso mwa lipuo zeshutana-shutana. Kuzwa feela folututela kwa mutai wa South Africa kuzwa kwa Betele ya Canada ni kukala kuitusisa mushini obuliti wa Linotype, one utusa kuñola litaba fa sipi yecisa, kubile ni zwelopili yetuna ku za bumapanga-panga yeama mishini ya kuhatisa! (Isa. 60:17) Ka nako yeo, kaufelaa luna babane bane bazwile kwa Betele ya Canada, nese lunyezi likaizeli babatiile kwa moya bane bali mapaina babande. Na ni bo Bill nelusa sebeleza fa Betele. Bo Ken ni bo Dennis nese babile ni mabasi mi nebapila bukaufi ni ofisi ya mutai.

Musebezi neuzwelapili kuba omuñata fa mutai. Lihatiso zetomile fa Bibele nelizwelapili kutolokwa ni kuhatiswa mwa lipuo zeñata, mi nelinze lilumelwa kwa mitai yemiñwi. Kacwalo, nekutokwahala kuyahiwa Betele yenca. Mizwale bayaha Betele mwa sibaka sesinde sesi kwa wiko wa Johannesburg, mi neikakuzwi ka silimo sa 1987. Neninani tohonolo ya kubona zwelopili yeo ni kuba mwa Katengo ka Mutai wa South Africa ka lilimo zeñata.

Ka silimo sa 2001, nenikomokile hahulu hane nikupilwe kuba mwa Katengo ka Mutai kane kasazo tomiwa kwa America. Nihaike kuli neluikutwile bumaswe kusiya musebezi one lueza kwa South Africa ni kusiya balikani baluna, nelutabile hahulu hane lukupilwe kuba mwa lubasi lwa Betele ya kwa America.

Kono nelubilaezwa hahulu ki mone lukasiyela bo maa bona bo Laura, bane bali basupali. Nelusike lwakona hande kubatusa hane lukaba kwa New York, kono banyani ba bo Laura babalaalu baikatulela kuli nebaka batusa kwa mubili, kubatiisa ni kubafumanela lika zene bakatokwa. Nebaize: “Luna halukoni kuba mwa sebelezo ya nako kaufela, kono haiba lubabalela bo ma, luka mitusa kuli muzwelepili mwa sebelezo yamina.” Lwaitumela hahulu ku bona.

Bahulwani baka ni bakubona, bane bapila mwa Toronto, kwa Canada, ni bona nebababalela bo ma bane bali limbelwa. Ka nako yeo, nese bapilile ni bona ka lilimo zefitelela 20. Kaniti luli, lwaitebuha lilato ni pabalelo yene bababonisize kufitela batimela nakonyana kuzwa folupunyeza mwa New York. Ki tohonolo yetuna kuba mwa lubasi lolutabela kueza licinceho kuli lubabalele bashemi babasupezi, ili nto yesi yebunolo.

Kwa America, nenikupilwe kusebeleza mwa liluko lelitalima za lihatiso, ili musebezi oeziwa ka kuitusisa mishini yeminca yetusa kuli musebezi uezwe ka bunolo, mi neniezize musebezi wo ka lilimo zeñata. Cwanoñu fa, nenikupilwe kusebeleza mwa Liluko Lelitalima za Kuleka Lika fa Mutai. Lubile ni tohonolo yetuna kuswalisana ni mutai omutuna wo ka lilimo ze 20, ili ose unani batu babato eza 5,000 ni mizwale ni likaizeli babapakelanga kwa mandu abona bababato eza 2,000!

Lilimo ze 60 kwamulaho, nenisika nahana kuli bupilo bwaka ki mona mone bukabela cwana. Bo Laura banitusize hahulu mwahalaa lilimo zeo kaufela. Nipilile bupilo bobutabisa luli! Luitebuha hahulu misebezi yeshutana-shutana yene lufilwe ni mizwale ni likaizeli bolusebelize ni bona, kukopanyeleza cwalo ni babasebeleza fa mitai yemiñata yene lupotezi hane lueza misebezi yene lufilwe ki ofisi ya mutai, ili yeneama kupotela libaka zeñata mwa lifasi. Bakeñisa kuli seninani lilimo zefitelela 80, hanisa fiwanga hahulu misebezi yemiñata kakuli kunani mizwale babañata babasa mata mali babalutilwe kueza musebezi.

Muñoli yomuñwi wa samu naañozi kuli: “Tabo ki ya sicaba seo Jehova ali Mulimu wasona.” (Samu 33:12) Manzwi ao ki a niti luli! Niitebuha hahulu tohonolo yetuna yenibile ni yona ya kusebeleza Jehova hamoho ni batanga bahae babatabile.