Bakuluna bo Harvey ki bona bane bali babahulu kwa bana babashimani babane mwa mba yabona. Lubasi lwabona neluitutile niti mwa tolopo yenebizwa Midland Junction kwa wiko wa Australia mwa lilimo za ma 1930. Ka nako yeo, nekunani hahulu bubotana mwa naha. Bo Harvey nebalata Jehova hane basali banana, mi nebakolobelizwe inze babanani lilimo ze 14. Nakonyana kuzwa fo, baituta butokwa bwa kueza lika kaufela zene bakupilwe kueza mwa puteho. Hane basali mitangana, nebahanile kubala maparagilafu ka nako ya Tawala ya Mulibeleli kakuli nebaikutwa kuli nebasika fita ku zekonisa. Muzwale yomuñwi ataluseza bo Harvey kuli: “Haiba mutu yomuñwi mwa kopano ya Jehova amikupa kueza nto yeñwi, uzibe uikutwa kuli mwaswanela kueza cwalo!”—2 Makor. 3:5.

Neniitutile niti ka nako yene lupila mwa England, mi bo ma ni muhulwanaaka ni bona nebaezize cwalo. Bo ndate bona nebaitutile niti hase kufitile nako yetelele kuzwa fo, kono sapili nebalwanisanga Lipaki za Jehova. Hane ninani feela lilimo ze 9, nakolobezwa kusina taba kuli bo ndate neba nilwanisa. Naitomela sikonkwani sa kuba paina wa kamita ni  kuba mulumiwa hasamulaho. Nihakulicwalo, bo ndate neba nihanisize kueza bupaina konji hane nikakwanisa lilimo ze 21. Kono na nenisa lati kulibelela. Kacwalo, hane ninani lilimo ze 16, bo ndate banilumeleza kututela kwa Australia kuli niyo pila ni muhulwanaaka yanaatutezi kwa naha yeo. Mi hane ninani lilimo ze 18, nakalisa kueza bupaina.

Hane nili kwa Australia, nakopana ni bo Harvey. Sibeli saluna nelubata kusebeleza Jehova sina balumiwa. Lwanyalana ka silimo sa 1951. Hamulaho wa kueza bupaina ka lilimo zepeli, lwakupiwa kueza musebezi wa kupotela liputeho. Mupotoloho waluna neuli kwa wiko wa Australia, mi neli omutuna luli. Kacwalo, hañata nelunani kutama misipili yemitelele ka mota, mi nelufitanga mwa libaka zenani liluli leliñata kuliba kwa libaka za kwa matakanyani.

Ka silimo sa 1954, lwamemiwa kukena sikolo sa Giliadi mwa sitopa sabu 25. Sikonkwani sene luitomezi nesituha sitalelezwa. Lwayo fita kwa muleneñi wa New York ka sisepe mi lwakala kuituta Bibele ka butungi. Hane luli kwa sikolo, nelukupilwe kuituta puo ya Sisipanishi, mi bo Harvey nebakatazeha kuituta puo yeo bakeñisa kuli nebafumana taata kupunda manzwi anaanani taku ya “r.”

Kwa sikolo, baluti baluna nebafile zibiso ya kuli bane babata kuyo sebeleza kwa Japan baiñolise ilikuli balutiwe Sijapanizi. Lwaikatulela kusaeza cwalo kakuli nelubata kuli kopano ya Jehova iluketele musebezi one lukaeza. Nakonyana kuzwa fo, Muzwale Albert Schroeder, yomuñwi wa baluti kwa sikolo sa Giliadi, alemuha kuli nelusika iñolisa mabizo aluna. Alutaluseza kuli: “Munahanisise taba ye hape.” Hanaalemuhile kuli nelusa zina-zina, ali ku luna: “Na ni baluti babañwi lumiñolisize. Mulike kuituta puo ya Sijapanizi.” Bo Harvey nebaitutile kapili puo yeo kufita puo ya Sisipanishi.

Neluizo fita kwa Japan ka silimo sa 1955, mi mwa naha kaufela nekunani feela bahasanyi ba 500. Ka nako yeo, bo Harvey nebanani lilimo ze 26, mi na neninani lilimo ze 24. Lwakupiwa kuyo sebeleza mwa muleneñi ofumaneha kwa likamba wa Kobe, mi nelusebelelize kwateñi ka lilimo zeene. Hasamulaho, nelubile ni tabo halukupiwa kueza musebezi wa kupotela liputeho hape, mi nelusebelelize bukaufi ni muleneñi wa Nagoya. Neluikozi kusebeleza kwa sibaka seo, nelulata mizwale ba kwateñi, lico, ni libaka zebuheha. Nakonyana kuzwa fo, lwafiwa kolo yeñwi hape ya kueza lika kaufela zanaabata Jehova kuli lueze.

Hamulaho wa kueza musebezi wa kupotela liputeho ka lilimo zetaalu, ofisi ya mutai wa Japan  yalukupa kuyo sebeleza kwa Taiwan, kone lukayo swalisana ni batu bababulela puo ya Siamisi. Mizwale babañwi nebabile bakwenuheli, mi mutai wa Taiwan neutokwa muzwale yanaaziba Sijapanizi yanaaka tusa kufelisa bukwenuheli bo. * Nesi nto yebunolo kututa mwa Japan kakuli nelulata musebezi one lueza. Kono bakeñisa kuli bo Harvey nebaziba butokwa bwa kueza musebezi kaufela one bafilwe mwa kopano, lwalumela kututa.

Mwa November ka silimo sa 1962 lwayo punya mwa Taiwan. Nekunani bahasanyi ba 2,271, mi buñata bwabona nebabulela puo ya Siamisi. Kono pili nelutokwa kuituta puo ya Sichainizi. Nelunani feela buka iliñwi ya Sichainizi mi nekunani feela mutu alimuñwi yanaakona kululuta puo yeo, kono naasazibi Sikuwa. Nihakulicwalo, neluitutile puo yeo.

Nakonyana kuzwa folupunyeza mwa Taiwan, bo Harvey nebakupilwe kusebeza sina mutangaa mutai. Mutai wo neli omunyinyani; kacwalo, bo Harvey nebakona kueza musebezi wabona fa mutai ka nako yeswana inze basebeza hamoho ni mizwale bane babulela puo ya Siamisi ka lisunda zetaalu kweli ni kweli. Hape nebasebezanga sina muokameli wa sikiliti ka linako zeñwi, mi nebafanga lingambolo kwa mikopano ya mupotoloho. Bo Harvey nebakona kufa lingambolo zeo mwa Sijapanizi, mi mizwale bane babulela puo ya Siamisi nebaka utwisisa. Kono muuso neubata kuli mikopano ya bulapeli kaufela iezwe mwa puo ya Sichainizi. Kacwalo, bo Harvey nebalikile kufa lingambolo mwa Sichainizi muzwale yomuñwi inzaa toloka kuisa mwa Siamisi.

Naha ya Taiwan neibusiwa ki masole ka nako yeo; kacwalo, mizwale nebatokwa kufiwa tumelezo ya kueza mikopano ya mupotoloho. Kufiwa tumelezo nesi nto yebunolo, mi hañata nekuunganga nako yetelele. Haiba mapokola nebasika lufa kale tumelezo yeo mi neseli sunda ya mukopano, bo Harvey nebayo inanga mwa ofisi ya mapokola kufitela lufiwa tumelezo ya kueza mukopano. Bakeñisa kuli mapokola nebautwanga maswabi kubona muzwahule halibelela mwa ofisi yabona, neba lufanga tumelezo kapili.

Hañata, mwa lisunda zene lusebeza hamoho ni mizwale baluna, neluzamayanga ka lihora zeñata kukambama malundu ni kusila linuka inze lukutaza. Nisahupula zeneezahezi hanikambama lilundu lwapili. Hamulaho wa kukushuka, lwayo kwela mbasi yenenanuha ka 5:30 ya kakusasana kuliba kwa munzi omuñwi wa kwahule. Haluzwile mwa munzi wo, lwasila nuka yetuna ni kukambama lilundu lelitelele. Lilundu leo neli lelitelele hahulu kuli mane nenikona kubona mahutu a muzwale yanaali fapilaa ka hakambama.

Zazi leo kakusasana, bo Harvey nebakutalize hamoho ni mizwale ba mwa sibaka sene lukutaleza ku sona, kono na nenikutalize ninosi mwa munzi omunyinyani mone kupila batu bane babulela Sijapanizi. Ibato ba ka 13 kiloko, nenishwile hahulu tala kakuli nekufitile nako yetelele kuzwa fonicela sico. Hanikopana ni bo Harvey, nalemuha kuli nebali banosi. Bo Harvey nebacincanisize limagazini ni mai a kuhu amalaalu abutala. Neba nibonisize mwakucela mai ao ka kupunya lisuba fa lii ni kuanya mulo. Nihaike kuli nenisa tabeli kuca mai abutala, nalika kuca kwateñi lililiñwi. Kono cwale ki mañi yanaakaca lii labulaalu? Ki na yanaa licile kakuli hane nikawelela kabakala tala, bo Harvey nebasike bakona kunipepa ni kushetumuka ni na fa malundu.

Hane luile kwa mukopano wa mupotoloho omuñwi, neniipumani mwa muinelo okomokisa. Nelufitezi mwa ndu ya muzwale yomuñwi yeneli kwatuko a Ndu ya Mubuso. Bakeñisa kuli batu bababulela puo ya Siamisi baanga kuli kutapa ki kwa butokwa hahulu, musalaa muokameli wa mupotoloho alulukiseza mezi a kutapa. Bo Harvey nebapatehile hahulu; kacwalo, banikupa kuli na niyo kala kutapa. Nelulukiselizwe mezi abata anaabeilwe mwa hemele, mwa hemele yeñwi nekubeilwe mezi acisa, mi nebabeile ni sikotolo sene sili mukungulu. Nenikomokile hahulu kuli musalaa muokameli wa mupotoloho naabeile lika zeo kwande, fapilaa Ndu ya Mubuso mone kuinzi mizwale bane baitukiseza mukopano wa mupotoloho. Namukupa lisila lene nikona kuitusisa. Ayo nitiseza pulasitiki yenebelela. Nanahana za kuyo tapela kwamulaho wa ndu, kono nekunani lipato kwateñi mi neniikalezwi kuli nelika ninjoma hane nikasutelela fakaufi. Naipulelisa kuli: ‘Mizwale bale bapatehile, mi hanisepi kuli bakalemuha kuli natapa. Mi haiba nisatapi, nika basitatalisa. Nitape feela!’ Mi ki mona mone nitapezi honacwalo.

Bo Harvey nebalemuhile kuli mizwale bane babulela puo ya Siamisi nebafumana taata kueza zwelopili ya kwa moya kabakala kuli nebasa zibi kubala mi nebasina lihatiso mwa puo yabona. Bakeñisa kuli litaba nese likalile kuñoliwa mwa puo ya Siamisi, lwalemuha kuli neli nto yende kutusa mizwale kubala puo yabona. Wo neli musebezi omutuna luli, kono hamulaho wa nako, mizwale bao nebakonile kuipalela banosi. Libuka za mwa puo ya Siamisi nelikalile kuhatiswa ibato ba ka 1966, mi ka 1968, Tawala ya Mulibeleli yakala kuhatiswa mwa puo ya Siamisi.

Nihakulicwalo, muuso wahanisa kuhatisa lihatiso zenesi mwa puo ya Sichainizi. Kacwalo, kuli lusike lwakena mwa butata, lwacinca mone ilukisezwa Tawala ya Mulibeleli ya mwa puo ya Siamisi. Ka mutala, ka likweli ze 17 zenetatami, litaba zenefumaneha mwa Tawala ya Mulibeleli nelilukisizwe mwa lipuo zepeli za Sichainizi-Mandarini ni Siamisi. Mi haiba mutu yomuñwi alubuza lipuzo, nekuka bonahala kuli neluitusisa magazini yeo kuluta batu Sichainizi. Kuzwa ona nako yeo, kopano ya Jehova izwezipili kuhatisa lihatiso zeñata mwa puo ya Siamisi kuli ituse batu bababulela puo yeo kuituta niti ya mwa Bibele.—Lik. 10:34, 35.

Mwahalaa lilimo za ma 1960 ni za ma 1970, mizwale babañata bane babulela puo ya Siamisi  nebasa pili ka kuya ka likuka za Mulimu. Bakeñisa kusautwisisa hande likuka za mwa Bibele, babañwi nebapila ka muzamao wa buhule, kukolwa bucwala, kuzuba kwai, mi babañwi bona nebaitusisanga milyani yekola ka kutafuna mingandi ya likota zeñwi. Bo Harvey nebapotezi liputeho zeñata mi nebalikile kutusa mizwale kuutwisisa mubonelo wa Jehova fa litaba zeo. Zazi leliñwi hane luyo potela mizwale bao, lwaipumana mwa muinelo onitalusize kwa makalelo.

Mizwale bane baikokobeza nebaezize licinceho, kono ka bumai, babañata nebahanile kucinca muzamao wabona, mi palo kaufela ya bahasanyi mwa Taiwan yakutela mwatasi mwahalaa lilimo ze 20 kuzwa fo. Sapili, bahasanyi nebabanga ba 2,450 kono cwale neseli ba 900. Taba yeo neizwafisa luli. Kono neluziba kuli Jehova naasike afuyaula kopano yetezi masila. (2 Makor. 7:1) Hamulaho wa nako, liputeho nelikalile kusebeleza Jehova ka nzila yekenile hape, mi kacenu, Jehova ufuyauzi batu bahae kuli mane sekunani bahasanyi ba 11,000 mwa Taiwan.

Hamulaho wa silimo sa 1980, neluiponezi tumelo ya mizwale ni likaizeli ba mwa liputeho za puo ya Siamisi haitiya, mi bo Harvey cwale nebakona kutanda nako yeñata inze basebelisana ni batu bane babulela puo ya Sichainizi. Nebatabile hahulu kutusa baana babañata bane banyezi likaizeli kuituta niti. Nisahupula nako yeñwi hane banitaluselize tabo yene babile ni yona yomuñwi wa baana bao hanaalapezi ku Jehova lwapili. Ni na nitabile hahulu kuli nitusize batu babañata ba lipilu zende kusutelela ku Jehova. Mane nenibile ni tohonolo ya kusebeleza fa mutai wa Taiwan hamoho ni mwanaa wamushimani ni wamusizana wa yomuñwi wa batu bone niitutanga ni bona Bibele.

Ka nako ya cwale, nipila ninosi. Na ni bakuluna nelubile mwa linyalo ka lilimo zebato eza 59, kono ka bumai bo Harvey batimela la January 1, 2010 hamulaho wa kukula butuku bwa kansa ka nako yetelele. Nebabile mwa sebelezo ya nako kaufela ka lilimo zebato eza 60! Nabatonda luli. Kono nitabile hahulu kuli neniswalisani ni bona kueza musebezi wa kukutaza mwa linaha zepeli zende zani! Neluitutile kubulela lipuo za kwa Asia zetaata, kono bo Harvey bona mane baitutile ni mwaku liñolela kabakala musebezi wabona.

Hamulaho wa lilimo lisikai kuzwa fo, ba Sitopa Sesietelela, baatula kuli nitutele kwa Australia kabakala kuli nese nili musupali, ilikuli nikone kubabalelwa hande. Sapili, nenisa lati kututa mwa Taiwan. Kono bo Harvey neba nilutile butokwa bwa kueza lika kaufela zanaabata Jehova kuli lueze mwa kopano yahae; kacwalo natuta. Hamulaho wa nako, naitebuha hahulu katulo yeneezizwe yeo ya kuli nitutele kwa Australia.

Kacenu, nisebeleza fa mutai wa Australasia. Mwahalaa sunda, nipatehanga kueza misebezi yenifilwe fa mutai, kono la Pelekelo ni la Sunda, niyo kutazanga hamoho ni puteho yeniswalisana ni yona. Nibanga ni tabo ya kupotisa batu mwa puo ya Sijapanizi ni Sichainizi fa Betele. Ninyolezwi nako yeo Jehova akazusa batu babashwile. Naziba kuli ukahupula bo Harvey bane baikatulezi kueza lika kaufela zanaabata Jehova kuli baeze.—Joa. 5:28, 29.