1. Ki kelezo mañi yanaafile muapositola Pitrosi kwa Bakreste babañwi, mi ki kabakalañi hakukona kubonahala kuli kelezo yanaafile itaata kuimamela?

 KUNYAKISISA kelezo yanaafile muapositola Pitrosi kwa Bakreste babatozizwe ba mwa linako za baapositola kwakona kulutusa ibe kuli sepo yaluna ki ya kuyo pila kwa lihalimu kamba fa lifasi. Pitrosi naañozi kuli: “Ka kuswana ni Yakenile yamibizize, mube babakenile mwa muzamao wamina kaufela, kakuli kuñozwi kuli: ‘Mulukela kuba babakenile, kakuli na ni yakenile.’” (1 Pit. 1:15, 16) Manzwi a alutusa kulemuha kuli lwakona kulikanyisa mutala wa Jehova, yena yakenile hahulu. Lwakona kuba babakenile mwa muzamao waluna mi luli luswanela kuba babakenile. Lukona kuikutwa kuli halukoni kuba babakenile bakeñisa kuli halusika petahala. Pitrosi yena kasibili naaezize mafosisa kono mutala wahae ubonisa kuli lwakona ‘kuba babakenile’ niha lusika petahala.

2. Ki lipuzo mañi zeluka nyakisisa mwa taba ye?

² Mwa taba ye, lukanyakisisa lipuzo zelatelela: Kuba babakenile kutalusañi? Bibele ibulelañi ka za bukeni bwa Jehova? Lukona kuba cwañi babakenile mwa muzamao waluna? Kuba babakenile kuama cwañi silikani saluna ni Jehova?

3. Batu babañata mwa libaka zeñwi banahana kuli mutu yakenile ki mutu yacwañi, kono lukona kufumana kai litaba zenepahezi?

³ Mwa libaka zeñwi, batu babañata banahana kuli mutu yakenile ki mutu yasina tabo yaapalanga liapalo za bulapeli ni yasamenyangi. Kono taba yeo haki ya niti. Jehova, yena yakenile, utaluswa kuli ki “Mulimu yatabile.” (1 Tim. 1:11) Baba musebeleza bataluswa kuli banani “tabo.” (Samu 144:15) Jesu naanyazize batu bane baapalanga liapalo zeipitezi ni  bane babonisa kuluka kwabona fapilaa nyangela. (Mat. 6:1; Mare. 12:38) Ka kuba Bakreste, Bibele ilutusa kuziba sekutalusa kuba babakenile. Lunani buikolwiso bwa kuli Mulimu waluna yakenile ni yalilato naasike alufa taelo yelusa koni kumamela. Kacwalo, Jehova habulela kuli: “Mulukela kuba babakenile,” waziba kuli lwakona kumamela taelo yeo. Kono pili lusika nyakisisa kale molukona kubela babakenile mwa muzamao waluna, lutokwa kuziba sekutalusa kuba babakenile.

4. Linzwi la “kukena” litalusañi?

⁴ Kuba babakenile kutalusañi? Mwa Bibele, linzwi la “kukena” liama bukeni bwa muzamao kamba kwa moya. Linzwi leo hape likona kutalusa nto yelukiselizwe kuitusiswa mwa sebelezo yaluna ku Mulimu. Ka mubulelelo omuñwi, haiba lubata kuungiwa kuba babakenile, luswanela kuba ni muzamao okenile, kulapela Jehova ka nzila yemutabisa, ni kuba ni silikani sesinde ni yena. Kwakomokisa kuli kusina taba kuli halusika petahala, mi Jehova ki yakenile hahulu, usabata kuba mulikanaa luna yomutuna.

5. Luitutañi ka za Jehova kwa mangeloi asepahala?

⁵ Jehova ki yakenile mwa lika kaufela. Taba yeo yaiponahalela mwa manzwi anaabulezwi ki liserafimi, zona libupiwa za moya zeli bukaufi ni lubona lwahae. Zeñwi za liserafimi zeo nelibulezi kuli: “Ki yakenile, ki yakenile, ki yakenile, yena Jehova wa limpi.” (Isa. 6:3) Nihakulicwalo, mangeloi aswanela kuba akenile kuli abe ni silikani sesinde ni Mulimu waona yakenile, mi akenile luli. Mane libaka za fa lifasi mwanaabanga mangeloi a Jehova hashaela lushango loluzwa ku yena nelikona kuba zekenile. Nekubile cwalo Mushe hanaali kwa sicacani sa miutwa sene situka mulilo.—Exo. 3:2-5; Josh. 5:15.

6-7. (a) Ka kuya ka Exoda 15:1, 11, Mushe naatusize cwañi batu kuziba kuli Mulimu ki yakenile? (b) Ki nto mañi yenehupulisize Maisilaele kaufela kuli Mulimu ki yakenile? (Mubone siswaniso sesi fa kava.)

⁶ Mushe ni Maisilaele hase basilile Liwate Lelifubelu, azwelapili kubahupulisa kuli Mulimu wabona, yena Jehova, ki yakenile. (Mubale Exoda 15:1, 11.) Maegepita bane balapela milimu ya maswaniso nebasika kena. Ki nto yeswana ni kwa Makanana bane balapela milimu ya buhata, ni bona nebasika kena. Bulapeli bwabona nebukopanyeleza kufa bana babona sina matabelo ni kuikenya mwa muzamao wa buhule oswabisa. (Liv. 18:3, 4, 21-24; Deut. 18:9, 10) Kono Jehova yena naasike atokwa kuli batu baba mulapela baeze nto ifi kamba ifi yeneka basilafaza. Jehova ki Mulimu yakenile hahulu. Taba yeo iiponahalela hande mwa manzwi anaacakuzwi fa sipi ya bupapati ya gauda yenetamezwi kwa kuwani yanaatinanga muprisita yapahami. Fa sipi yeo nekucakuzwi manzwi aali: “Kukena ki kwa Jehova.”—Exo. 28:36-38.

⁷ Manzwi anaacakuzwi fa sipi ya bupapati yeo naahupulisanga batu bane baabonanga kuli Jehova ki Mulimu yakenile luli. Kono kucwañi haiba Muisilaele naasakoni kubona sipi ya bupapati yeo bakeñisa kuli naasakoni kuatumela muprisita yapahami? Kana fo kutalusa kuli naasike aziba za lushango lwa butokwa lo? Kutokwa! Maisilaele kaufela nebautwanga lushango lo Mulao haubaliwa fapilaa baana, basali, ni banana. (Deut. 31:9-12) Kambe nemu liteñi ka nako yeo, nemukabe muutwile litaba zelatelela halibaliwa: “Ki na Jehova Mulimu wamina, mi muswanela . . . kuba babakenile, kakuli na ni yakenile.” “Mube babakenile ku na, kakuli na Jehova, ni yakenile.”—Liv. 11:44, 45; 20:7, 26.

8. Luitutañi kwa manzwi añozwi kwa Livitike 19:2 ni 1 Pitrosi 1:14-16?

 ⁸ Halunyakisiseñi manzwi añozwi kwa Livitike 19:2 ane abalelwanga Maisilaele kaufela. Jehova naabulelezi Mushe kuli: “Bulelela sicaba kamukana sa Maisilaele, uli: ‘Muswanela kuba babakenile, kakuli na Jehova Mulimu wamina ni yakenile.’” Kubonahala kuli Pitrosi naaama kwa manzwi ao hanaasusueza Bakreste kuli ‘babe babakenile.’ (Mubale 1 Pitrosi 1:14-16.) Ki niti kuli halusika laelwa kubuluka Mulao wa Mushe. Nihakulicwalo, manzwi anaañozi Pitrosi alutusa kuutwisisa tuto yeluituta kwa Livitike 19:2 ya kuli Jehova ki Mulimu yakenile, mi baba mulata kaufela baswanela kueza mobakonela kaufela kuba babakenile. Luswanela kueza cwalo ibe kuli sepo yaluna ki ya kuyo pila kwa lihalimu kamba fa lifasi mwa paradaisi.—1 Pit. 1:4; 2 Pit. 3:13.

9. Kunyakisisa Livitike kauhanyo 19 kuka lutusa cwañi?

⁹ Bakeñisa kuli lubata kutabisa Mulimu waluna yakenile, lutabela hahulu kuziba molukona kubela babakenile. Jehova ulutusa kuziba molukona kubela babakenile. Nzila yeñwi yende hahulu yalutusa kueza cwalo ka yona, ki kulufa kelezo yefumaneha mwa Livitike kauhanyo 19. Caziba wa Muheberu yabizwa Marcus Kalisch naañozi kuli: “Livitike kauhanyo 19 ki yona kauhanyo ya butokwa hahulu mwa buka ya Livitike mi mwendi ni mwa libuka zapili zeketalizoho za Bibele.” Halunyakisiseñi lituto lisikai za kauhanyo ye zetalusa lituto za butokwa zeluswanela kusebelisa mwa bupilo bwaluna. Mulemuhe kuli litaba zeo libulezwi hamulaho wa manzwi a, aali: “Muswanela kuba babakenile.”

10-11. Ka kuya ka Livitike 19:3, ki lika mañi zeluswanela kueza, mi ki kabakalañi kueza cwalo hakuli kwa butokwa?

¹⁰ Hamulaho wa kubulelela Maisilaele kuli baswanela kuba babakenile, Jehova naaekelize kubulela kuli: “Yomuñwi ni yomuñwi ku mina akuteke mahe ni ndatahe . . . Ki na Jehova Mulimu wamina.”—Liv. 19:2, 3.

¹¹ Kaniti, ki kwa butokwa hahulu kuli lumamele taelo ya Mulimu ya kuli lukuteke bashemi baluna. Muhupule zanaabulezi Jesu muuna yomuñwi hanaa mubuzize kuli: “Ki bunde bufi bonilukela kueza kuli nifumane bupilo  bobusa feli?” Zeñwi za litaba zanaabulezi Jesu ka kualaba puzo yeo neli kuli muuna yo akuteke ndatahe ni mahe. (Mat. 19:16-19) Jesu mane naanyazize Bafalisi ni bañoli bakeñisa kuli nebasa tabeli kumamela taelo yeo. Ka kueza cwalo, ‘nebafetuzi linzwi la Mulimu kuba lelisina tuso.’ (Mat. 15:3-6) “Linzwi la Mulimu” leo nelikopanyeleza mulao wabuketalizoho kwa Milao Yelishumi hamohocwalo ni taba yelubala kwa Livitike 19:3. (Exo. 20:12) Hape muhupule kuli taelo yeñozwi kwa Livitike 19:3 ya kuli mutu uswanela kukuteka mahe ni ndatahe itaha hamulaho feela wa manzwi aali: “Muswanela kuba babakenile, kakuli na Jehova Mulimu wamina ni yakenile.”

12. Ka kuya ka Livitike 19:3, ki puzo mañi yelukona kuipuza?

¹² Halunahanisisa taelo yanaafile Jehova ya kuli lukuteke bashemi baluna, luswanela kuipuza kuli: ‘Kana luli nakuteka bashemi baka?’ Haiba muikutwa kuli kwamulaho nemusa ezi hande, musakona kueza licinceho. Hamukoni kucinca lika za kwamulaho kono mwakona kueza momukonela kaufela ka nako ya cwale kutusa bashemi bamina. Mwendi mwakona kulukisa kutandanga nako yeñata ni bona. Fokuñwi mwakona kulukisa kuli mubalekele lika zebatokwa, kubatiisa kwa moya, kubasusueza kamba kubaomba-omba. Haiba mueza cwalo, mukamamela taelo ye kwa Livitike 19:3.

13. (a) Ki kelezo ifi yeñwi yelufumana kwa Livitike 19:3? (b) Lukona kulikanyisa cwañi mutala wa Jesu kacenu sina mokuboniselizwe kwa Luka 4:16-18?

¹³ Liñolo la Livitike 19:3 liluluta tuto yeñwi ka za kuba babakenile. Libulela za kubuluka Sabata. Bakreste habayo mwatasaa Mulao; kacwalo, halutokwi kubuluka lizazi la Sabata. Nihakulicwalo, lukona kuituta lituto zeñata kwa Maisilaele ka mone babulukelanga lizazi la Sabata ni mone batuselizwe kabakala kueza cwalo. Fa lizazi la Sabata, batu nebapumulanga kwa misebezi yabona mi nebaisanga pilu kwa lika za kwa moya. b Ki lona libaka fa lizazi leo, Jesu naayanga kwa sinagoge ya mwa naha yahabo kuyo bala Linzwi la Mulimu. (Exo. 31:12-15; mubale Luka 4:16-18.) Taelo ya Mulimu yeñozwi kwa Livitike 19:3 ya kuli batu bahae ‘babuluke lisabata zahae’ iswanela kulususueza kufumananga nako ya kueza lika za kwa moya niha lutokwa kueza misebezi yaluna ya kwa mubili. Kana mubona kuli mutokwa kueza licinceho mwa taba yeo? Haiba kamita muba ni nako ya kueza lika za kwa moya, silikani samina ni Jehova sikatiya, ili nto ya butokwa yekona kumitusa kuba babakenile.

14. Ki taba ifi ya butokwa yekuta-kutezwi kwa Livitike kauhanyo 19?

¹⁴ Liñolo la Livitike kauhanyo 19 likuta-kutela kubulela taba ya butokwa yekona kulutusa kuzwelapili kuba babakenile. Timana 4 ifeza ka manzwi aali: “Ki na Jehova Mulimu wamina.” Manzwi ao kamba manzwi abato swana ni ona afumaneha ha 16 mwa kauhanyo ye. Taba yeo iluhupulisa mulao wapili, oli: “Ki na Jehova Mulimu wahao . . . Usike walapela milimu isili, kwandaa ka.” (Exo. 20:2, 3) Mukreste kaufela yabata kuungiwa kuba yakenile uswanela kubona teñi kuli hakuna mutu kamba nto ifi kamba ifi yeli ya butokwa hahulu mwa bupilo bwahae kufita silikani sahae ni Mulimu. Mi bakeñisa kuli lu Lipaki za Jehova, luikatulezi kueza molukonela kaufela kuambuka muzamao okona kusilafaza kamba kushwaulisa libizo lahae lelikenile.—Liv. 19:12; Isa. 57:15.

15. Kubala litimana za Livitike kauhanyo 19 zebulela za kufa matabelo kuka lususueza kuezañi?

 ¹⁵ Maisilaele nebatokwa kubuluka milao ya Mulimu yemiñata kuli babonise kuli Jehova naali Mulimu wabona. Livitike 18:4 ili: “Muswanela kulatelela likatulo zaka, mi muswanela kumamela milao yaka ni kuzamaya ka yona. Ki na Jehova Mulimu wamina.” Kauhanyo 19 ibonisa yemiñwi ya “milao” yene baswanela kubuluka Maisilaele. Ka mutala, litimana 5-8, 21, 22 libulela za kufa matabelo a lifolofolo. Matabelo ao naasaswaneli kufiwa ka nzila ‘yesilafaza nto yekenile ya Jehova.’ Kubala litimana zeo kuka lususueza kutabisa Jehova ni kumufa matabelo a milumbeko, sina mokuboniselizwe kwa Maheberu 13:15.

16. Ki sikuka sifi sesi kwa Livitike 19 sesi lutusa kuziba shutano yeliteñi mwahalaa babasebeleza Mulimu ni babasa musebelezi?

¹⁶ Kuli lube babakenile, lutokwa kueza lika ka kushutana ni batu babasa sebelezi Mulimu. Kono nto yeo ikona kulubela taata. Fokuñwi, batu bolukena ni bona sikolo, bolusebeza ni bona, bahabo luna babasi Lipaki, ni babañwi bakona kulususueza kuli lueze lika zeloba milao ya Mulimu. Haiba lukopana ni muinelo ocwalo, lukatokwa kueza katulo ya butokwa. Ki nto mañi yeka lutusa kueza katulo yeswanela? Munyakisise sikuka sesinde se sesifumaneha kwa Livitike 19:19, sesili: “Usike waapala siapalo sesilukilwe ka bwanda bwa mifuta yemibeli yezwakani.” Mulao wo neutusa kuli Maisilaele bashutane ni macaba anaa bapotolohile. Bakeñisa kuli haluyo mwatasaa Mulao, hakusika fosahala kuli Bakreste baapale liapalo zelukilwe ka bwanda bwa mifuta yemibeli yezwakani inge cwalo boya bwa ngu kamba mufuta omuñwi. Kono haluna kulikanyisa batu ba litumelo kamba babaeza lika zelwanisana ni zeibulela Bibele, nihaikaba kuli batu bao ki bolukena ni bona sikolo, bolusebeza ni bona, kamba ki bahabo luna. Ki niti kuli lwalata bahabo luna kamba batu bolupila mabapa ni bona. Kono bakeñisa kuli lu batanga ba Jehova, luezanga likatulo zebonisa kuli lwamuutwa, niha likona kutahisa kuli lushutane ni batu babañwi. Muhupule kuli kuikauhanya kwa batu ba lifasi kuli lusebeleze Mulimu ki kwa butokwa. Haiba lueza cwalo, lukaangiwa kuba babakenile.—2 Makor. 6:14-16; 1 Pit. 4:3, 4.

17-18. Ki tuto mañi ya butokwa yeluituta kwa Livitike 19:23-25?

¹⁷ Pulelo ya kuli “ki na Jehova Mulimu wamina,” neiswanela kuhupulisa Maisilaele kuli silikani sabona ni Jehova ki yona yeneli nto ya butokwa hahulu ku bona. Ka mukwa ufi? Livitike 19:23-25 italusa nzila yeñwi mone bakona kuboniseza cwalo. (Mubale.) Munyakisise  mo manzwi ao naakatuseza Maisilaele hase bakeni mwa Naha ya Sepiso. Mutu hanaaka cala likota zebeya miselo, naasaswaneli kuca miselo yeo ka lilimo zetaalu. Ka silimo sabune, miselo yayona neiitusiswanga kwa sibaka sesikenile sa Mulimu. Muñaa likota zeo naakona feela kuca muselo wazona ka silimo sabuketalizoho. Mulao wo uswanela kuba one uhupulisize Maisilaele kuli nebasa swaneli kubeya zene batokwa mwa sibaka sapili. Jehova naabata kuli bakolwe kuli naaka bababalela ni kuli babeye sebelezo yabona ku yena mwa sibaka sapili. Naakabona teñi kuli banani lico zene batokwa. Mulimu naabasusuelize kuli bafe linubu zeñata kwa sibaka sesikenile, ili kona kone bakopanelanga batu kuli bamulapele.

¹⁸ Mulao oñozwi kwa Livitike 19:23-25 uluhupulisa manzwi anaabulezi Jesu mwa Ngambolo ya fa Lilundu. Naabulezi kuli: “Mutuhele kubilaela . . . ka zemuka ca kamba zemuka nwa.” Jesu naaekelize kubulela kuli: “Ndataa mina ya kwa lihalimu waziba kuli mwatokwa lika zeo kaufela.” Mulimu uka lufepa sina feela mwafepela linyunywani. (Mat. 6:25, 26, 32) Lunani buikolwiso bwa kuli Jehova uka lutusa kufumana lika zelutokwa mwa bupilo. Mi lufanga “limpo za sishemo” ka nzila yesalemusehi ku babañwi. Hape haluzina-zinangi kufa linubu kuli lituse kukwahela lisinyehelo za puteho. Jehova walemuhanga halufana ka nzila yecwalo mi uka lukutiseza. (Mat. 6:2-4) Halueza cwalo, lubonisa kuli lwalemuha lituto zeluituta kwa Livitike 19:23-25.

19. Kunyakisisa kalulonyana ya buka ya Livitike kumitusize cwañi?

¹⁹ Lunyakisisize feela litimana lisikai za Livitike kauhanyo 19, mi lilutusize kuziba molukona kubela sina Mulimu waluna yakenile. Haiba lumulikanyisa, lukabonisa kuli lusweli lwaikataza ‘kuba babakenile mwa muzamao waluna kaufela.’ (1 Pit. 1:15) Batu babañata babasa sebelezi Jehova baiponezi muzamao waluna omunde. Mane bakeñisa muzamao waluna omunde, babañwi bakanyisize Jehova. (1 Pit. 2:12) Kono kunani lituto zeñwi zelukona kuituta mwa Livitike kauhanyo 19. Mwa taba yetatama, lukanyakisisa litimana zeñwi za kauhanyo yeo zeka lutusa kuziba molukona ‘kubela babakenile,’ sina feela mwanaañolezi Pitrosi.