1, 2. (a) Batu ba Elia nebanyandile cwañi? (b) Elia naatalimani ni twaniso mañi fa Lilundu la Karmele?

 ELIA naatalimezi sicaba sesikatezi sene sikambamela fa Lilundu la Karmele. Nihaike kuli nekusa nani kafifi kakusasana, nekuiponelwa hande kuli sicaba nesilapile mi nesinyanda luli. Linanga lene libile teñi ka lilimo zetaalu ni licika neli baziyelize luli.

² Mwahalaa sicaba seo, nekunani bapolofita ba Baale ba 450, babaikuhumusa ni bane batoile hahulu Elia mupolofita wa Jehova. Muoli Jezabele naabulaile batanga ba Jehova babañata, kono Elia yena naasalwanisa bulapeli bwa Baale. Kono naakabulwanisa kuisa lili? Baprisita bao mwendi nebanahana kuli mutu alimuñwi naasike akona kubalwanisa kaufelaa bona. (1 Mal. 18:4, 19, 20) Mulena Akabe ni yena naatile mwa koloi yahae ya silena. Ni yena naatoile Elia.

3, 4. (a) Ki kabakalañi Elia mwendi hanaasabile lizazi halipazula? (b) Lukanyakisisa lipuzo lifi?

³ Elia naatuha aiponela likezahalo zetuna zasambaa ba abone. Elia hanaazaa bona batu bane bakambamela fa lilundu, naaziba kuli nebatuha baiponela hande kuli ki mañi yanani maata amatuna mwahalaa Mulimu ni batu babamaswe. Naaikutwile cwañi lizazi halipazula? Naasabile kakuli neli “mutu wa maikuto aswana ni aluna.” (Mubale Jakobo 5:17.) Elia mwendi naaikutwile buinosi bakeñisa kuli naapotolohilwe ki sicaba sesisina tumelo, mulenaa bona wa mukwenuheli, ni baprisita bababulai.—1 Mal. 18:22.

⁴ Kono nekutile cwañi kuli Maisilaele baipumane mwa muinelo wo? Mi taba ye imiama cwañi kacenu? Halunyakisiseñi mutala wa tumelo ya Elia ni moukona kulutuseza kacenu.

5, 6. (a) Isilaele naaziyelehile cwañi? (b) Mulena Akabe naafoselize cwañi Jehova?

⁵ Ka lilimo-limo, Elia naaiponela sicaba sahae hasifulalela bulapeli  bwa niti, kono hakuna sanaakona kueza ka zateñi. Ka nako yetelele, Maisilaele nebanani kuketa mwahalaa bulapeli bwa niti ni bwa buhata, ni mwahalaa kulapela Jehova Mulimu ni kulapela milimu ya buhata ya macaba anaa bapotolohile. Kono mwa miteñi ya Elia, butata bo neseli bobutuna hahulu ni kufita.

⁶ Mulena Akabe naafoselize hahulu Jehova. Naanyezi Jezabele, mwanaa mulena wa Sidoni. Jezabele naaezize ka taata kuli bulapeli bwa Baale buate mwa naha mi naabata kufelisa bulapeli bwa Jehova. Mi Akabe akukuezwa ki yena ka bunolo. Ayaha tempele ni aletare ya Baale mi akubamela mulimu wa buhata yo, asusueza sicaba kuli sieze cwalo ni sona.—1 Mal. 16:30-33.

7. (a) Ki kabakalañi bulapeli bwa Baale hane buli bobumaswe hahulu? (b) Halunyakisisa butelele bwa linanga lene libile teñi mwa miteñi ya Elia, ki kabakalañi halukona kubulela kuli litaba za mwa Bibele haliitwanisi? (Mubone ni  mbokisi.)

⁷ Ki kabakalañi bulapeli bwa Baale hane buli bobumaswe hahulu? Nebususuelize batu babañata kuli bafulalele Mulimu wa niti. Hape bulapeli bo nebunyenyisa mi neli bobusituhu. Nebulumeleza baana ni basali kueza buhule kwa tempele, mikiti ya buhule, mane ni kucisa bana mwa mulilo sina matabelo. Ki lona libaka Jehova hanaalumile Elia ku Akabe kuyo muzibisa kuli nekuka ba ni linanga lene likaba teñi kufitela mupolofita wa Mulimu yo abulela kuli lifele. (1 Mal. 17:1) Hamulaho wa lilimo lisikai Elia aiponahaza ku Akabe mi amutaluseza kuli akubukanyeze batu ni bapolofita ba Baale kwa Lilundu la Karmele. a

8. Taba ya bulapeli bwa Baale iluama cwañi kacenu?

⁸ Kono cwale taba ye iluama cwañi kacenu? Babañwi bakona kunahana kuli likande la bulapeli bwa Baale hali luami kacenu bakeñisa kuli litempele ni lialetare za Baale halisa liyo. Kono likande le hali lutalusezi feela zeneezahezi kwakale. (Maro. 15:4) Linzwi la “Baale” litalusa kuli “muñi” kamba “mulena.” Jehova naabulelezi batu bahae kuli baiketele yena kuba “baale” wabona, kamba muunaa bona. (Isa. 54:5) Batu basasebeleza malena babashutana-shutana kufita kusebeleza Mulimu Yamaata Kaufela. Ibe kuli batabela hahulu sifumu, musebezi, kuitabisa, buizamaeli, kamba milimu yeshutana-shutana kufita kulapela Jehova, batu kacenu baiketela mulena. (Mat. 6:24; mubale Maroma 6:16.) Mi luli lika zene baeza balapeli ba Baale lisaatile ni kacenu. Kañi  yakale yeo ya mwahalaa Jehova ni Baale yakona kulutusa kuziba yeluka sebeleza.

9. (a) Ki kabakalañi Lilundu la Karmele hane lili lelinde kwa kubeya bulapeli bwa Baale fa ngandaleza? (Mubone ni litaluso za kwatasi.) (b) Elia naabuleleziñi batu?

⁹ Mutu yayemi fa ngo ya Lilundu la Karmele naakona kubona hande naha, kukalela kwa musindi wa Kishoni kuisa kwa Liwate Lelituna (Liwate la Mediteranea) lene lili bukaufi ni fo, ni kuyo fita kwa malundu a Lebanoni a kwa mutulo. b Kono lizazi hane linze likambama ka zazi leo, nekuiponelwa hande kuli batu mwa naha nebaziyelehile luli. Naha yenunile yanaafile Jehova  kwa bana ba Abrahama neisinyehile luli. Naha neiomelezi bakeñisa kucisa kwa lizazi, mi neisinyizwe ki butoto bwa batu ba Mulimu! Sicaba seo hane sinze sikubukana, Elia asiatumela mi ali: ‘Mukaanga nako yekuma kai inze mutozeza kafa ni kafa? Muñaa Bupilo haiba ki Yena Mulimu, ibe Yena yemulatelela; haiba ki Baale, mulatelele yena.’—1 Mal. 18:21.

10. Maisilaele ‘nebatozeza cwañi kafa ni kafa,’ mi ki taba ifi yene balibezi?

¹⁰ Elia naatalusañi hanaaize: ‘Mutozeza kafa ni kafa’? Batu bao nebasika lemuha kuli nebanani kuketa yene bakalapela mwahalaa Jehova ni Baale. Nebanahana kuli nebakona kutabisa Baale ka lizo zabona zemaswe hahulu ni kukupa Jehova Mulimu ka nako yeswana kuli abashemube. Mwendi nebanahana kuli Baale naakafuyola limela ni limunanu zabona, ni kuli ‘Muñaa Bupilo wa limpi’ naaka basileleza mwa ndwa. (1 Sam. 17:45) Nebalibezi taba yeñwi, ili yebasa zibi babañata kacenu ya kuli Jehova hakopaneli bulapeli ni milimu yemiñwi. Ki yena feela yaswanela kulapelwa, mi mane ubata kuli lulapele feela yena anosi. Haana kuamuhela bulapeli bufi kamba bufi bobuzwakani ni bobuñwi, mi mane utoile bulapeli bobucwalo!—Mubale Exoda 20:5.

11. Zanaabulezi Elia fa Lilundu la Karmele likona kulutusa cwañi kunyakisisa zeli zabutokwa mwa bupilo bwaluna ni bulapeli bwaluna?

¹¹ Kacwalo Maisilaele bani ‘nebatoza’ sina mutu yalika kuzamaya mwa linzila zepeli ka nako yeswana. Batu babañata kacenu ni bona ‘batoza’ ka kulapela ‘bo baale’ basili kufita kulapela Mulimu! Kelezo ya Elia ya kuli lutuhele kutoza kafa ni kafa yakona kulutusa kunyakisisa lika zeli zabutokwa mwa bupilo ni bulapeli bwaluna.

12, 13. (a) Elia naakalelize kuli batu balikeñi? (b) Lukona kubonisa cwañi kuli lunani sepo yetiile sina Elia?

¹² Elia cwale uakaleza kuli balike nto yeñwi. Nto yeo neli yebunolo. Baprisita ba Baale nebaswanela kuyaha aletare ni kubeya sitabelo sabona fateñi, hamulaho ni kukupa mulimu wabona kuli acise sitabelo seo. Elia ni yena naakaeza cwalo. Ababulelela kuli: ‘Mulimu yakaalaba ka mulilo, ikaba ki Yena Mulimu.’ Elia naaziba kuli Mulimu wa niti ki mañi. Naanani tumelo yetiile kuli mane naasika zina-zina kutaluseza bapolofita ba Baale kuli bafe sitabelo sabona pili. Kacwalo baketa poho ya sitabelo sabona mi balapela ku Baale. c—1 Mal. 18:24, 25.

 ¹³ Halupili mwa miteñi ya limakazo. Kono Jehova hasika cinca. Lwakona kumusepa sina mwanaa musepezi Elia. Ka mutala, babañwi habahanyeza zeiluta Bibele, halutokwi kusaba kubafa kolo ya kuli babulele pili. Sina mwanaaezelize Elia, lwakona kusepa kuli Mulimu wa niti ukalukisa lika. Lueza cwalo ka kusaisepa ili luna, kono ka kuitinga fa Linzwi lahae lelitahile ka susumezo ya moya, ili lelilukiselizwe ‘kuhakulula.’—2 Tim. 3:16.

14. Elia naasehile cwañi bapolofita ba Baale, mi ki kabakalañi?

¹⁴ Bapolofita ba Baale balukisa sitabelo sabona mi bakalisa kubiza mulimu wabona. Bahuweleza hape ni hape, bali: ‘Mawe Baale, uluutwe!’ Bazwelapili kuhuwaka cwalo ka nako yetelele. Bibele ili: ‘Kono hakusika utwahala linzwi, nekusina yaalaba.’ Ka nako ya musihali, Elia akala kubaseha, abataluseza kuli mwendi Baale naapatehile hahulu, naaipulusa kwa kandu ka matali, kamba mwendi naalobezi mi naatokwa mutu wa kumuzusa. Elia ataluseza baipumisi bao kuli: ‘Amushaele hahulu.’ Elia naaziba hande kuli bulapeli bwa Baale ki bwa buhata luli, mi naabata kuli batu ba Mulimu ni bona baiponele taba yeo.—1 Mal. 18:26, 27.

15. Taba ya baprisita ba Baale ibonisa cwañi kuli kusebeleza mulena usili kwandaa Jehova ki butoto?

¹⁵ Baprisita ba Baale balyangana hahulu ni kufita, bakalisa ‘kushaela, mi ka mukwa wabona baitabaka ka litipa ni ka malumo, mali mane akelekete.’ Kono kai! ‘Hakusika utwahala linzwi, nekusina yaalaba; nekusina yabateeleza.’ (1 Mal. 18:28, 29) Kaniti, Baale naasiyo. Neli feela muhupulo wanaatahisize Satani kuli akeluse batu ku Jehova. Niti kikuli, kusebeleza mulena usili kwandaa Jehova kutahisa feela maswabi.—Mubale Samu 25:3; 115:4-8.

16. (a) Elia hanaalukisize aletare ya Jehova fa Lilundu la Karmele, mwendi naahupulisize batu nto mañi? (b) Elia hape naabonisize cwañi kuli naasepile Mulimu wahae?

¹⁶ Lizazi hase lisikuluhile, nako yafita ya kuli Elia ni yena afe sitabelo sahae. Alukisa aletare ya Jehova, mwendi yene isinyizwe ki batu bane batoile bulapeli bwa niti. Aanga macwe a 12, mwendi kuli ahupulise batu babañata ba mwa mubuso wa Isilaele wa  masika alishumi kuli nebasa tokwa kubuluka Mulao onofilwe kwa masika a 12 kaufela. Mi cwale abeya sitabelo sahae fateñi, akolobisa lika kaufela ka mezi, mwendi anaakilwe mwa Liwate la Mediteranea lene lili bukaufi. Mane ayepa mukokolombwa kupotoloha aletare, mi autaza mezi. Elia naafile bapolofita ba Baale kolo ya kuli bafe sitabelo sabona basasi seli mezi, kono cwale sitabelo sa Jehova sona asikolobisa—ili kubonisa kuli naasepile hahulu Mulimu wahae.—1 Mal. 18:30-35.

17. Tapelo ya Elia neibonisize cwañi lika zanaanga kuli ki zabutokwa, mi lukona kulikanyisa cwañi mutala wahae halulapela?

¹⁷ Lika kaufela haseli lukile, Elia alapela. Alapela tapelo yende yebonisa nto yanaanga kuli ki yabutokwa hahulu. Sapili, naabata kubonisa kuli Jehova ki yena “Mulimu wa Isilaele,” isiñi Baale. Sabubeli, naabata kuli batu bazibe kuli yena neli mutanga wa Jehova; kanya kaufela iswanela kufiwa Mulimu. Mi sa mafelelezo, naabata kubonisa kuli naasalata sicaba sahabo, kakuli naabata kuli Jehova ‘asikulule lipilu zabona hape.’ (1 Mal. 18:36, 37) Kusina taba ni liziyezi zene batahezi kabakala kutokwa tumelo kwabona, Elia naasa balata. Halulapela ku Mulimu, kana lwabonisanga buikokobezo bobucwalo, kubonisa lilato kwa libizo la Mulimu, ni kutwelo-butuku kwa batu babatokwa tuso?

18, 19. (a) Jehova naaalabile cwañi tapelo ya Elia? (b) Elia naalaezi batu kuezañi, mi ki kabakalañi baprisita ba Baale hane basaswaneli kushemubiwa?

¹⁸ Elia pili asikalapela kale, batu bane baliteñi mwendi nebahupula kuli Jehova hayo, sina Baale hasiyo. Kono Elia hasaalapezi, batu nebasa tokwi kukakanya. Bibele ili: ‘Mulilo wa Muñaa Bupilo kiha ushetumuka, wacisa sitabelo, ni likota ni macwe, ni mubu; waomisa ni mezi a mwa mukokolombwa.’ (1 Mal. 18:38) Yeo neli kalabo yemakaza luli! Mi batu nebaezize cwañi hababona cwalo?

¹⁹ Sicaba kaufela sahuweleza, sali: ‘Muñaa Bupilo ki Yena Mulimu! Muñaa Bupilo ki Yena Mulimu!’ (1 Mal. 18:39) Kwa mafelelezo, baziba kuli Mulimu wa niti ki mañi. Kono nebasika bonisa tumelo. Niti kikuli, kuitumelela kuli Jehova ki yena Mulimu wa niti hase baboni mulilo ozwa kwa lihalimu, haki kubonisa tumelo. Kacwalo, Elia abakupa kuli babonise tumelo yabona  ka nzila yeñwi hape. Ababulelela kuli baeze nto yene baswanela kueza kale-kale kwamulaho, ili kumamela Mulao wa Jehova. Mulao wa Mulimu neubulela kuli bapolofita ba buhata ni babalapela milimu ya maswaniso baswanela kubulaiwa. (Deut. 13:5-9) Baprisita ba Baale ba, neli balwanisi babatuna ba Jehova Mulimu mi nebalwanisa tato yahae ka bomu. Kana nebaswanela kuboniswa sishemo? Batili, kakuli bona mane nebasina sishemo kwa banana bane bafilwe ku Baale sina sitabelo sa kucisa. (Mubale Liproverbia 21:13; Jer. 19:5) Kaniti baana bao nebasaswaneli kushemubiwa ni hanyinyani. Kacwalo Elia alaela kuli babulaiwe, mi babulaiwa.—1 Mal. 18:40.

20. Ki kabakalañi litaba zebabulela bahanyezi babañwi ka za bulaiwa kwa baprisita ba Baale halisi za niti?

²⁰ Bahanyezi babañwi kacenu banyaza mone ifelezi taba yeo fa Lilundu la Karmele. Batu babañwi basaba kuli bañañeli ba bulapeli bakona kunahana kuli likande leo libalumeleza kunyandisa batu babañwi ba bulapeli busili. Mane ka bumai bañañeli ba mifilifili ki babañata kacenu. Kono Elia nesi muñañeli. Kubulaya bapolofita ba Baale neli tato ya Jehova. Kuzwa fo, Bakreste ba niti baziba kuli habakoni kulikanyisa Elia ka kubulaya babamaswe. Kono balatelela mutala wa Jesu wanaatomezi balutiwa bahae kaufela, hanaabulelezi Pitrosi kuli: ‘Kutisa mukwale wahao mwa sipusu saona; kakuli kaufela babaswala mukwale, bakabulaiwa ka mukwale.’ (Mat. 26:52) Jehova ukaitusisa Mwanaa hae kwapili kufa katulo yelukile.

21. Mutala wa Elia ki wabutokwa cwañi kwa Bakreste ba niti kacenu?

²¹ Bakreste ba niti baswanela kuzwelapili kuba ni tumelo. (Joa. 3:16) Bakona kueza cwalo ka kulikanyisa baana babanani tumelo babacwale ka Elia. Naalapezi feela Jehova anosi mi naasusuelize babañwi kueza nto yeswana. Naasika saba kubeya fa nalela bulapeli bwanaaitusisize Satani kukelusa batu ku Jehova. Mi naasepile Jehova kuli ki yena yakalukisa lika, mi nasika itinga fa buikoneli kamba tato yahae. Elia naayemezi bulapeli bwa niti. Haike kaufelaa luna lulikanyise tumelo yahae!