1, 2. Mutaluse za musipili wa Maria, mi mutaluse libaka musipili wo hane uli otaata?

 MUEZE inge kuli mubona Maria inzaa shenya kuli aine hande fa mbongolo, kono ueza cwalo ka taata. Uzamaile fa mbongolo ka nako yetelele. Josefa ukwapilaa hae inzaa etelela mbongolo mwa nzila yeliba kwa Betelehema, kono kusanani musipili omutelele kuli bafite. Maria hape uutwa mwana hanyanganya mwa mba yahae.

² Mulwalo wa Maria nese uhulile; Bibele italusa kuli ka nako yeo ‘naali fakaufi ni kupuluha.’ (Luka 2:5) Josefa ni Maria hane basweli kufita mwahalaa masimu, mwendi balimi neba batalima ni kukomoka hababona musali yanaani mulwalo omutuna cwalo inzaali mwa musipili. Ki kabakalañi Maria hanaatamile musipili omutelele kuzwa mwa Nazareta?

3. Ki musebezi mañi wanaafilwe Maria, mi ki lika mañi zeluka ituta ka zahae?

³ Lika ze kaufela nelikalile likweli lisikai kwamulaho, musali wa Mujuda yo hanaamuhezi musebezi oipitezi osika fiwa kale mutu haisali. Naakapepa mwana yanaaka ba Mesia, yena Mwanaa Mulimu! (Luka 1:35) Nako ya kupuluha hane inze isutelela, musipili wazuha. Mwa musipili wo, Maria naatalimani ni lika zenelikile tumelo yahae. Halunyakisiseñi zene mutusize kuzwelapili kutiisa tumelo yahae.

4, 5. (a) Ki kabakalañi Josefa ni Maria hane baya kwa Betelehema? (b) Taelo ya Sesare neitahisize kuli kutalelezwe bupolofita bufi?

⁴ Josefa ni Maria nesi bona feela banosi bane bali mwa musipili. Sesare Augusto kihona hanaasazo fa taelo yakuli batu bañoliswe mwa naha, mi batu nebanani kuya kwa litolopo kone basimuluha kuli bayo iñolisa. Josefa naaezize cwañi? Likande lahae lili: ‘Mi Josefa ni yena akambama kuzwa mwa Galilea, mwa muleneñi wa Nazareta, kuya kwa Judea, mwa muleneñi wa Davida, obizwa  Betelehema, kakuli neli yomuñwi wa ba ndu ni lusika lwa Davida.’—Luka 2:1-4.

⁵ Taelo yeo yenefilwe ki Sesare neisika ikezahalela feela. Bupolofita bone buñozwi lilimo zebato eza 700 kwamulaho nebubulezi kuli Mesia naakapepelwa mwa Betelehema. Nekunani tolopo yebizwa Betelehema likilomita ze 11 feela kuzwa kwa Nazareta. Kono bupolofita nebubonisize kuli Mesia naakapepelwa mwa “Betelehema-Efrata.” (Mubale Mika 5:2.) Kuli bazamai babazwa kwa Nazareta bayo fita kwa munzi omunyinyani wo, nebanani kuzamaya likilomita ze 130 mwa sibaka sa malundu ka kuitusisa nzila ya Samaria. Josefa naabulelezwi kuli aye kwa munzwi wo wa Betelehema kakuli ki kona kone lusimuluha lubasi lwa Mulena Davida—ili kwasimuluha Josefa ni musalaa hae.

6, 7. (a) Ki kabakalañi musipili wa kuliba kwa Betelehema hane uli otaata ku Maria? (b) Maria naaezanga cwañi liketo hasaanyezwi ki Josefa? (Mubone ni litaluso za kwatasi.)

⁶ Kana Maria naakaya ni Josefa kuli bayo iñolisa? Kakuli mane musipili neuka ba otaata ku yena. Kubonahala kuli neli kwa makalelo a mbumbi, mi mwendi nekukona kuba ni lufafazani nako ya mbumbi yeo hane inze ifela. Nto yeñwi yenetahisize kuli musipili wo ube otaata ku Maria neli yakuli kwa mafelelezo a musipili, nebanani ‘kukambama’ kuli bayo fita kwa Betelehema. Mwendi musipili wo neuka baangela nako yetelele hahulu bakeñisa kuli muinelo wa Maria neusa mulumelezi kuzamaya nako yetelele basapumuli.  Sihulu ka nako yanaatuha apuluha, naakatokwa kuba bukaufi ni habo yena, kone kunani lubasi lwahae ni balikani bane bakona kumutusa mulwalo wahae hane ukazuha. Kusina kukakanya, naatokwa kuba ni bundume kuli atame musipili wo.

⁷ Nihakulicwalo, Luka uñola kuli Josefa ‘ayo iñolisa ni Maria.’ Hape ubulela kuli Josefa ‘naanyezi Maria kulikana ni mwanaasepiselize.’ (Luka 2:4, 5) Bakeñisa kuli Maria neseli musalaa Josefa, naacincize mwanaaezezanga liketo. Naanga muuna hae sina toho mwa litaba zeama bulapeli bwabona, ili kukuteka buikalabelo bwafilwe ki Mulimu bwa kuba mutusi ka kuswalisana ni liketo zaeza muunaa hae. a Maria naatabela kuutwa muunaa hae, mi ka kueza cwalo naabonisize kuli unani tumelo.

8. (a) Ki lika mañi zeñwi mwendi zenetahisize kuli Maria aye ni Josefa kwa Betelehema? (b) Mutala wa Maria ki wabutokwa cwañi kwa batu babasepahala?

⁸ Ki nto mañi yeñwi yenesusuelize Maria kuutwa muunaa hae? Kana naaziba bupolofita bwa kuli Mesia naakapepelwa mwa Betelehema? Bibele haibuleli sesiñwi. Halukoni kubulela kuli naasazibi za bupolofita bo, kakuli baeteleli ba bulapeli, mane nihaiba batu kaufela neba buziba. (Mat. 2:1-7; Joa. 7:40-42) Maria naaziba hande  Mañolo. (Luka 1:46-55) Maria naatomile mutala omunde hahulu, ibe kuli naaile ni muunaa kabakala kubata kumuutwa, kamba kumamela taelo ya muuso, kamba kabakala bupolofita bwa Jehova, kamba mane kabakala mabaka ao kaufela. Jehova ulata baana ni basali babaikokobeza ni babautwa. Mutala wa Maria ki wabutokwa hahulu ku luna kakuli batu babañata kacenu habalati kuipeya kwatasi.

9, 10. (a) Maria ni Josefa mwendi nebanahanañi hane baatumela Betelehema? (b) Ki kabakalañi Josefa ni Maria hane batibelezi mwa mulaka?

⁹ Mwendi Maria naaikutwile kuangulukelwa habona Betelehema. Hane banze bakambama malundu, kufitelela masimu a likota za olive—ili yeñwi ya licalo zekutulwanga kwa mafelelezo—mwendi Maria ni Josefa nebahupuzi litaba za kwamulaho za munzi omunyinyani wo. Neli omunyinyani hahulu kuli ukone kubalelwa kwa mileneñi ya mwa Juda, sina mwanaabulelezi Mika; niteñi, lilimo zefitelela 1,000 kwamulaho, mwa munzi wo, ki mona mwanaapepezwi Boazi, Naomi, ni Davida.

¹⁰ Maria ni Josefa nebafumani kuli mwa munzi nekutezi batu. Batu babañwi nese bafitile kale kuto iñolisa, kacwalo nebasika fumana sibaka mwa ndu ya matibelelo. b Nekusina mwakuezeza kwandaa kulobala feela mwa mulaka. Munahane feela mwanaaikutwela Josefa habona musalaa hae inzaa utwa butuku bobutuna bwasambaa ba abuutwe, bone bunze buekezeha. Mwa sibaka sesicwalo seo, ki mona mone uzuhezi mulwalo wahae.

11. (a) Ki kabakalañi basali kai ni kai habakona kushwela Maria makeke? (b) Jesu neli “mweli” ka linzila lifi?

¹¹ Basali kaufela bakona kushwela Maria makeke. Lilimo zebato eza 4,000 kwamulaho, Jehova naapolofitile kuli basali bakautwanga butuku ka nako ya kupepa kabakala sibi sebahozize. (Gen. 3:16) Hakuna bupaki bobubonisa kuli Maria yena naasika utwa butuku. Luka hatalusi za butuku bwanaautwile Maria, kono ubulela feela kuli: ‘Apepa mwanaa mushimani, wa mweli.’ (Luka 2:7) “Mweli” wa Maria apepwa—wapili kwa bana bahae babañata, ili ba 7 kamba kufitelela fo. (Mare. 6:3) Kono yo yena naakaba yaipitezi. Nesi feela mweli wahae kono neli “mweli wa pupo kaufela” wa Jehova, yena Mwanaa Mulimu wa libanda!—Makolo. 1:15.

12. Maria naalobalize kai mbututu wahae, mi zeneezahezi luli lishutana cwañi ni zeboniswa mwa lipapali, maswaniso, ni mafilimu abulela za kupepwa kwa Jesu?

¹² Cwale likande leo liekeza kubulela taba yezibahala hahulu, yeli: ‘Amuputela mwa masila ni kumulobaza mwa sicelo sa limunanu.’  (Luka 2:7) Lipapali za kupepwa kwa Jesu, maswaniso, ni mafilimu mwa lifasi abonisa kuli Jesu naapepezwi mwa sibaka sesinde. Kono halunyakisiseñi zeneezahalile luli. Sicelo ki sikungu mokucela lifolofolo zeutiwa. Muhupule kuli lubasi lo nelutibelezi mwa mulaka, ili sibaka sesisika kena, mokusa fuki moya omunde—ibe mwa miteñi yeo kamba mwa miteñi yaluna. Ki mushemi ufi yanaaka tabela kuli mwanaa hae apepelwe mwa sibaka sesicwalo inge kunani sibaka sesiñwi? Bashemi babañata batabela kuezeza bana babona lika zende. Kucwañi ku Maria ni Josefa? Kana nebasike batabela kuezeza Mwanaa Mulimu lika zende?

13. (a) Maria ni Josefa nebaezize cwañi ka kuya ka zene banani zona? (b) Bashemi bababutali kacenu bakona kulikanyisa cwañi Josefa ni Maria?

¹³ Nihakulicwalo, nebasika isa hahulu pilu kwa muinelo omaswe wo; nebaezize mone bakonela kaufela ka kuya ka zene banani zona. Ka mutala, mulemuhe kuli Maria naababalezi mbututu ka kumuputa-putela mwa masila, ni kumulobaza ka tokomelo mwa sicelo, ili kubona teñi kuli wafutumalelwa ni kusilelezwa. Nihaiba ka nako yetaata ye, Maria naaezize ka mwakonela kaufela kubabalela mwanaa hae. Maria ni Josefa nebaziba kuli kuluta mwana yo kuli alate Jehova neli yona nto yabutokwa yene baswanela kumuezeza. (Mubale Deuteronoma 6:6-8.) Kacenu, bashemi bababutali balikanyisa Josefa ni Maria ka kuluta bana babona mwa lifasi la batu babasa lati kusebeleza Mulimu.

14, 15. (a) Ki kabakalañi balisana hane banyolezwi kubona mbututu? (b) Balisana nebaezizeñi hamulaho wa kubona Jesu mwa mulaka?

¹⁴ Ka sipundumukela, kwaezahala nto yenetisize lilata. Balisana bamatela mwa mulaka banze banyolezwi kuyo bona lubasi lo, mi sihulu kuli bayo bona mwana. Baana bao nebatabile hahulu. Nebatile banze baakufa kuzwa kwa malundu kone bapila ni mitapi yabona. c Babulelela bashemi bao bane bakomokile ka za taba yende hahulu yene baboni. Ka sipundumukela, lingeloi lato iponahaza ku bona mwahalaa busihu. Kanya ya Jehova yatala sibaka kaufela, mi lingeloi lababulelela kuli Kreste, kamba Mesia, kihona asazo pepwa mwa Betelehema. Nebaka fumana mbututu inzaa lobalizwe mwa sicelo, aputezwi mwa masila. Hamulaho, nto yeñwi yemakalisa luli yaezahala—bolule-lule ba mangeloi babonahala inze balumbeka Mulimu!—Luka 2:8-14.

¹⁵ Hakukomokisi baana bao hane batile mwa Betelehema inge  bamata! Nebanyakalalile hababona mbututu yasazo pepwa inzaa lobezi mwa sicelo sina mone libulelezi lingeloi. Nebasika ipulukela taba yeo. ‘Bapunya taba mi kaufela bane bautwile bakomoka hahulu litaba zene babulelelwa ki balisana.’ (Luka 2:17, 18) Baeteleli ba bulapeli ba mwa miteñi yeo nebasa tabeli balisana bao. Kono Jehova yena naalata baana babasepahala bao, babaikokobeza. Kono cwale Maria naaikutwile cwañi balisana bao hane batilo pota?

16. Maria naabonisize cwañi kuli naanahanisisanga litaba, mi ki nto mañi yenemutusize kuzwelapili kuba ni tumelo yetiile?

¹⁶ Kaniti, Maria nasaatopwezi kabakala butuku bwa lupepo, kono nihakulicwalo naateelelize ka tokomelo kwa manzwi kaufela anaabulelwa. Mi hape naaezize zeñwi: ‘Maria abuluka litaba zeo kaufela, anzaa likengeyela mwa pilu yahae kuli azibe taluso yazona.’ (Luka 2:19) Kaniti, Maria naanahanisisanga litaba. Manzwi ane limubulelezi lingeloi neli abutokwa hahulu. Mulimu wahae, yena Jehova, naabata kuli Maria azibe ni kuutwisisa taba yakuli mwanaa hae ki mañi ni kuli ki wabutokwa. Kacwalo, naasika teeleza feela. Naabulukile manzwi ao mwa pilu ilikuli aanahanisisange mwa likweli ni lilimo zene sataha. Le ki lona libaka lelituna Maria hanaazwezipili kuba ni tumelo yetiile mwa bupilo bwahae kaufela.—Mubale Maheberu 11:1.

17. Lukona kulikanyisa cwañi Maria halubala litaba za niti zabutokwa ze mwa Bibele?

¹⁷ Kana mukalikanyisa mutala wa Maria? Jehova ubeile litaba zeñata zabutokwa za niti mwa Linzwi lahae. Kono litaba zeo halina kulutusa haiba lusa liisezi pilu. Lukona kuliiseza pilu ka kubalanga Bibele kamita—isiñi kubala sina molubalelanga libuka zeñwi kono sina yabala Linzwi la Mulimu lelitahile ka moya wahae. (2 Tim. 3:16) Mi ka kuswana ni Maria, luswanela kuituta ni kuhupulanga litaba za niti za Jehova ni kulikengeyelanga. Haiba lunahanisisanga litaba zelubala mwa Bibele, ni kunahana molukona kusebeliseza likelezo za Jehova ka kutala, fohe tumelo yaluna ikatiya.

18. (a) Josefa ni Maria nebautwile cwañi Mulao wa Mushe, Jesu hasakwanisize mazazi a 8? (b) Sitabelo sanaafile Josefa ni Maria kwa tempele sibonisa kuli nebali mwa muinelo ufi?

¹⁸ Mbututu hakwanisa mazazi a 8, Maria ni Josefa bamuisa kwa mupato sina mone utaluseza Mulao wa Mushe, mi bamubeya libizo  la Jesu, sina mone kulaelezwi. (Luka 1:31) Hamulaho, ka lizazi la bu 40, bamuzwisa mwa Betelehema ni kumuisa kwa tempele mwa Jerusalema, ili musipili oeza likilomita zebato eza 10, mi bayo fa matabelo a kuikenisa anaalumelezwa ki Mulao kuli afiwe ki babotana—ili maiba amabeli ni linkwilimba zepeli. Nihaiba kuli mwendi Josefa ni Maria nebaikutwile maswabi kabakala kupalelwa kufa nubu ya ngunyana ni liiba ili zene bafanga bashemi babañwi, nebautwile Mulao ka kueza zene bakona. Kusina taba ni mone baikutwezi, nebasusuelizwe hahulu ka nako yene bali kwa Jerusalema.—Luka 2:21-24.

19. (a) Simioni naafile cwañi Maria manzwi anatokwa kubuluka mwa pilu yahae? (b) Ki lika mañi zanaaezize Anna hasaaboni Jesu?

¹⁹ Muuna wa musupali yabizwa Simioni asutelela ku bona mi abulelela Maria manzwi amañwi anaatokwa kubuluka mwa pilu yahae. Naasepisizwe kuli pili asika shwa kale naakabona Mesia, mi moya okenile wa Jehova wamubonisa kuli Jesu yanaasali yomunyinyani yo ki yena Mupilisi yanaapolofitilwe. Simioni hape alemusa Maria ka za butuku bwanaaka utwa zazi leliñwi. Amubulelela kuli naakautwa inge kuli utabilwe ki mukwale omutelele. (Luka 2:25-35) Mwendi manzwi ao, niha naabonisa kuli ukautwa butuku kwapili, naamutusize kuitiisa nako yeo hane ifitile, hamulaho wa lilimo ze 33. Hamulaho wa Simioni, Anna mupolofita wa musali  abona Jesu mi akala kubulela ka zahae ku mutu kaufela yanaalibelela kupuluswa kwa Jerusalema.—Mubale Luka 2:36-38.

20. Ki kabakalañi keto ya kutisa Jesu kwa tempele mwa Jerusalema hane ili yende?

²⁰ Kaniti, Josefa ni Maria nebaezize keto yende ka kuisa mbututu wabona kwa tempele ya Jehova mwa Jerusalema! Ao naabile makalelo amande ku mwanaa bona a kufumanehanga ka nako kaufela kwa tempele ya Jehova. Hane bali kwa tempele, nebaifanile ku Jehova ka mone bakonela kaufela mi nebafilwe litaelo ni kususuezwa. Kusina kukakanya, Maria hanaazwile kwa tempele, tumelo yahae neitiisizwe mi pilu yahae neitezi manzwi a niti anaatokwa kunahanisisa ni kubulelela babañwi.

21. Lukona kueza cwañi kuli tumelo yaluna izwelepili kutiya, sina mwanaaezelize Maria?

²¹ Kwatabisa kubona bashemi kacenu habalatelela mutala wo. Bashemi babasepahala babali Lipaki za Jehova bayanga ni bana babona kwa mikopano ya Sikreste. Bashemi babacwalo baezanga mobakonela kaufela, kususueza balumeli ka bona. Bazwanga kwa mikopano inze batiisizwe, inze batabile, mi babanga ni lika zende zeñata za kubulelela babañwi. Kwatabisa luli kukopana ni bona! Halukopana ni bona, tumelo yaluna ikatiiswa, mi sina Maria, lukazwelapili kuba babatiile.