Ni Kona ku Pila Cwañi ni Maswabi A Ka?

“NE NI ikutwile ku fipelwa hahulu mwa maikuto kuli ne ni sa koni ku tibela ka mo ne ni ikutwela,” ko na mwa taluseza Mike h’a hupula ka za lifu la bondat’ahe. Ku Mike, ku tibela maswabi a hae ne li ku eza nto ya sinna. Niteñi hamulaho a lemuha kuli n’a fosize. Kacwalo mulikan’a Mike ha n’a shwezwi ki bokukw’a hae ba banna, Mike n’a ziba sa ku eza. U talusa kuli: “Lilimonyana ze felile, ne ni kabe ni mu nata-natile fa liheta ni ku bulela kuli, ‘Tiya sina munna.’ Ka nako ye ne ni sweli mwambo wa hae ni ku bulela kuli, ‘U ikutwe ka mo u na ni ku ikutwela kaufela. Ki nto ye ka ku tusa mwa ku talimana ni seo. Haiba u bata kuli ni ye, ni ka ya. Haiba u bata kuli ni ine, ni ka ina. Kono u si ke wa saba ku ikutwa ka mo u tokwela.’”

MaryAnne ni yena n’a ikutwile ku ba mwa sineneketo ya ku tibela maikuto a hae muta munn’a hae n’a timezi. “Ne ni tokomezi hahulu ka za ku ba mutala o munde ku ba bañwi,” ko na mwa hupulela, “kuli mane ne ni si ka itumeleza ku ba ni maikuto a ka taho. Kono hamulaho ne ni lemuhile kuli ku lika ku ba simbule sa m’ata ku ba bañwi ne ku sa ni tusi. Ne ni kalisize ku tatubisisa muinelo wa ka ni ku bulela kuli, ‘Lila haiba u swanela ku lila. U si ke wa lika ku ba y’a na ni m’ata ka ku tula tikanyo. Bonahaza ka mo u ikutwela.’”

Kacwalo Mike hamohocwalo ni MaryAnne ba babaza kuli: Mu ikenye mwa maswabi a mina! Mi ba nepile. Kabakalañi? Kakuli ku ba mwa maswabi ki nto ye tokwahala ni ye tahisa kimululo ya mwa munahano. Ku bonahaza maikuto a mina ku kona ku imulula buima bwa muinelo o mu inzi ku ona. Ku bonahaza maikuto kwa ka taho, haiba ku zamaelela ni kutwisiso ni litaba ze nepahezi, ku mi konisa ku beya maikuto a mina mwa mubonelo o lukile.

Ka mo ku inezi fela, haki batu kaufela ba ba bonahaza maswabi ka nzila ye swana. Mi miinelo ye cwale ka za haiba y’a latiwa y’o n’a timezi ka sipundumukela kamba lifu li tile hamulaho wa mukishi i kana ya ba ni susuezo mwa maikuto a ba ba siyezi. Kono nto ye ñwi y’e li ye buniti ki ye: Ku kwica maikuto a mina ku kona ku ba ko ku lubeta kwa mubili wa mina ni mwa munahano. Ki nto ye nde ni ku fita kuli mu bonahaze maswabi a mina. Ka mukwa ufi? Mañolo a na ni kelezo ye tusa.

Ku Bonahaza Maswabi—Ka Mukwa Ufi?

Ku bulela ku kona ku ba kimululo ye tusa. Hamulaho wa lifu la bana ba hae kaufela ba ba lishumi, hamohocwalo ni likozi ze ñwi za ka butu, toho ya lubasi wa kwaikale Jobo n’a bulezi kuli: “Pilu ya ka i tinilwe ki bupilo bwa ka! Ni ka itilelela [Siheberu, “ikimulula”] kwa batu ni si na  maswabi; Ni bulele ze utwisa pilu ya ka butuku.” (Jobo 1:2, 18, 19; 10:1) Jobo n’a palezwi ku zwelapili ku hatelela pilaelo ya hae. N’a tokwa ku i ikimulula; n’a tokwa kuli a “bulele.” Ka ku swana, muñoli wa lipapali wa mwa England Shakespeare n’a ñozi mwa papali ye bizwa Macbeth kuli: “Maswabi u a beye mwa manzwi; maswabi a sa koni ku bulela a shobota fela kwa pilu ye talelani ni ku tahisa kuli i lobehe.”

Kacwalo ku talusa maikuto a mina ku “mulikan’a” mina wa niti ili y’a ka teeleza ka pilu-telele ni ka ku mi utwela butuku ku kona ku tisa sipimo sa kimululo. (Liproverbia 17:17) Ku bulela ze mu ipumani ku zona ni maikuto a mina hañata ku tahisa kuli ku be ko ku bunolo ku li utwisisa ni ku talimana ni zona. Mi haiba muteelezi ki mutu yo muñwi ya shwezwi ili y’a talimani ni bumai bwa hae ka nzila ye buanyu, ne mu kana mwa kona ku nopa-nopa liakalezo ze tusa ka mo mu kona ku talimanela ni seo. Muta me yo muñwi n’a shwezwi ki mwan’a hae, n’a talusize libaka ha ne ku mu tusize ku bulela ku musali yo muñwi ya n’a talimani ni bumai bo bu swana, a li: “Ku ziba kuli mutu yo muñwi n’a ipumani mwa nto ye swana, mi u zwile ku yona inze a iketile, ni kuli u sa pila ni ku fumana mupilelo o muñwi o utwahala mwa bupilo bwa hae hape ne li nto ye ne i matafaza hahulu ku na.”

Ku cwañi haiba ha mu ikutwi ku ba ni tukuluho mwa ku bulela ka za maikuto a mina? Hamulaho wa lifu la Saule ni Jonatani, Davida n’a ipupezi manzwi a maikuto a’ tiile a malilo ili m’o n’a fitisize maswabi a hae. Zona litaba zeo za malilo hañihañi za fita fa ku ba kalulo ya ze ñozwi za mwa buka ya mwa Bibele ya Samuele ili ya Bubeli. (2 Samuele 1:17-27; 2 Makolonika 35:25) Ka ku swana, ba bañwi ba fumana kuli ku bunolo ni ku fita ku fitisa lipulelo za bona ka ku ñola. Mbelwa yo muñwi n’a bihile kuli n’a ñol’anga maikuto a hae mi hamulaho wa mazazinyana n’a balanga sa n’a ñozi. N’a fumani kuli seo ne si mu tahiseza kimululo ye tusa.

Ibe ka ku bulela kamba ka ku ñola, ku fitisa maikuto a mina ku kona ku mi tusa mwa ku mi imulula mwa maswabi a mina. Hape ku kona ku tusa mwa ku zwisa ku sa utwisisana. Me yo muñwi ya n’a shwezwi u talusa kuli: “Munn’a ka ni na ne lu utwile ka za bosinyalana ba bañwi ba ne ba lelekani hamulaho wa ku shwelwa ki mwana, mi ne lu sa bati kuli seo si ezahale ku luna. Kacwalo nako ifi kamba ifi ye ne lu ikutwile ku ba ni bunyemi, ku bata ku nyazana, ne lu buhisana ka za teñi. Ni nahana kuli lu fitile fa ku swalisana hamoho hahulu bakeñisa ku eza cwalo.” Kacwalo, ku zibahaza maikuto a mina ku kona ku mi tusa mwa ku utwisisa kuli nihaike kuli mu mwa ku sinyehelwa ko ku swana, ba bañwi ne ba kana ba bonahaza maswabi a bona ka nzila ye fapahana—ka butelele bwa silengo sa bona ni ka nzila ya bona.

Nto ye ñwi ye kona ku nolofaza ku imululwa mwa maswabi ki ku lila. Ku na ni “nako ya ku lila,” ko na mo i bulelela Bibele. (Muekelesia 3:1, 4) Kaniti luli lifu la mutu ye lu lata li tahisa nako ye cwalo. Ku lotisa miyoko ya maswabi ku bonahala ku ba kalulo ya silengo sa kimululo.

Kalibe yo muñwi u talusa ka m’o mulikan’a hae n’a mu tuselize ku talimana ni but’ata muta bom’ahe ne ba timezi. Ka ku iheta u talusa kuli:  “Mulikan’a ka kamita n’a li teñi. N’a lilile hamoho ni na. N’a bulezi ni na. Ne ni s’a koni ku pata maikuto a ka ni hanyinyani, mi seo ne li sa butokwa ku na. Ne ni s’a tokwi ku ikutwa maswabi ka za ku lila.” (Mu bone Maroma 12:15.) Mi ha mu swaneli ku fita fa ku swaba bakeñisa miyoko ya mina. Sina ha se lu boni, Bibele i tezi mitala ye miñata ya banna ni basali ba tumelo—ku kopanyeleza cwalo ni Jesu Kreste—ba ne ba suluzi miyoko ya bona fa ngandaleza bakeñisa ku lobeha pilu mi ne ku si na ñolamenyi ni ye kana ya ku swabela seo.—Genese 50:3; 2 Samuele 1:11, 12; Joani 11:33, 35.

Ne mu kana mwa fumana kuli mwahal’a nakonyana maikuto a mina a kona ku ba a fulana. Miyoko neikana ya suluha ku si na temuso ni ye kana. Mbelwa yo muñwi n’a fumani kuli ku yo leka lika kwa sintolo (ili nto ya na ezanga hañata ni munn’a hae) ne ku mu tiseza ku lotisa miyoko, sihulu, bakeñisa ku twaela, muta a’ nga lika zeo munn’a hae na li lata hahulu. Mu ikutwele butuku. Mi mu si ke mwa ikutwa kuli mu na ni ku tibela miyoko. Mu hupule kuli, ki kalulo ya ka taho ni ye tokwahala mwa muinelo wa ku lobeha pilu.

Ku Talimana ni ku Ikutwa ku Ba ni Mulatu

Sina ha se ku lemuhilwe kwa makalelo, ba bañwi ba na ni maikuto a ku ba ni mulatu hamulaho wa ku latehelwa mwa lifu ki mutu ye ba lata. Seo si kana sa tusa mwa ku talusa maswabi a matuna a munna ya na sepahala Jakobo ha n’a fitile fa ku lumela kuli mwan’a hae Josefa n’a bulailwe ki “sibatana.” Jakobo ka sibili ki yena ya n’a lumile Josefa kuli a yo shongolola ka za buiketo bwa bahulwani ba hae. Kacwalo Jakobo ka mo ku bonahalela n’a sisitwa ki maikuto a ku ba ni mulatu, a’ cwale ka a kuli ‘Ki kabakalañi ha ne ni lumile Josefa mwakamutwa? Ki kabakalañi ha ne ni mu lumile mwa kalulo ye tezi libatana?’—Genese 37:33-35.

Mwendi mu ikutwa kuli ku tokwa mamelelo ko kuñwi kwa neku la mina ne ku ekelize kwa lifu la mutu ye mu lata. Ku lemuha ona maikuto ao a ku ba ni mulatu—wa niti kamba wa ku ikupulela fela—kuli ki muinelo o lukile wa mwa maswabi ku kona ku ba ni tuso ku ili kona. Teñi fa hape, mu si ke mwa ipulukela ka mabomu maikuto a’ cwalo. Ku bulela ka mo mu ikwela ku kona ku tisa kimululo ye tuna.

 Nihakulicwalo, mu lemuhe kuli, ku si na taba ni kuli lu lata mutu yo muñwi cwañi, ha lu koni ku zamaisa bupilo bwa hae, mi ha lu koni ku tibela “linako . . . kamba bumai” kuli li si ke za wela bao lu lata. (Muekelesia 9:11) Fahalimw’a seo, ku si na ku kakanya milelo ya mina nesi ye maswe. Sina ka mutala, mwa ku sa yo bona mualafi ka bubebe, kana ne mu lelile kuli mulatiwa wa mina a kule ni ku shwa? Ka buniti fela hakucwalo! Kacwalo kana luli mu na ni mulatu wa ku tahisa lifu la yena y’o? Batili.

Me yo muñwi n’a itutile ku talimana ni maikuto a ku ba ni mulatu hamulaho wa lifu la mwan’a hae wa musizana mwa kozi ya motikala. U talusa kuli: “Ne ni ikutwile ku ba ni mulatu kuli ne ni mu lumile ko kuñwi. Kono ne ni fitile fa ku lemuha kuli ki butoto ku ikutwa cwalo. Ne ku si na nto ye fosahalile mwa ku mu luma kuli a ye ni bondat’ahe. Ne li fela kozi ye maswe ye ne i ezahezi.”

‘Kono ku na ni lika ze ñata ze ne ni lakaza kuli kambe ni li bulezi ni ku li eza,’ ko na mo ne mu kana mwa bulelela. Ki niti, kono ki mañi ku luna ya kona ku bulela kuli se lu bile ndate, me, kamba mwana ya petehile? Bibele i lu hupulisa kuli: “Kaufela lu fosa mwa linto ze ñata; mutu ya sa fosi ku z’a bulela, ki mutu ya petehile.” (Jakobo 3:2; Maroma 5:12) Kacwalo mu amuhele sisupo sa kuli ha mu si ka petahala. Ku ngongwela fa mihupulo ya kuli “kambe fela ne ni ezize se kamba sa ni” ha ku na ku cinca nto ni ye kana, kono seo si ka kutiseza mwamulaho ku kondoloka kwa mina.

Haiba mu na ni mabaka a utwahala a ku lumela kuli ku ikutwa ku ba ni mulatu kwa mina ki kwa niti, isiñi kwa ku ikupulela fela, kacwalo he mu nahanisise ka za nto ya butokwa ka ku fitisisa mwa ku kuyula maikuto a ku ba ni mulatu—swalelo ya Mulimu. Bibele i koñomeka ku luna kuli: “Muñ’a Bupilo, ha u ka londoloza bumaswe, Mulena, ku ka pila mañi? Kono swalelo i fumanwa ku Wena.” (Samu 130:3, 4) Ha mu koni ku kutela mwa nako ya kwamulaho ni ku cinca nto ifi kamba ifi. Nihakulicwalo, mwa kona ku kupa swalelo ya Mulimu fa mafosisa a kwamulaho. Cwale ku cwañi hamulaho wa seo? Kihona, haiba Mulimu u sepisa ku takula mafosisa, kana ni mina ha mu swaneli ku iswalela ili mina?—Liproverbia 28:13; 1 Joani 1:9.

Ku Talimana ni Bunyemi

Kana ni mina mu ikutwa ku ba ni bunyemi bo buñwi, mwendi kwa neku la baalafi, bababaleli, balikani, kamba nihaiba kwa neku la ya timezi? Mu lemuhe kuli seo ni sona ki muinelo o atile kwa neku la sinyehelo yeo. Mwendi bunyemi bwa mina ki nto ya ka taho ye tiswa ki ku utwa butuku. Muñoli yo muñwi n’a bulezi kuli: “Ki ka ku fita fela fa ku lemuha bunyemi—isiñi k’u nga muhato kwa neku la bona kono ku ziba kuli mu ikutwa ku ba ni bunyemi—kihona mu ka kona ku itukulula kwa muinelo wa bona o’ shandaula.”

Ne ku kana kwa tusa hape ku bonahaza kamba ku abana bunyemi b’o ni ba bañwi. Ka mukwa ufi? Kaniti luli isiñi ka ku benda ko ku si na maciñekelo. Bibele i fa temuso ya kuli bunyemi bo bu tanda nako ye telele ki bo bu lubeta. (Liproverbia 14:29, 30) Kono ne mu kana mwa fumana ku omba-ombiwa mwa ku bulela ka za bona ku mulikani ya na ni kutwisiso. Mi ba bañwi ba fumana kuli ku eza lipapali ze katalisa ze matafaza mubili ha ba nyemile ki nto ye tusa mwa ku tahisa kimululo.—Mu bone hape Maefese 4:25, 26.

Hailif’o ki kwa butokwa ku sa pata-pata lika ni ku ba ni buniti ka za maikuto a mina, ki le linzwi la temuso. Ku na ni fapahano ye tuna mwahal’a ku talusa maikuto a mina ni ku a kawateka fela ku ba bañwi. Haki nto ye tokwahala ku nyaza ba bañwi ka za bunyemi ni ku zwafa kwa mina. Kacwalo mu be ni mamelelo ya ku bulela ka za maikuto a mina, kono isiñi ka nzila ya ku longaulela batu. (Liproverbia 18:21) Ku na ni tuso ye ñwi ye zwile mubano mwa ku talimana ni maswabi, mi lu ka buhisana ka za yona cwale.

 Tuso ye Zwelela ku Mulimu

Bibele i koñomeka ku luna kuli: “Muñ’a Bupilo u fakaufi ni ba ba na ni pilu ye lobehile, mi u pilisa ba ba ikutwa ku swaba mwa moya wa bona.” (Samu 34:18) Ee, ku fita nto ifi kamba ifi, swalisano ni Mulimu i kona ku mi tusa mwa ku talimana ni lifu la mutu ye mu lata. Ka mukwa ufi? Liakalezo kaufela ze tusa ze se li filwe se li tomile kamba ku swalisana ni Linzwi la Mulimu, yona Bibele. Ku li sebelisa ku kona ku mi tusa mwa ku talimana ni seo.

Fahalimw’a seo, mu si ke mwa keshebisa butokwa bwa tapelo. Bibele i susueza kuli: “U lwalise Muñ’a Bupilo mulwalo wa hao, mi u ka ku tiisa.” (Samu 55:22) Haiba ku ambola maikuto a mina ni mulikani ya utwela butuku kwa kona ku tusa, ki tuso ye tuna hahulu ni ku fita ha ne mu ka sululela maikuto a mina kaufela ku “Mulimu wa ze tiisa pilu kaufela”!—2 Makorinte 1:3.

Haki nto fela ya kuli tapelo i lu ezisa ku ikutwa hande. ‘Yena y’a utwa milapelo’ u sepisa ku fa moya o kenile kwa batanga ba hae ba ba u kupa mwa niti. (Samu 65:2; Luka 11:13) Mi moya o kenile wa Mulimu, kamba m’ata a sebeza, u kona ku mi fa “mata ao a matuna hahulu” kuli mu kone ku zwa mwa lizazi le liñwi ni ku ya ku le li tatama. (2 Makorinte 4:7) Mu hupule kuli: Mulimu wa kona ku tusa batanga ba hae ba ba sepahala ku tiyela but’ata bufi kamba bufi mi ni but’ata kaufela bo ne ba kana ba talimana ni bona.

Musali yo muñwi ya n’a latehezwi ki mwana mwa lifu u hupula ka m’o m’ata a tapelo n’a mu tuselize hamohocwalo ni munn’a hae mwa ku tiyela maswabi a bona. “Haiba ne lu li kwa ndu busihu mi maswabi a luna n’a fitile fa ku lu nganga moya, ne lu lapela hamoho ka ku tiisa,” ko na mwa taluseza. “Ha ne lu na ni ku eza sika lwa pili mwan’a luna inze a siyo—mukopano wa pili wa kwa puteho o ne lu ile ku ona, mukopano o mutuna wa pili o ne lu fumanehile teñi—ne lu lapela kuli lu be ni m’ata. Ha ne lu zuhile kakusasana mi muinelo tota wa lika kaufela ha ne u bonahala ku nganga moya, ne lu lapela ku Jehova kuli a lu tuse. Ka libaka le liñwi, ne li nto ye utwisa hahulu butuku ku na ku kena mwa ndu ni li nosi. Kacwalo nako kaufela ye ne ni tahanga ni li nosi kwa ndu, ne ni f’a nga tapelo ku Jehova kuli shangwe a ni tuse ku ba ni moya wa ku wisa pilu.” Yena musali y’a sepahala y’o u lumela ka ku tala ni ka nzila ye lukile kuli zona litapelo zeo ne li tisize cinceho. Ni mina ne mu kana mwa fumana kuli bakenisa litapelo za mina za ka tundamo, “kozo ya Mulimu ye fita kutwisiso kaufela, i ka buluka lipilu za mina ni mihupulo ya mina.”—Mafilipi 4:6, 7; Maroma 12:12.

Tuso yeo Mulimu a i fana i tahisa cinceho. Muapositola wa Sikreste Paulusi n’a talusize kuli Mulimu ki yena “ya lu tiisanga pilu mwa ñalelwa ifi kamba ifi, kuli ka ze tiisa pilu ze lu fiwa ki Mulena, ni luna lu kone ku tiisa lipilu za ba ba li mwa ñalelwa.” Ki niti kuli, yona tuso yeo ya bumulimu ha i zwisi masitapilu, kono i kona ku tahisa kuli ku be ko ku bunolo ku talimana ni ona. Seo hasi talusi kuli ha mu sa na ku lila kamba kuli mu ka libala mulatiwa wa mina. Kono mwa kona ku fita fa ku ikutwa hande. Mi ha mu eza cwalo, nto ye mu ipumani ku yona i kona ku mi fa kutwisiso ye tuna ni ku fita ni ku ba mutu y’a utwela ba bañwi butuku mwa ku ba tusa ku talimana ni ku latehelwa ko ku swana.—2 Makorinte 1:4.

Lipuzo ze na ni ku Nahanisiswa

Ki kabakalañi ha ku li kwa butokwa kuli mu ituhelele ku kena mwa maswabi?

Mu kona ku bonahaza cwani maswabi a mina?

Mañolo a kona ku mi tusa cwañi mwa ku talimana ni muinelo wa ku ikutwa ku ba ni mulatu ni bunyemi?

Swalisano ni Mulimu i kona ku mi tusa cwañi mwa ku talimana ni lifu la mutu ye mu lata?

Ki lifi liakalezo ze ñwi ze tusa mwa ku talimana ni maswabi?

 [Mbokisi fa likepe 18]

Liakalezo Ze Ñwi ze Tusa

Mu tiyele fa balikani: Mu si ke mwa kata-kata mwa ku tuhelela ba bañwi kuli ba tuse haiba ba fitisa takazo ya ku eza cwalo mi haiba mwa tokwa luli tuso. Mu utwisise kuli neikana y’a ba nzila ya bona mwa ku mi bonisa ka mo ba ikutwela; mwendi ha ba koni ku fumana manzwi a swanela.—Liproverbia 18:24.

Mu babalele buikangulo bwa mina: Muinelo wa ku ba mwa maswabi u kona ku mi bombisa, sihulu kwa makalelo. Mubili wa mina u tokwa ku pumula ko ku likani, musebezi o matafaza hande mubili, ni sico se si fepa hande ku fita l’ili kaufela. Ku tatubiwa kamita ki mualafi ya zibwa ki lubasi ki nto ye swanela.

Mu litelise likatulo ze tuna: Haiba ku konahala, mu libelele nakonyana ku fitela mu kona ku nahana hande ni ku fita pili mu si ka atula fa lika ze cwale ka za haiba mu swanela ku lekisa ndu ya mina kamba ku cinca mubeleko wa mina. (Liproverbia 21:5) Mbelwa yo muñwi n’a ihetile kwamulaho ni ku bulela kuli mazazi a sikai fela hamulaho wa ku timela kwa munn’a hae, n’a fanile lika za munn’a hae za ka butu ze ñata. Hamulaho, a lemuha kuli n’a fanile lika za bukabali za n’a lata hahulu.

Mu ikutwele butuku: Maswabi hañata a tand’anga nako ye telele ku fita ka mo ba nahanela batu ba bañata. Lika za ka silimo ni silimo ze hupulisa mutu ka za nyandi ya n’a latiwa ne li kana za uncafaza masitapilu. Maswaniso a ipitezi, lipina, kamba nihaiba miunko i kona ku shek’alisa miyoko. Patisiso ye ñwi ya sayansi kwa neku la ku shwelwa ne i talusize silengo sa ku ba mwa maswabi sina cwana: “Ba ba shwezwi ne ba kana ba biukela ka butuna ni ka bubebe kwa lineku li li liñwi la maikuto ni ku shatukela ku le liñwi hape, mi ku pima lika ze hupuza ka za nyandi ne ku kana kwa shobana-shobana ni mihato ya ka mabomu ya ku bata ku hupula ka za teñi mwahal’a nako ye ñwi.” Mu buluke mwa munahano lisepiso za Jehova ze butokwa hahulu.—Mafilipi 4:8, 9.

Mu fe ba bañwi ndao: Mu like ku ba ni pilu-telele ku ba bañwi. Mu lemuhe kuli ni bona ba ngangehile moya. Ka ku s’a ziba sa ku bulela, ka ku s’a lela ne ba kana ba bulela nto ye fosahezi.—Makolose 3:12, 13.

Mu tokomele mwa ku itusisa milyani kamba bucwala mwa ku talimana ni maswabi a mina: Kimululo ifi kamba ifi y’e ba teñi ka milyani ye kola kamba bucwala i kona ku ba ya makutela-kaufi fela. Milyani i swanelwa ku nwiwa ka tumelezo fela ya mualafi. Kono mu tokomele; milyani ye miñata i fita fa ku hapa mutu. Ka ku ekeza, yona yeo i kona ku shangela kwa silengo sa ku ba mwa maswabi. C’aziba yo muñwi wa matuku u lemusa kuli: “Kozi yeo i na ni ku tiyelwa, ku sisitwa ki yona mi hañihañi ku amuhelwa mi ku hatelela seo ka nzila ye sa swaneli ya ku zizibaza [mutu] ka milyani ye kola ne ku kana kwa ekeza ni ku kopamisa silengo sa ku ba mwa maswabi.” Kimululo ye inelela i ka taha ka ku nahanisisa ka butungi fa lisepiso za Jehova ze makaza.—Samu 1:2; 119:97.

Mu kutele mwa misebezi ya kamita: Kwa makalelo ne mu kana mwa tokwa ku ikapeleza ku kutela kwa musebezi, ku ya kwa ku yo leka lika, kamba ku babalela buikalabelo bo buñwi. Kono ne mu kana mwa fumana kuli muinelo wa misebezi ya mina ya kamita u ka mi tusa hahulu. Mu patehe mwa misebezi ya Sikreste. —Mu bapanye 1 Makorinte 15:58.

Mu si ke mwa saba ku fulalela maswabi a matuna: Nihaike kuli ki nto ye bonahala ku ba ya sienyi, batu ba bañwi ba ba shwezwi b’a saba ku fulalela maswabi a matuna, ka ku hupula kuli seo ne si kana sa bonisa kuli lilato la bona ku nyandi la kuyuka. Seo ka bunolo fela haki sa niti. Ku fulalela masitapilu ku tahisa mihupulo ye minde ya kwamulaho ili yeo ku si na ku kakanya i ka siyala ku mina kamita.—Muekelesia 3:1, 4.

Mu si ke mwa bilaela ka nzila ye sa tokwahali: Ne mu kana mwa ipumana inze mu bilaela, ‘Ki sifi se si ka ezahala ku na cwale?’ Bibele i eleza ku talima lika lizazi li li liñwi ka li li liñwi. “Ku pila fa mutomo wa lizazi li li liñwi ka li li liñwi kaniti kwa ni tusa,” ko na mwa taluseza mbelwa yo muñwi. Jesu n’a bulezi kwa balutiwa ba hae kuli: “Mu si ke mwa bilaelela za kamuso; kakuli la kamuso li ka ipatela za lona.”—Mateu 6:25-34.

[Siswaniso se si fa likepe 15]

Mitala ye mwa Bibele i bonisa kuli ku ñola maikuto a mina ne ku kana kwa tusa mwa ku talusa ka za maswabi a mina

[Siswaniso se si fa likepe 16]

Mwa sizo sa nyangela ifi kamba ifi, batu ba ba mwa maswabi ba itebuha ku omba-ombiwa