Ki Sifi Se Si Ezahala kwa Moyo ka Nako ya Lifu?

“Tuto ya kuli moyo wa butu ha u shwi mi u ka zwelapili ku ba teñi mutu ha s’a shwile ni ku tatauka kwa mubili wa hae ki ye ñwi ya misumo ya mihupulo ya batu ni tuto ya za bulapeli ya Sikreste.”—“NEW CATHOLIC ENCYCLOPEDIA.”

1. New Catholic Encyclopedia i lumelañi ka za ku zwelapili ku pila kwa moyo hamulaho wa lifu?

BUKA ye amilwe fahalimu, nihakulicwalo, i lumela kuli “muhupulo wa kuli moyo u zwelapili ku pila hamulaho wa lifu ha u iponahazi hande mwa Bibele.” Bibele, kacwalo, i lutañi luli, ka za se si ezahala kwa moyo ka nako ya lifu?

Ba Ba Shwile Ha Ba Na Se Ba Ziba

2, 3. Muinelo wa ba ba shwile ki ufi, mi ki mañolo afi a’ bonisa nto yeo?

² Muinelo wa ba ba shwile u utwahalizwe hande kwa Muekelesia 9:5, 10, ko lu bala kuli: “Ba ba shwile ha ba na se ba ziba . . . Ha ku na ndongwamo, milelo, zibo, kamba butali mwa libita.” (Moffatt) Lifu, kacwalo, ki muinelo wa ku sa ba teñi. Walisamu n’a ñozi kuli mutu h’a shwa, ‘u kutela mwa liluli; isali ka lizazi lona leo, milelo ya hae ya fela.’—Samu 146:4.

³ Kacwalo, ba ba shwile ha ku na se ba ziba, ha ba ezi se siñwi. Ha n’a atula Adama, Mulimu n’a ize: “U liluli, mi u ka kutela mwa liluli.” (Genese 3:19) Pili Mulimu a si ka mu bupa kale ka liluli la mubu ni ku mu fa bupilo, Adama n’a siyo. Ha n’a shwile, Adama n’a kutezi ku ona muinelo w’o. Koto ya hae ne li lifu—isi ku tutisezwa mwa liluko li sili.

Moyo W’a Kona ku Shwa

4, 5. Mu fe mitala ye zwelela mwa Bibele ye bonisa kuli moyo wa kona ku shwa.

⁴ Adama ha n’a shwile, ki sifi se ne si ezahezi kwa moyo wa hae? Mu hupule kuli mwa Bibele linzwi la “moyo” hañata li amanga ku mutu. Kacwalo ha lu bulela kuli Adama n’a shwile, lu bulela kuli moyo o’ bizwa Adama ne u shwile. Seo si kana sa utwahala ku ba nto ya sienyi ku mutu ya lumela kuli moyo ha u shwi. Nihakulicwalo, Bibele i bonisa kuli: “Moya [“moyo,” NW] o eza sibi, ki ona o ka shwa.” (Ezekiele 18:4) Livitike 21:1 i bulela ka za “mufu [“moyo o shwile,” NW]” (“situpu,” Jerusalem Bible). Mi Manazareni ne ba bulelezwi kuli ba si ke ba sutelela kwa “situpu sa ya shwile [“moyo o shwile,” NW]” (“mubili o shwile,” Lamsa).—Numere 6:6.

⁵ Ku ama ko ku swana kwa moyo ku fumaneha kwa 1 Malena 19:4. Elia ya n’a na ni masitapilu a matuna “a ikupela ku shwa [“kuli moyo wa hae u shwe,” NW].” Ka nzila ye swana, Jonasi “a ikupela lifu [“kuli moyo wa hae u shwe,” NW], a li: Se sinde kiha ni ka shwa, ku fita ha ni pila.” (Jonasi 4:8) Mi Jesu n’a itusisize pulelo ya “ku bulaya moyo,” (NW) ili yeo The Bible in Basic English i bonisa ku ba “ku bulaya.” (Mareka 3:4) Kacwalo lifu la moyo ka bunolo li talusa lifu la mutu.

Ku “Omba Moyo” ni ‘ku Kuta’

6. Bibele i talusañi ha i bulela kuli Rahele n’a “omba moyo”?

⁶ Kono ku cwañi ka za lifu la Rahele le li maswe, le ne li ezahezi ha n’a pepa mwan’a hae wa bubeli? Kwa Genese 35:18, lu bala kuli: “H’a s’a  omba moyo, inz’a shwa, a mu beya libizo la Benoni (mwana wa butuku bwa ka); kono ndat’ahe a mu beya la Benjamine (mwana wa la bulyo la ka).” Kana ona manzwi ao a talusa kuli Rahele n’a na ni butu bwa mwahali bo ne bu zwile ku yena h’a n’a shwile? Kutokwa. Mu hupule kuli linzwi la “moyo” li kona hape ku ama kwa bupilo b’o mutu a na ni bona. Kacwalo mwa taba ye “moyo” wa Rahele ka bunolo ne u talusa “bupilo” bwa hae. Ki ka lona libaka leo Libibele ze ñwi li toloka pulelo ya “h’a s’a omba moyo,” ku ba “bupilo bwa hae ne bu fela” (Knox), “n’a buyezi lwa mafelelezo” (Jerusalem Bible), ni “bupilo bwa hae ne bu zwile ku yena” (Bible in Basic English). Ha ku na nto ye bonisa kuli kalulo ya Rahele ye sa zibahali hande ne i si ka shwa.

7. Moyo wa mwan’a mbelwa ya n’a zuhile ne u ‘kutezi ku yena’ ka mukwa ufi?

⁷ Ki nto ye swana ni taba ya zuho ya mwan’a mbelwa, ye ñozwi kwa 1 Malena kauhanyo 17. Mwa timana ya 22, lu bala kuli Elia ha n’a nze a lapelela mushimani, “[Jehova, NW] a utwa linzwi la Elia, mi moyo wa mwana wa kutela ku yena, a pila hape.” Hape, linzwi la “moyo” li talusa “bupilo.” Kacwalo, New American Standard Bible i bala kuli: “Bupilo bwa mwana ne bu kutezi ku yena mi n’a pilile hape.” Ee, ne li bupilo, isi nto i sili, ye n’e kutezi ku mushimani. Seo si lumelelana ni za n’a bulezi Elia ku bom’ahe mushimani kuli: “Bona mwan’a hao [mutu mutumbi] wa pila.”—1 Malena 17:23.

Singanyenganye sa Muinelo wa Mwahal’a Nako ya Lifu ni Zuho

8. Ba bañata ba ba ipala ku ba Bakreste ba lumela kuli ki nto mañi ye ka ezahala ka nako ya zuho?

⁸ Batu ba bañata ba ba ipala ku ba  Bakreste ba lumela kuli ku ka ba ni zuho mwa nako ya kwapili f’o mibili i ka kopanywa ni mioyo ye si ka shwa. Mi f’o, ba ba zuhile kwa bafu ba ka iswa kwa libaka ze swanela—ibe mupuzo ku ba ne ba pila bupilo bo bunde kamba koto ku ba ba maswe.

9. Muinelo wa mwahal’a nako ya lifu ni zuho u taluswa cwañi, mi ba bañwi ba bulela kuli ki nto mañi ye ezahala kwa moyo ka yona nako yeo?

⁹ Ona muhupulo wo u utwahala ku ba o’ bunolo. Kono ba ba kumalela kwa tumelo ya ku sa shwa kwa moyo ba fumananga butata ku talusa se si ezahala kwa moyo mwahal’a nako ya lifu ni ya zuho. Kaniti luli, ona muinelo wo wa mwahal’a nako ya lifu ni zuho, u zusulusize lipulelo-pulelo ka myanda ya lilimo ze ñata-ñata. Ba bañwi ba bulela kuli ka yona nako yeo moyo u yanga kwa pagatori, k’o libi za ona ze ñwi li kona ku yo keniswa kuli u be o swanela ku ya kwa lihalimu. *

10. Ki kabakalañi ha ku si kwa ka mañolo ku lumela kuli mioyo i yo helananga mwa pagatori hamulaho wa lifu, mi se ne si ezahezi ku Lazaro si tiiseza cwañi nto yeo?

¹⁰ Nihakulicwalo, sina mo se lu bonezi, ka bunolo fela, moyo ki mutu. Mutu h’a shwa, moyo wa shwa. Kacwalo, ha ku na bupilo hamulaho wa lifu. Kaniti, Lazaro ha n’a shwile, Jesu Kreste n’a si ka bulela kuli n’a li mwa pagatori, Limbo, kamba muinelo wa mwahal’a nako ya lifu ni zuho ufi kamba ufi. Kono Jesu n’a bulezi fela kuli: “Lazaro u lobezi.” (Joani 11:11, New English Bible) Ka ku iponahaza, Jesu, ya n’a ziba niti ya za se si ezahala kwa moyo ka nako ya lifu, n’a lumela kuli Lazaro ha ku na sa n’a ziba, n’a sa pili.

Moya Ki Nto Mañi?

11. Ki kabakalañi linzwi la “moya” ha li sa koni ku ba le li talusa kalulo ye zwanga mwa mubili wa mutu mi ili ye zwelangapili ku pila hamulaho wa lifu?

¹¹ Bibele i bulela kuli mutu h’a shwa, ‘moya wa hae wa yelela, u kutela mwa liluli.’ (Samu 146:4) Kana seo si talusa kuli ku na ni moya o zwanga luli mwa mubili ni ku zwelapili ku pila mutu ha s’a shwile? Ha ku koni ku ba cwalo, kakuli walisamu ku zwa f’o u bulela kuli: ‘Isali ka lizazi lona leo, milelo ya hae ya fela” (“mihupulo ya hae kaufela ya fela,” NEB). Moya, kacwalo, ki nto mañi, mi u ‘yelelanga’ cwañi ku zwa ku mutu ka nako ya lifu la hae?

12. Manzwi a Siheberu ni Sigerike a’ tolokilwe ku ba “moya” mwa Bibele a talusañi?

¹² Mwa Bibele manzwi a tolokilwe ku ba “moya” (ruʹach, ka Siheberu; pneuʹma, ka Sigerike) ka mutomo a talusa “puyelo.” Kacwalo, ku fita ku itusisa pulelo ya ‘moya wa hae wa yelela,’ toloko ya R. A. Knox i itusisa pulelo ya “puyelo ya zwa mwa mubili wa hae.” (Samu 145:4, Knox) Kono linzwi la “moya” li na ni litaluso ze ñata ku fita fela kezo ya ku buyela. Sina ka mutala, ha i bulela za ku sinyiwa kwa bupilo bwa batu ni lifolofolo ka nako ya Munda wa lifasi, Genese 7:22 i li: “Linto kamukana ze ne na ni moya [ruʹach, ka Siheberu] wa ku pila mwa lingo za zona, ze ne inzi mo ku omile, za shwa.” Kacwalo “moya” u kona ku ama kwa m’ata a bupilo a’ li teñi mwa libupiwa kaufela ze pila, ili batu ni lifolofolo, mi ili ze pila ka ku buyela.

13. Moya u kona cwañi ku swanisezwa ni m’ata a magesi?

¹³ Ka ku fa mutala: Magesi a fa m’ata kwa siitusiso se siñwi. Haiba m’ata a magesi a timiwa, siitusiso seo si tuhela ku sebeza. M’ata a magesi h’a fetuhi ku ba siitusiso ka ili ona. Ka nzila ye swana, mutu h’a shwa, moya wa hae u tuhela ku pilisa liselusi za mubili. Ha u siyangi mubili ni ku ya kwa sibaka si sili.—Samu 104:29.

14, 15. Moya u kutela cwañi ku Mulimu ka nako ya lifu?

¹⁴ Ki kabakalañi he, Muekelesia 12:7 ha i bonisa kuli mutu h’a shwa, “moya wa mutu u kutela ku Mulimu ya n’a u fanile”? Kana seo si talusa kuli moya u zamayanga luli mwa mbyumbyulu ku ya ku Mulimu? Ha ku talusi cwalo. Mu hupule kuli moya ki ona m’ata a bupilo. Ona m’ata ao a sa fela fela, ki Mulimu a nosi ya kona ku a kutisa. Kacwalo moya “u kutela ku Mulimu” ka ku ba kuli sepo ifi kamba ifi ya bupilo bwa kwapili bwa mutu y’o i itingile ku Mulimu.

¹⁵ Ki Mulimu a nosi ya kona ku kutisa moya, kamba m’ata a bupilo, ili ku kutiseza mutu kwa bupilo. (Samu 104:30) Kono kana Mulimu u na ni mulelo wa ku eza cwalo?

[Litaluso za kwatasi]

[Lipuzo za Tuto]

[Mbokisi fa likepe 23]

Likupulo za Bupilo bo bu Felile

HAIBA ha ku na se si zwelapili ku pila mubili ha u shwa, cwale ku cwañi ka za likupulo za bupilo bo bu felile zeo ba bañwi ba bulela kuli ba na ni zona?

Muituti wa Muhindu Nikhilananda u bulela kuli ‘ze b’anga teñi hamulaho wa lifu ha li koni ku boniswa ka litaluso.’ Mwa ngambolo ya hae ye li “Mitala ya Tumelo ya Nako ya ku Ya ku Ile mwa Bulapeli,” muluti wa za bulapeli Hans Küng u bonisa kuli: “Ha ku na ku zona litaba zeo—zeo hañata li zwanga kwa banana kamba mwa linaha mo ku na ni tumelo ya ku cinca kwa mubili wa mutu—za mihupulo ya bupilo bo bu felile ze kona ku pakiwa hande.” U ekeza kuli: “Buñata bwa [babatisisi ba ba sebeza ka t’ata ni ka ku ya ka sayansi mwa taba yeo] ba lumela kuli lika ze ezahezi ze ba fumani ha li fi mutomo wa bupaki bo bu kolwisa bwa bupilo bwa ku kuta-kutela ku pila fa lifasi.”

Ku cwañi haiba mu ikutwa kuli mu na ni likupulo za ka butu za bupilo bo bu felile? Maikuto a cwalo a kona ku tiswa ki mabaka a fapana-fapana. Litaba ze ñata ze lu amuhelanga li bulukehanga mwa sibaka se siñwi mwa munahano wa luna kakuli ha lu tokwi ku itusisa zona ka nako yeo. Mihupulo ye n’e libezwi ha i taha mwa munahano, batu ba bañwi ba i’ nga ku ba bupaki bwa bupilo bo bu felile. Nihakulicwalo, niti kikuli ha ku na ze ezahezi ku luna ze lu kona ku paka hande kwand’a ze lu pila nako ye. Buñata bwa batu ba ba pila fa lifasi-mubu ha ba hupuli ni hanyinyani kuli ba kile ba pila pili; mi ha ba nahani kuli ba kana ba pilile bupilo bo buñwi pili.