ŨGWATI ŨRĨA WARĨ HO: Bibilia nĩ yetiririe maũndũ ta gũthũka na gũũkĩrĩrũo. O na kũrĩ ũguo, andũ amwe arĩa maamĩtaũraga na arĩa maamĩkobagia nĩ maageretie gũcenjia ndũmĩrĩri yayo. Rĩmwe na rĩmwe, nĩ maageragia kũgarũra Maandĩko matwarane na morutani mao handũ ha kũgarũra morutani mao matwarane na ma Bibilia. Ta wĩcirie ngerekano ici:

• Kũndũ gwa gũthathaĩria: Gatagatĩ-inĩ ga karine ya kana na ya kerĩ mbere ya Kristo, arĩa maandĩkire maandĩko marĩa matano ma Musa na Gĩsamaria, nĩ mongereire ciugo “Kĩrĩma-inĩ kĩa Gerizimu. Na hau nĩho mũgaaka kĩgongona,” thĩinĩ wa rĩandĩko rĩa Thama 20:17. Asamaria meendaga Maandĩko manyite mbaru mwako wao wa hekarũ Kĩrĩma-inĩ kĩa Gerizimu.

• Ũrutani wa Ũtatũ: Hakuhĩ mĩaka 300 thutha wa Bibilia kũrĩka, mwandĩki ũmwe wa ũrutani wa Ũtatũ nĩ ongereire ciugo “kũrĩa igũrũ, nĩo Ithe witũ, na Ũhoro, na Roho Mũtheru; nao atatũ nĩ ũmwe,” thĩinĩ wa 1 Johana 5:7. Ciugo icio itiarĩ maandĩko-inĩ marĩa ma tene biũ. Mũthomi ũmwe wa Bibilia wĩtagwo Bruce Metzger oigire ũũ: “Kuuma karine-inĩ ya gatandatũ gũthiĩ na mbere [ciugo icio nĩ] cionekaga kaingĩ na kaingĩ thĩinĩ wa maandĩko ma gũkobio na moko ma Kĩlatini ma tene na ma Vulgate ya Kĩlatini.”

• Rĩĩtwa rĩa Ngai: Ataũri aingĩ a Bibilia, maarũmĩrĩire mũtugo wa Kĩyahudi wa kweheria rĩĩtwa rĩa Ngai thĩinĩ wa Maandĩko. Handũ ha rĩo meekĩrire marĩĩtwa ma ũnene ta “Ngai” kana “Mwathani.” Thĩinĩ wa Bibilia, marĩĩtwa macio matihũthagĩrũo o harĩ Mũũmbi wiki ĩndĩ nĩ nginya harĩ andũ, mĩhianano, o na Mũcukani.—Johana 10:34, 35; 1 Akorintho 8:5, 6; 2 Akorintho 4:4. *

ŨRĨA BIBILIA YETIRIRIE: Wa mbere, o na gũtuĩka andũ amwe arĩa maakobagia Bibilia matiarĩ na ũbacĩrĩru na amwe nĩ maahong’oraga ũhoro, nĩ kũrĩ angĩ aingĩ meerutanĩirie kwandĩka na ũbacĩrĩru. Gatagatĩ-inĩ ga karine ya gatandatũ na ya ikũmi thutha wa Kristo,  Amasora nĩ maakobirie Maandĩko ma Kĩhibirania, na Maandĩko macio magĩĩtwo maandĩko ma Amasora. Kwĩrĩkanaga atĩ maataraga ciugo o hamwe na ndemwa nĩguo matigĩrĩre atĩ hatirĩ ihĩtia meka. Maangĩecirĩirie atĩ ũhoro ũrĩa marakobia kuuma kũrĩ guo ũrĩ na mahĩtia, nĩ maandĩkagĩrĩra hau mwena-inĩ. Amasora matietĩkĩrire gũcenjia ndũmĩrĩri ya Bibilia o na hanini. Profesa ũmwe wĩtagwo Moshe Goshen-Gottstein oigire ũũ: “Harĩ o, gũcenjia ndũmĩrĩri ya Bibilia makĩendaga rĩngĩarĩ ihĩtia rĩrĩa inene mũno.”

Wa kerĩ, gũkorũo kũrĩ na kobĩ nyingĩ cia maandĩko marĩa maakobirio na moko nĩ gũteithagia athuthuria a Bibilia kũmenya harĩa harĩ na mahĩtia. Kwa ngerekano, atongoria a ndini maakoretwo makĩrutana kwa ihinda rĩa mĩaka magana maingĩ atĩ Bibilia ciao cia Kĩlatini nĩcio itaarĩ na mahĩtia. O na kũrĩ ũguo, nĩ mongereire ciugo itarĩ cia ma thĩinĩ wa 1 Johana 5:7 ta ũrĩa honanĩtio hau igũrũ. Ihĩtia rĩu o na nĩ rĩaingĩririo thĩinĩ wa Bibilia ĩrĩa ĩkĩrĩirũo mũno ya King James Version! No rĩrĩa maandĩko mangĩ ma tene biũ monekire-rĩ, maaguũririe ũndũ ũrĩkũ? Bruce Metzger aandĩkire ũũ: “Ciugo icio [iria irĩ thĩinĩ wa 1 Johana 5:7] itirĩ maandĩko-inĩ marĩa mangĩ mothe ma tene biũ (ma Gĩsuriata, Gĩkoptika, Kĩarmenia, Kĩethiopia, Kĩarabu, Gĩslavonia) o tiga ma Kĩlatini.” Nĩ ũndũ wa gĩtũmi kĩu, Bibilia iria icokeretwo cia King James Version na ingĩ nĩ cieheretie ciugo icio hĩtanu.

Hihi maandĩko marĩa ma tene biũ nĩ monanagia atĩ ndũmĩrĩri ya Bibilia ndĩrĩ yacenjia? Rĩrĩa Ikũnjo cia Iria rĩa Cumbĩ cionekire mwaka-inĩ wa 1947, athuthuria a Bibilia nĩ maakenire tondũ nĩ mangĩaringithanirie maandĩko ma Kĩhibirania ma Amasora na ikũnjo icio iria ciandĩkĩtwo makĩria ma mĩaka ngiri ĩmwe mbere ĩyo. Ũmwe wa arĩa maathuthuragia Ikũnjo cia Iria rĩa Cumbĩ oigire atĩ gĩkũnjo kĩmwe “kĩheanaga ũira ũtangĩkararĩka atĩ Ayahudi arĩa maakobirie Bibilia kwa ihinda rĩa makĩria ma mĩaka ngiri ĩmwe maarĩ ehokeku biũ na maarĩ na ũbacĩrĩru.”

Nyũmba ĩmwe ya mabuku ĩtagwo Chester Beatty Library ĩrĩa ĩrĩ Dublin, Ireland, ĩkoragwo na ikũnjo cia marura cia hakuhĩ mabuku mothe ma Maandĩko ma Gĩkristiano ma Kĩngiriki, o hamwe na maandĩko marĩa ma tene ma kuuma karine ya kerĩ thutha wa Kristo, mĩaka ta 100 tu thutha wa Bibilia kũrĩka. Ibuku rĩa The Anchor Bible Dictionary riugaga ũũ: “O na gũtuĩka ikũnjo cia marura nĩ itũteithagia kũmenya ciugo iria ciahũthĩrĩtwo, ningĩ nĩ itũteithagia kũmenya atĩ ndũmĩrĩri ya Bibilia yakobirio na ũbacĩrĩru mũnene.”

MOIMĨRĨRO: Handũ ha gũthũkia ndũmĩrĩri ya Bibilia, ũkũrũ na ũingĩ wa maandĩko marĩa ma tene biũ o na nĩ kũmĩagĩria cimĩagagĩrĩtie. Mwandĩki ũmwe wĩtagwo Sir Frederic Kenyon aandĩkire ũũ ũhoro-inĩ wĩgiĩ Maandĩko ma Gĩkristiano ma Kĩngiriki: “Gũtirĩ ibuku rĩngĩ rĩrĩ na icunjĩ cia tene mũno, na rĩkorũo atĩ gũtirĩ mũthuthuria o na ũmwe ũtarĩ na mũthutũkanio ũngĩkĩrĩra nganja ndũmĩrĩri yarĩo ĩrĩa ĩkobetio kana ĩgataũrũo na thiomi ingĩ.” Nake mũthomi wĩtagwo William Henry Green aandĩkire ũũ ũhoro-inĩ wĩgiĩ Maandĩko ma Kĩhibirania: “No tuuge tũrĩ na ũmĩrĩru atĩ gũtirĩ ibuku rĩngĩ rĩa tene mũno rĩrĩ rĩataũrũo na njĩra nũngĩrĩru ũguo.”