1. Njika bebeledi Yesu a bolino̱ bato ba musombo bane̱i e, nje pe̱ ba bato ba bolino̱ e?

BOKWEDI Petro, Andrea, Yakobo, na Yohane ba ta nde ba bola ebol’a musombo ońola ńunga. Dutea te̱ ne̱ni ba tano̱ mańaka o senga ben bebeledi ba Yesu ná: “Bińo̱ bupe̱ mba, na matimbise̱ bińo̱ basombwe̱ bato.” * Nje ba bato ba bolino̱ e? Bibe̱l mo̱ ná: “Na dibokime̱ne̱ bese̱le̱ bepese̱, ba bupe̱ mo̱.” (Mat. 4:18-22) Be bedomsedi be mala tukwa malonge̱ mabu o bwindea. O mulopo ná ba sombwe sue, ba me̱nde̱ nde be̱ “basombwe̱ bato.” (Lukas 5:10) O nin we̱nge̱, Yesu a malomea bamulema mu sibi ba to̱ndi mbale̱ mulemlem ma bebeledi. (Mat. 28:19, 20) Mo̱ o kasi bebeledi ba Yesu o be̱ musombwe̱ bato e?

2. Ońola nje jangame̱nno̱ dutea bwam obiana di mano̱ngo̱ bedomsedi ba be̱ basombwe̱ bato e, nje pe̱ e me̱nde̱ jongwane̱ biso̱ o no̱ngo̱ be bedomsedi e?

² Yen ebe ponda to̱ ininga yin we̱nge̱ weno̱ jokwa Bibe̱l, o po̱ngi pe̱ mawengisan o longe̱ lo̱ngo̱. Tatan wangame̱n no̱ngo̱ bedomsedi nga o mapula be̱ mute̱ dikalo la myango ma bwam. Yete̱na we o kiṅakiṅane̱ o kasa bebeledi ba Yesu, nika e si bo̱bise̱ wa. Kiṅakiṅane̱ lo̱ngo̱ di malee̱ nde ná o bi nate̱na o njika dime̱ne̱ be bedomsedi beno̱ mweńa. Ye mbale̱ ná Bibe̱l e makwala ná Petro na mako̱m mao ba caki nde bepese̱ babu “dibokime̱ne̱.” Nde Petro na bonasango ba se̱le̱ nde dutea obiana ba mano̱ngo̱ be bedomsedi. Ba ta ba mábia Yesu myo̱di mutoba oboso ba ponda, bemea pe̱ ná mo̱ nde e Mesia. (Yohane 1:35-42)  Yen ebe wa pe̱ o májokwa mambo jita jombwea Yehova na Yesu, o be̱n pe̱ ńo̱ngi o ńaka o mbad’a mudī. Nde o s’angame̱n no̱ngo̱ be bedomsedi esibe̱ ná o se̱le̱ dutea bwam. Nje yongwane̱ Petro, Andrea na bane̱ o no̱ngo̱ bedomsedi e?

3. Njika bede̱mo be me̱nde̱ bole̱ ná o bate be̱ne̱ ńo̱ng’a kasa bebeledi ba Yesu e?

³ Bokwedi ba Yesu baboso ba ta ba be̱ne̱ ńo̱ngi, ba ta ba bia bola ebol’abu bwam, ba be̱ne̱ ngiń’a mulema, ba bia pe̱ ńakisane̱ ńolo. Esibe̱ penda be bede̱mo bongwane̱ babo̱ o be̱ basombwe̱ bato ba bwam. Din jokwa di me̱nde̱ kwalea ne̱ni weno̱ ná o be̱ne̱ be bede̱mo ná o be̱ mokwed’a Kristo ńa bwam.

4. Nje e tute̱le̱ Petro o be̱ musombwe̱ bato e?

⁴ Petro a ta nde a sombwa sue ná a sombweye mbia mao, nde musombo mu si ta mo̱ ebolo buka te̱. E me̱ne̱n ná Petro a ta a to̱ndo̱ musombo jita. (Yohane 21:3, 9-15) Oko pe̱ o to̱ndo̱ be̱ musombwe̱ bato. Na jongwane̱ la Yehova, Petro a timbi bia y’ebolo bwam.​—Bebolo 2:14, 41.

5. Bupisane̱ Lukas 5:8-11, ońola nje Petro a bono̱ bo̱ngo̱ e, nje pe̱ ye ná yongwane̱ biso̱ o buka milemlem ma besengedi e?

⁵ Di mate̱ nde dikalo ońolana di to̱ndi Yehova; nika nde ńe mom ma njo̱m mwena mu matute̱le̱ biso̱ o bola y’ebolo. Ndolo di be̱nedino̱ Yehova Loba ńe ná ńongwane̱ biso̱ o langwea bape̱pe̱ myango ma bwam, to̱ e be̱ nde ná di mo̱nge̱le̱ ná di titi ka ni dongame̱n ońola y’ebolo. Ponda Yesu a bele̱no̱ Petro o be̱ musombwe̱ bato, a kwalisane̱ mo̱ ná: “O si bwa bo̱ngo̱.” (Langa Lukas 5:8-11.) Petro a si ta a be̱ne̱ bo̱ngo̱ jombwea nje e me̱nde̱ po̱ yete̱na a timbi mokwed’a  Kristo. O diwengisan, a ta nde mańaka ońola muso̱ngi ma sue Yesu ongwane̱no̱ babo̱ o sombwa. A ta a bia ná Yesu a boli nde betańsedi, e̱ne̱ pe̱ ná a titi ka ni dongame̱n o be̱ mokwed’ao. Kapo̱ ka Petro, wa pe̱ we ná we̱ne̱ ná o titi ka ni dongame̱n o be̱ mokwed’a Kristo yete̱na o dutedi nje ye̱se̱ wangame̱nno̱ bola ná o be̱ mo̱. Yete̱na nika, bata to̱ndo̱ Yehova, Yesu, na bato, nik’e me̱nde̱ tute̱le̱ wa o kasa bebeledi ba Yesu o timba musombwe̱ bato.​—Mat. 22:37, 39; Yohane 14:15.

6. Nje epe̱pe̱ e matute̱le̱ biso̱ o te̱ dikalo e?

⁶ Njo̱m ipe̱pe̱ i matute̱le̱ biso̱ o te̱ dikalo ye nde ná: di mapula sengane̱ byanedi ba Yesu ná: “Bińo̱ ala . . . timbise̱ matumba me̱se̱ bokwedi bam.” (Mat. 28:19, 20) Di mate̱ pe̱ nde dikalo ońolana bato ba ‘matakatakane̱, ba comedi,’ ba be̱n pe̱ ńo̱ngi jita o jokwa mbal’a Janea. (Mat. 9:36) Yehova a mapula ná pat’a bato ye̱se̱ i be̱ne̱ so̱ṅtane̱ di te̱nge̱n la mbale̱ ná yonge.​—1 Tim. 2:4.

7. Ne̱ni Roma 10:13-15 e malee̱no̱ ná ebol’a dikalo ye mweńa e?

⁷ Di me̱nde̱ be̱ne̱ ńo̱ng’a te̱ dikalo yete̱na di dutedi ne̱ni y’ebolo e mongwane̱no̱ o sunga malonge̱ ma bato. Diwengisan na mot’a musombo nu mandise̱ to̱ nu made̱ sue a masombwano̱, biso̱ di ‘masombwa’ nde bato o sunga malonge̱ mabu.​—Langa Roma 10:13-15; 1 Tim. 4:16.

8-9. Nje mot’a musombo angame̱nno̱ bia e, na ońola nje e?

⁸ O mińa ma Yesu, mot’a musombo o Israel a ta angame̱n bia njika pat’a sue a masombwano̱. (Lev. 11:9-12) A ta pe̱ angame̱n bia owe̱ni a maso̱no̱ ni pat’a sue. Sue i ko̱lo̱ngo̱ne̱ nde ja o bepolo ba madiba be do̱lisane̱ babo̱ na owe̱ni da leno̱ jita. Ponda ni te̱nge̱n ońola musombo pe̱ ńe mweńa. Jombwea ponda ni te̱nge̱n o sombwa sue, maka nje munasango mō̱ ńe mot’a musombo o eyond’a Pasifik a kwalino̱ ponda a bele̱no̱ munasango nupe̱pe̱ ńe ńamuloloma ná bale o musombo. Na nu ńamuloloma a kwala ná: “Di dongame̱n kie̱le̱ idiba nge̱ṅ dibua.” Na nune̱ munasango a timbise̱le̱ mo̱ ná, “O titi o so̱ṅtane̱. Di mala nde o ponda ni te̱nge̱n ońola musombo ma sue, seto̱ o ponda ni te̱nge̱n ońol’asu.”

⁹ Mulemlem pe̱ nde basombwe̱ bato o ńo̱ṅo̱n a boso ba tano̱ ba bola, ba ta nde bala o bepolo we̱ni “sue” i tano̱ i so̱be̱, na o ponda ni te̱nge̱n i tano̱ yangame̱n be̱ oten. K’eyembilan, bokwedi ba Yesu ba ta ba te̱ dikalo o tempe̱l na o mandabo ma ndongame̱n, o jo̱mbe̱ na jo̱mbe̱, na o m’boko ma mundi. (Bebolo 5:42; 17:17; 18:4) Biso̱ pe̱ jangame̱n ko̱lo̱ngo̱ne̱ bede̱mo ba bato ba maje̱ o mōnda masu ma dikalo. Jangame̱n be̱ be̱be̱ o wengisane̱ mudango masu ná di we̱le̱ te̱ dikalo o bepolo na o ponda di maso̱no̱ bato.​—1 Kor. 9:19-23.

10. Njika belongisan bebokedi ba Yehova be bolino̱ biso̱ e?

¹⁰ Mot’a musombo a be̱n ńo̱ng’a belongisan bangame̱n, angame̱n pe̱ bia ne̱ni bolane̱ mo̱. Biso̱ pe̱ di be̱n ńo̱ng’a belongisan bangame̱n ná di te̱ dikalo. Jangame̱n pe̱ bia ne̱ni bolane̱ mo̱. Yesu a boli bokwedi bao bediedi jombwea ne̱ni sombwa bato. A langwedi babo̱ nje bambe̱, owe̱ni te̱ dikalo, na nje kwala. (Mat. 10:5-7; Lukas 10:1-11) O nin we̱nge̱, bebokedi ba Yehova be busise̱ Mukoba ma belongisan ba belēdi, oten o  maso̱ belongisan ba bwam ońola dikalo. * Bebokedi be mokwe̱le̱ pe̱ biso̱ ne̱ni bolane̱ be belongisan. Be belongedi be mongwane̱ biso̱ o te̱ dikalo na mbaki, na be̱ pe̱ balēdi ba bwam.​—2 Tim. 2:15.

11. Ońola nje basombwe̱ bato bangame̱nno̱ be̱ne̱ ngiń’a mulema e?

¹¹ Basombwe̱ sue ońola ńunga bangame̱n be̱ne̱ ngiń’a mulema, ońolana ba si bi o ponda ye̱se̱ ne̱ni ngo̱ e me̱nde̱no̱ be̱. Ba ko̱lo̱ngo̱ne̱ nde bola ebolo o pond’a bulu, mydi pe̱ me ná mi po̱ o mbad’epańpań o munja. Basombwe̱ bato pe̱ bangame̱n be̱ne̱ ngiń’a mulema. Niponda di maboteano̱ te̱ dikalo, di biane̱ ka Mboṅ a Yehova, je ná di kusa “mydi.” K’eyembilan, mbia me ná mi te̱nge̱ne̱ biso̱, mako̱m ma yo̱ye̱ biso̱, bato bō̱ pe̱ ba banga senga mwe̱ndi masu. Nde nika e si mańakisane̱ biso̱. Yesu ome̱le̱ bokwedi bao ná a me̱nde̱ nde loma babo̱ oteten a njo̱.​—Mat. 10:16.

12. Bupisane̱ Yosua 1:7-9, nje ye ná yongwane̱ biso̱ o be̱ne̱ ngiń’a mulema e?

¹² Ne̱ni weno̱ ná o be̱ne̱ ngiń’a mulema e? Laboso, be̱ mbaki ná Yesu a dia a madie̱le̱ y’ebolo la mo̱ń. (Yohane 16:33; Bbī. 14:14-16) Di londe̱ maba, ouse̱ dube̱ lo̱ngo̱ o kakane̱ Yehova a bolino̱ ná a mombwea wa. (Mat. 6:32-34) Dube̱ lo̱ngo̱ di bati te̱ be̱ ngińa, o mabata pe̱ be̱ne̱ ngiń’a mulema. Petro  na mako̱m mao ba lee̱le̱ dube̱ dinde̱ne̱ ponda bese̱le̱no̱ ebol’abu ya sombwa sue ońola ńunga o bupe̱ Yesu. Mulemlem pe̱ nde o lee̱le̱no̱ dube̱ dinde̱ne̱ ponda o langwedino̱ mako̱m na belongi bo̱ngo̱ ba mbia ná o mábotea jokwa Bibe̱l na Mboṅ a Yehova, na jukea pe̱ o ndongame̱n abu! Ye̱ke̱i te̱, o po̱ngi mawengisan mande̱ne̱ o bedangwedi bo̱ngo̱ na o longe̱ lo̱ngo̱ ná o dangwe bupisane̱ bete̱sedi be te̱m ná sim ba Yehova. Nika pe̱ e ta e pula dube̱ na ngiń’a mulema. Niponda weno̱ bata be̱ne̱ ngiń’a mulema, o mabe̱ne̱ mbaki ná: “Yehova, Loba lo̱ngo̱, e na wa o me̱se̱ o mabolano̱.”​—Langa Yosua 1:7-9.

13. Ne̱ni dutea na muka beno̱ ná bongwane̱ wa o be̱ne̱ ngiń’a mulema e?

¹³ Njika lambo dipe̱pe̱ le ná di bola wa ngiń’a mulema e? Kane̱ ná o be̱ne̱ ngiń’a mulema na bokenju. (Bebolo 4:29, 31) Yehova a me̱nde̱ jalabe̱ mika mo̱ngo̱, a si me̱nde̱ pe̱ to̱ caka wa tom. E pe̱ wa ponda ye̱se̱ o sue̱le̱ wa. We pe̱ ná o dutea ne̱ni Yehova a sungino̱ bape̱pe̱ o mińa mi tombi. Dutea pe̱ ne̱ni ongwane̱no̱ wa o buka mitakisan, a bola pe̱ wa ngińa o po̱ngo̱ mawengisan o longe̱ lo̱ngo̱. Be̱ mbaki ná nu ńena ńongwane̱ tumba lao o Munja-mu-mole̱ a me̱nde̱ pe̱ jongwane̱ wa o timba mokwed’a Kristo. (Bbu. 14:13) Be̱ne̱ mulemlem ma dube̱ kapo̱ ka kiṅe̱ David nu kwali ná: “Yehova e na mba, na si mabwa bo̱ngo̱, mot’a benama e ná a bola mba nje e?”​—Mye. 118:6.

14. Nje myango ma Masae na Tomoyo mi mokwe̱le̱no̱ wa e?

¹⁴ Mbadi nipe̱pe̱ ńa be̱ne̱ ngiń’a mulema ńe nde ná wokwe ne̱ni Yehova ongwane̱no̱ bato bena ba ta iso̱n o be̱ bokenju. Jombweye te̱ nje munańango mō̱ nu belabe̱ ná Masae a kusino̱. A ta iso̱n, a ta pe̱ o̱nge̱le̱ ná a titi ná a te̱ dikalo to̱ buńa. A ta nde e̱ne̱ dikalo ka lambo a titino̱ ná a tongwe̱le̱ o bola to̱ buńa, k’edima yasam yena e te̱m mo̱ oboso a titino̱ ná a landa. A po̱ngi so̱ miwe̱n ma tobotobo o bata to̱ndo̱ Loba na bato. A dutedi ná pō̱m njika musunga yeno̱ o te̱ dikalo tatan, a kane̱ pe̱ ná a bate be̱ne̱ ngiń’a mulema o te̱ dikalo. A timbi buka bo̱ngo̱ bao, a bolea pe̱ ka paonia ńa pond’a mususu. Yehova e pe̱ ná ongwane̱ bate̱ dikalo ba peńa o ‘jembame̱.’ Maka te̱ nje munańango Tomoyo a kusino̱. Ponda a botedino̱ te̱ dikalo la jo̱mbe̱ na jo̱mbe̱, ńango a mboa mō̱ a dongame̱nno̱ ka mot’a boso a kwali nde na bekima ná: “Na si be̱n to̱ lambo bolane̱ Mboṅ a Yehova!” na mo̱ a kwese̱ jo̱mbe̱ lao na ngińa. Nika e si bwese̱ Tomoyo bo̱ngo̱, a baise̱ nde diko̱m lao ná: “O sengi e? Na si tele̱ to̱ mudumbu, nde embi ná ne nde Mboṅ a Yehova. Ne muńe̱nge̱ jita!” O tatan Tomoyo e nde paonia ńa pond’a mususu.

15. Nje ye ńakisane̱ la ńolo e, ońola nje pe̱ leno̱ kriste̱n mweńa e?

¹⁵ Bato ba musombo ba matongwe̱le̱ be nde ba bena ba mańakisane̱ ńolo. Ńakisane̱ la ńolo le nde “ka ni dongame̱n o ńakisane̱ wame̱ne̱ o bola mambo mangame̱n o bolabe̱.” Bato ba masombwe̱ sue ońola ńunga bangame̱n ńakisane̱ babo̱me̱ne̱ ná ba te̱me̱ o mbat’a idiba, ba je natē̱ ebolo e bo̱, ba be̱ pe̱ titimbe̱ to̱ mudiyo mu be̱ nde bobe ne̱ni. Biso̱ pe̱ jangame̱n ńakisane̱ biso̱me̱ne̱ yete̱na di mapula be̱ titimbe̱ ná di bo̱le̱ ebol’asu.​—Mat. 10:22.

16. Nje ye ná yongwane̱ biso̱ o ńakisane̱ ńolo e?

¹⁶ Di si mayabane̱ ńakisane̱ la ńolo. O  diwengisan, di yabane̱ nde ebe̱yed’a si po̱ngo̱ la miwe̱n to̱ mō̱. E mapula jalea la ńolo o ńakisane̱ ńolo. Ońola nika, di be̱n ńo̱ng’a jongwane̱ o jokwa bola mambo me ná ma be̱ biso̱ ndutu o bola. Yehova a mabola biso̱ di jongwane̱ tongwea na mudī mao musangi.​—Gal. 5:22, 23.

17. O 1 Korinto 9:25-27, nje ńamuloloma Paulo a kwalino̱ ná angame̱n bola ná a ńakisane̱ ńolo e?

¹⁷ Ńamuloloma Paulo a ta a bia ńakisane̱ ńolo. Nde embi ná e ta e pula ná a ‘tuse̱’ ńol’ao ná a bole nje e te̱nge̱n. (Langa 1 Korinto 9:25-27.) Ome̱le̱ bane̱ ná ba ńakisane̱ babo̱me̱ne̱, ba bole pe̱ mambo me̱se̱ “o ńai ńangame̱n na bete̱sedi ba bwam pe̱.” (1 Kor. 14:40) Jangame̱n ńakisane̱ biso̱me̱ne̱ ná di benge jowe̱ Yehova, nika e mabaise̱ ná di no̱nge dongo ponda ye̱se̱ o ebol’a sombwa la bato.​—Bebolo 2:46.

18. Nje jangame̱nno̱ bola yete̱na di mapula ná Yehova e̱ne̱ ná di tongwe̱le̱ o ebol’a dikalo e?

¹⁸ Moto nu masombwe̱ sue ońola ńunga a matongwe̱le̱ nde yete̱na a sombo sue jita. Nde ebol’a dikalo ye diwengisan, tongwe̱le̱ lasu di titi bupisane̱ muso̱ngi ma bato di mongwane̱no̱ o timba Mboṅ a Yehova. (Lukas 8:11-15) Etum te̱ jeno̱ titimbe̱ o te̱ dikalo la myango ma bwam na jokwe̱le̱ pe̱ bape̱pe̱, Yehova a me̱ne̱ ná di tongwe̱le̱ o ebol’asu. Ońola nje e? Ońolana di masengane̱ mo̱ na Mun’ao.​—Marko 13:10; Bebolo 5:28, 29.

19-20. Njika njo̱m a tobotobo di be̱nno̱ o te̱ dikalo tatan e?

¹⁹ O bekombo bō̱ bato ba musombo ba be̱n nde bwam o sombwa sue o myo̱di mō̱ te̱nge̱. O be bekombo mot’a musombo e ná e̱ne̱ ná ye musunga ná a pomane̱ sombwa sue, sepo̱n ke̱ ponda ni te̱se̱be̱ ońola musombo e niya po̱ o su. Biso̱ bena je basombwe̱ bato pe̱ di be̱n njo̱m a tobotobo o je̱ne̱ ná ye musunga jita o te̱ dikalo tatan: Ńe nde ná su la yen ebe̱yed’a mambo di nisisea pe̱le̱pe̱le̱! Pond’a te̱ din dikalo di masunge̱ malonge̱ e máwuta jita. O si tombise̱ ponda, o s’o̱nge̱le̱ pe̱ to̱ ná wangame̱n jenge̱le̱ bete̱medi be peti bwam denge̱ o mano̱ngo̱ dongo o y’ebolo e masunge̱ malonge̱.​—Mul. 11:4.

²⁰ Bata be̱ne̱ ńo̱ng’a te̱ dikalo tatan, bata jokwa ne̱ni te̱ dikalo, okwa be̱ne̱ ngiń’a mulema, okwa pe̱ ńakisane̱ ńolo. Lata na buka lodun lo̱mbi la basombwe̱ bato, o me̱nde̱ kusa muńe̱nge̱ mwena Yehova a mabolano̱. (Neh. 8:10) No̱ngo̱ bedomsedi o we̱le̱ wame̱ne̱ mususu o y’ebolo, o bole pe̱ mo̱ natē̱ Yehova a kwala ná moyo na wa. Jokwa di mabupe̱ di me̱nde̱ kwalea mbadi ilalo jeno̱ ná jouse̱ bedomsedi di no̱ngino̱ o walane̱ ebol’asu ya dikalo la Janea oboso ka basombwe̱ bato.