1. Njika belēdi be malo̱ke̱ Yehova okwe̱le̱no̱ Abraham e?

 ABRAHAM a si dimbedi y’ekwali to̱ buńa. Tongwea ange̱l po̱, Loba a bīse̱ Abraham ná a mala bumbise̱ mindi ma Sodom na Gomora. Nu mot’a jemea a taki jita o mulema. Na mo̱ a baise̱ ná: “O mańamse̱ pe̱ bate̱m ná sim mwemba na babobe e? . . . Mukaised’a wase ńe̱se̱ a titi ná a bakwa ka ni te̱m e?” Na we̱lisane̱ le̱se̱, Yehova okwe̱le̱ diko̱m lao la ndolo belēdi bena be muse̱ṅ ońola biso̱ be̱se̱, be malo̱ke̱ pe̱ biso̱. Be belēdi be nde ná to̱ buńa Loba a si me̱nde̱ ńamse̱ bato bena ba te̱m ná sim.—Bbot. 18:23-33.

2. Nje e mabole̱ biso̱ mbaki ná ndedi na te̱me̱ la sim nde ba madie̱le̱ Yehova ponda a makaise̱no̱ bato e?

² Ońola nje jeno̱ ná di be̱ mbaki ná ndedi na te̱me̱ la sim nde ba madie̱le̱ Yehova ponda a makaise̱no̱ bato e? Ońolana di bi ná “Yehova a mombwa mulema” ma bato. (1 Sam. 16:7) Mbale̱ ńe nde ná a bi “mulema ma moto te̱.” (1 Ki. 8:39; 1 Mya. 28:9) E se̱ mbale̱ ni mabwesane̱ muńe̱nge̱ e! Dibie̱ la Yehova di petane̱ lasu jita, di titi so̱ ná di we̱le̱ so̱ṅtane̱ ońola nje a mano̱ngo̱no̱ bedomsedi bō̱. Di maso̱ṅtane̱ pe̱ ońola nje ńamuloloma Paulo a kwalino̱ jombwea Yehova Loba ná: “Mbako ao i si mawe̱le̱ wasabe̱.”—Rom. 11:33.

3-4. Njika myuedi jeno̱ ná di baise̱ biso̱me̱ne̱ ponda iwo̱, nje pe̱ di me̱nde̱no̱ je̱ne̱ o din jokwa e? (Yohane 5:28, 29)

³ To̱ná di bino̱ ná Yehova a mabola nde nje e te̱nge̱n ponda  ye̱se̱, ye ná e po̱ ná di be̱ne̱ milemlem ma myuedi ka Abraham. Je ná di baise̱ biso̱me̱ne̱ ná: ‘Mo̱ dipita la timba o longe̱ le ońola bato bena Yehova a ńamse̱no̱, k’eyembilan bato ba mindi ma Sodom na Gomora e? Mo̱ bō̱ babu be ná ba tombwane̱ o be̱ o “bepumbwedi ba . . . basite̱m ná sim” e?’—Bbol. 24:15.

⁴ Di timbe pe̱te̱ son o nje di bino̱ jombwea bepumbwedi. Nik’e s’indi di wanno̱ mpo̱ngulan o so̱ṅtane̱ lasu jombwea “bepumbwedi ba longe̱” na “bepumbwedi ba muka.” a (Langa Yohane 5:28, 29.) Di so̱ṅtane̱ la peńa di boli ná di bate wana mpo̱ngulan mipe̱pe̱, mena di me̱nde̱no̱ je̱ne̱ o din jokwa na o di lena di mabupe̱. Ońola bekaisedi ba Yehova bena be te̱m ná sim, di me̱nde̱ se̱le̱ je̱ne̱ nje di si bino̱ nde je̱ne̱ pe̱ nje di bino̱.

NJE DI SI BINO̱

5. Kwaṅ nje kalat’asu i tano̱ i kwala jombwea bato bena ba ńamsabe̱ o mindi ma Sodom na Gomora e?

⁵ Kwaṅ o kalat’asu, di kwaledi ońola nje e me̱nde̱ po̱ye̱ ba bena Yehova a langino̱ ka basite̱m ná sim. Di ta di kwala ná bato bena Yehova a ńamse̱no̱, k’eyembilan bato ba Sodom na Gomora, ba si me̱nde̱ pumbwabe̱le̱. Nde ombusa biso̱ jokwa di to̱ti o njiba na kane̱ pe̱ na iwiye̱, di so̱ṅtane̱ ná di titi ná di kwala nika na mbaki. Ońola nje e?

6. Bola byembilan bō̱ ba basite̱m ná sim bena Yehova a kaise̱no̱, o langwe pe̱ nje di si bino̱.

⁶ Di kwaleye ońola byembilan bō̱. Bibe̱l e be̱n myango jita ma bato ba si te̱m ná sim bena Yehova a ko̱kise̱no̱; k’eyembilan bato di si bino̱ muso̱ngi bena ba wedi o mpupe ma dibumbe, to̱ bato ba matumba samba ma ta o mundi ma dikaki mena Yehova anedino̱ tumba lao ná ba bumbise̱, to̱ 185 000 la sonj’a Asiria yena ange̱l po̱ e bono̱ bulu bō̱. (Bbot. 7:23; Ndim. 7:1-3; Yes. 37:36, 37) Mo̱ Bibe̱l e malangwa ná bwē ná Yehova a domse̱ ná ba bato be̱se̱ ba kusi nde ko̱kise̱ la bwindea, ná a si me̱nde̱ pumbwe̱le̱ to̱ mō̱ ńabu e? Ke̱m. Ońola nje di makwalano̱ nika e?

7. Nje di si bino̱ jombwea bato ba ńamsabe̱ o mpupe to̱ ba bena ba bumbisabe̱ o jingea la ekombo a Kanaan e? (Ombwa duta la )

⁷ Di si bi ne̱ni Yehova a kaise̱no̱ mō̱ ńabu te̱; di si bi pe̱ to̱ nga ba bato be̱se̱ bena ba bwabe̱ ba kusi epolo o bia Yehova na o jate̱le̱. Jombwea myango ma mpupe ma dibumbe, Bibe̱l e makwala ná Noa a ta nde “mulangwed’a te̱me̱ la sim.” (2 Pet. 2:5) Nde Bibe̱l e si makwala ná niponda a tano̱ a longa y’elimbi ende̱ne̱ a ta pe̱ a wasa o te̱ye̱ moto te̱ nu ta o wase dikalo jombwea mpupe ma dibumbe. Mulemlem pe̱, di si bi nga ba bato ba bobe be̱se̱ bena ba ta ba ja o ekombo a Kanaan ba kusi epolo o bia Yehova na o tukwa bedangwedi babu.

8. Nje di si bino̱ jombwea bato ba Sodom na Gomora e?

⁸ Nje pe̱ jeno̱ ná di kwala ońola bato ba Sodom na Gomora e? Nute̱m ná sim Lot a ta a ja oteten abu. Nde mo̱ di bi nga a te̱ye̱ babo̱ be̱se̱ dikalo e? Ke̱m. Ba ta nde babole̱ bobe, nde mo̱ di bi nga ba ta to̱ ba bia diwengisan oteten a nje ye bwam na nje ye bobe e? O̱nge̱le̱ k’eyembilan ná Bibe̱l e makwala ná dimuti la bome ba mu mundi di puli nangane̱ be̱n ba po̱yedi Lot, oten o ta o be̱ne̱ “mpesa na badun.” (Bbot. 19:4; 2 Pet. 2:7) Mo̱ di bi nga Yehova Loba la ndedi a no̱ngi bedomsedi ná a si me̱nde̱ pumbwe̱le̱ to̱ mō̱ ńabu e? Ke̱m. Yehova a boli Abraham mbaki ná to̱ dom la bate̱m ná sim ba si ta o mu mundi. (Bbot. 18:32) Di me̱ne̱ so̱ ná bato ba mi mindi ba ta nde basite̱m ná sim, e ta pe̱ e te̱nge̱n ná Yehova a ńamse̱ babo̱. Mo̱ je so̱ ná di kwala  na mbaki ná to̱ mō̱ ńabu a si me̱nde̱ po̱ o “bepumbwedi ba . . . basite̱m ná sim” e? Ke̱m, di titi ná di kwala nika na mbaki!

9. Nje di si bino̱ jombwea Salomo e?

⁹ O mune̱ mudi, o Bibe̱l di be̱n pe̱ myango ma bato bena ba ta ba te̱me̱ ná sim nde ba timbi be̱ basite̱m ná sim. K’eyembilan di be̱n kiṅe̱ Salomo. A ta a bia nja Yehova eno̱ na ne̱ni bolea mo̱, Yehova pe̱ a ta a namse̱ mo̱ jita. Nde o sukan a ponda, a botedi nde o jowe̱ losango. Myobe mao mi lingise̱ Yehova, mi bola pe̱ ná tumba la Israel di take bebwea ba mimbu. Ye mbale̱ ná Bibe̱l e makwala ná ponda Salomo a wedino̱ “a nanga na basango bao,” mwemba na bato ba jemea ka kiṅe̱ David. (1 Ki. 11:5-9, 43; 2 Ki. 23:13) Nde mo̱ mbadi a pulame̱no̱ nde e mabole̱ mbaki ná a me̱nde̱ pumbwabe̱le̱ e? Bibe̱l e si kwali nika. Bō̱ be ná bo̱nge̱le̱ ná Salomo a me̱nde̱ pumbwabe̱le̱ ońolana Bibe̱l e makwala ná “nu nu wedi a wunjabe̱ o bobe.” (Rom. 6:7) Nde nik’e si mapula kwala ná ba be̱se̱ bena ba wedi ba me̱nde̱ pumbwabe̱le̱. Seto̱ ońolana moto a wedi nde angame̱nno̱ ye̱ke̱i te̱ timba o longe̱. Bepumbwedi be nde jabea la Loba lasu la ndolo. A mabola nde mo̱ ba bena a mapulano̱ bola epolo ná ba boleye mo̱ o bwindea. (Hiob 14:13, 14; Yohane 6:44) Mo̱ Salomo a me̱nde̱ kusa di jabea e? Di si bi, Yehova mo̱me̱ne̱ nde a bi. Nde nje di bino̱ ye nde ná Yehova a me̱nde̱ bola nje e te̱nge̱n.

NJE DI BINO̱

10. Nje Yehova a masengano̱ jombwea bumbise̱ la bato e? (Hesekiel 33:11) (Ombwa pe̱ duta.)

¹⁰ Langa Hesekiel 33:11. Yehova a langwedi biso̱ ne̱ni a masengano̱ ponda a makaise̱no̱ bato ba benama. Ka nje te̱ muto̱ped’a mudī Hesekiel a tilino̱, ńamuloloma Petro pe̱ a kwali ná Yehova “a si mapula ná dongo ba bumbe.” (2 Pet. 3:9) Tongwea be byala, di bi ná Yehova a si mańamse̱ bato ngedi po̱ ońola ye̱se̱, o sumo te̱ ke̱ a be̱n nde njo̱m a bwam o bola nika. A londi na ndedi, a malee̱le̱ pe̱ nded’ao etum te̱ nika ńeno̱ ná e we̱le̱ be̱.

11. Ba nja ba si me̱nde̱ pumbwabe̱le̱, ne̱ni pe̱ di bino̱ nika e?

¹¹ Nje di bino̱ jombwea bato ba si me̱nde̱ pumbwabe̱le̱ e? Bibe̱l e makwalea nde ońola ngus’a byembilan buka te̱. b Nje Yesu a kwalino̱ e malee̱ ná Yuda Iskariot a si me̱nde̱ pumbwabe̱le̱. c (Marko 14:21; Yohane 17:12) Yuda a ta a bia ná nje a tano̱ a bola e ta nde e te̱nge̱ne̱ Yehova na Mun’ao, nde nik’e s’eki mo̱. (Ombwa Marko 3:29 na maki ma jokwa o Bibe̱l a fre̱nsi.) Yesu a kwali pe̱ ná badiedi ba bebasi bena ba ta ba te̱nge̱ne̱ mo̱ ba me̱nde̱ wo̱ esibe̱ dipita la bepumbwedi. (Mat. 23:33; ombwa Yohane 19:11 na maki ma jokwa “l’homme” o Bibe̱l a fre̱nsi.) Ńamuloloma Paulo pe̱ a kwali ná bato̱bi dube̱ bena ba s’ate̱le̱ ba si me̱nde̱ pumbwabe̱le̱.—Bon. 6:4-8; 10:29.

12. Nje di bino̱ jombwea nded’a Yehova e? Bola byembilan.

¹² Nde, nje di bino̱ jombwea nded’a Yehova e? Ne̱ni Yehova a lee̱no̱ ná “a si mapula ná dongo ba bumbe” e? Jombwe ne̱ni a lee̱le̱no̱ bato bō̱ bena ba boli myobe minde̱ne̱ ndedi. Kiṅe̱ David a boli myobe minde̱ne̱ ka musonje n’ebwan. Nde David ate̱le̱, na Yehova a lee̱le̱ mo̱ ndedi a lakise̱ mo̱. (2 Sam. 12:1-13) Be̱be̱ na longe̱ lao le̱se̱ kiṅe̱ Manase a boli mambo ma bobe jita. Nde to̱ na myobe mao me̱se̱, ponda ate̱le̱no̱ Yehova a lee̱le̱ mo̱ ndedi  a lakise̱ pe̱ mo̱. (2 Mya. 33:9-16) Ben byembilan be malee̱ biso̱ ná Yehova a malee̱le̱ ndedi ponda te̱ a be̱nno̱ njo̱m a bwam o bola nika. Yehova a me̱nde̱ pumbwe̱le̱ ba bato ebanja bembi ná ba boli bobe na babo̱ bate̱le̱.

13. (a) Ońola nje Yehova a lee̱le̱no̱ bato ba Ninive ndedi e? (b) Nje Yesu a kwalino̱ ombusa ponda jombwea bato ba Ninive e?

¹³ Di bi pe̱ ná Yehova a lee̱le̱ bato ba mundi ma Ninive ndedi. Loba a langwedi Yona jombwea Ninive ná: “Bobe bao bo po̱i nate̱na oboso bam.” Nde ponda bate̱le̱no̱, Yehova a lakise̱ babo̱. A lee̱le̱ babo̱ ndedi buka Yona nate̱n’o ’yidi. Ponda muto̱ped’a mudī Yona a lingino̱, Yehova o̱nge̱le̱ mo̱ ná bato ba Ninive “ba si bi mome̱ to̱ dimo̱se̱.” (Yona 1:1, 2 ; 3:10; 4:9-11) Ombusa ponda, Yesu a bolane̱ y’eyembilan o lee̱ bato belēdi jombwea ndedi na te̱me̱ la sim la Yehova. Yesu a kwali ná bato ba Ninive bena bate̱le̱ ba me̱nde̱ “te̱me̱ o muka.”—Mat. 12:41.

14. “Bepumbwedi ba muka” be me̱nde̱ nde be̱ nje ońola bato ba Ninive e?

¹⁴ O njika “muka” bato ba Ninive ba me̱nde̱no̱ “te̱me̱” e? Yesu a kwali ná “bepumbwedi ba muka” be me̱nde̱ be̱. (Yohane 5:29) A ta nde a kwalea ońola Janea lao la ikol’a mbu owe̱ni “bate̱m ná sim na basite̱m ná sim” ba me̱nde̱no̱ pumbwabe̱le̱. (Bbol. 24:15) Ońola basite̱m ná sim nik’e me̱nde̱ nde be̱ “bepumbwedi ba muka.” Nik’e mapula nde kwala ná Yehova na Yesu ba me̱nde̱ jombwa nga ba makasa belēdi ba makusano̱ ba we̱le̱ pe̱ mo̱ o ebolo. Mot’a Ninive ńena nu pumbwabe̱le̱ a bangi te̱ o bolea Yehova, a me̱nde̱ nde kusa mbako a bobe, a si me̱nde̱ pe̱ be̱ longe̱. (Yes. 65:20) Nde ba be̱se̱ bena ba me̱nde̱ po̱se̱ o bolea Yehova ba me̱nde̱ kusa mbako a bwam; ba me̱nde̱ be̱ longe o bwindea!—Dan. 12:2.

15. (a) Ońola nje di s’angame̱nno̱ kwala ná to̱ mō̱ ńa ba bena ba ńamsabe̱ o Sodom na Gomora a si me̱nde̱ pumbwabe̱le̱ e? (b) Ne̱ni jeno̱ ná di so̱ṅtane̱ byala ba kalat’a Yuda 7 e? (Ombwa edinge̱le̱ “ Nje Yuda a tano̱ a pula kwala e?”)

¹⁵ Jombwea bato ba Sodom na Gomora, Yesu a kwali ná o “buńa ba muka” ba me̱nde̱ kusa bwam buka bato bena ba bangi o kase̱ mo̱ na belēdi bao. (Mat. 10:14, 15; 11:23, 24; Lukas 10:12) Nje a tano̱ a pula kwala e? Je ná jo̱nge̱le̱ ná Yesu a kolise̱ nde mambo o bwam ba tombe̱le̱ belēdi bō̱ te̱nge̱, na ná di  s’angame̱n no̱ngo̱ nje a tano̱ a kwala eyala omo̱ń eyala. Nde, e me̱ne̱n ná Yesu a ta nde a pula kwala ná te̱ite̱i nje a kwalino̱. Nika ńe pe̱ mbale̱ o nje e mombweye̱ bato ba Ninive. Bo “buńa ba muka” a kwaledino̱ o bepasi bebane̱, bwe pe̱ nde mulemlem ma buńa. Kapo̱ ka bato ba Ninive, bato ba Sodom na Gomora ba boli mambo ma bobe jita. Nde bato ba Ninive mo̱ ba kusi epolo o jate̱le̱. Di si dimbea pe̱ to̱ nje Yesu a kwalino̱ ońola “bepumbwedi ba muka.” Be bepumbwedi be mombwea pe̱ “ba bena ba boli bobe.” (Yohane 5:29) E me̱ne̱n so̱ ná dipita le ońola bato ba Sodom na Gomora. Bō̱ babu be ná ba pumbwabe̱le̱, na babo̱ ba be̱ne̱ epolo o jokwa o bia Yehova na Yesu Kristo.

16. Nje di bino̱ jombwea mbadi Yehova a me̱nde̱no̱ domse̱ nja a me̱nde̱no̱ pumbwe̱le̱ e? (Yeremia 17:10)

¹⁶ Langa Yeremia 17:10. O mu mwemba di malanga nje di bino̱ jombwea mbadi Yehova a makaise̱no̱ bato. Ponda ye̱se̱, Yehova a ‘mawasa mulema, a makekise̱ njim.’ O pond’a bepumbwedi, Yehova a me̱nde̱ “timbise̱le̱ moto na moto kaponda bedangwedi bao.” Yehova a me̱nde̱ no̱ngo̱ bedomsedi be bam yete̱na nik’e mapula, nde a me̱nde̱ lee̱le̱ ndedi etum te̱ nika ńeno̱ ná e we̱le̱ be̱. Di s’angame̱n so̱ kwala to̱ buńa ná moto a si be̱n dipita la bepumbwedi yete̱na di si bi ná te̱ite̱i nga Bibe̱l e makwala nika!

“MUKAISED’A WASE ŃE̱SE̱” A ME̱NDE̱ “BAKWA KA NI TE̱M”

17. Nje e me̱nde̱ po̱ye̱ bato bena ba wedi e?

¹⁷ Botea ná Adam na Eva ba bupe̱no̱ Satan nde ba te̱nge̱ne̱ Yehova Loba, lokoli la lodun la bato lo máwo̱. “Musingedi” ńena ńe nde kwedi, a no̱ngi bato jita! (1 Kor. 15:26) Nje e me̱nde̱ po̱ye̱ ba bato be̱se̱ ba wedi e? Muso̱ngi musadi ma bato, nika ńe nde 144 000 ya bokwedi ba jemea ba Kristo, ba me̱nde̱ pumbwabe̱le̱ o be̱ longe̱ o bwindea o mo̱ń. (Bbī. 14:1) Dimuti dinde̱ne̱ la bome na bito ba jemea bena ba ta ba to̱ndo̱ Yehova, ba me̱nde̱ tombwane̱ “bepumbwedi ba bate̱m ná sim,” ba me̱nde̱ pe̱ be̱ longe̱ o bwindea o wase yete̱na ba bengi be̱ jemea o pond’a Janea la ikol’a mbu la Kristo na o kekise̱ disukan. (Dan. 12:13; Bon. 12:1) O ni pond’a Janea la ikol’a mbu “basite̱m ná sim” pe̱, nika ńe nde ba  bena ba si boledi Yehova to̱ ba bena ba “boli bobe,” ba me̱nde̱ kusa epolo o tukwa bedangwedi babu na o timba baboledi ba jemea ba Yehova. (Lukas 23:42, 43) Nde kana bato bō̱ ba tano̱ bobe jita, ba no̱ngo̱ pe̱ bedomsedi ba te̱nge̱ne̱ Yehova na mwano mao, a si me̱nde̱ pumbwe̱le̱ babo̱.—Lukas 12:4, 5.

18-19. (a) Ońola nje jeno̱ ná di lakisane̱ mbadi Yehova a me̱nde̱no̱ kaise̱ ba bena ba wedi e? (Yesaya 55:8, 9) (b) Nje di me̱nde̱no̱ je̱ne̱ o jokwa di mabupe̱ e?

¹⁸ Mo̱ je ná di be̱ mbaki ná ponda Yehova a makaise̱no̱ bato ba benama, a mano̱ngo̱ bedomsedi ba bwam ponda ye̱se̱ e? E! Ka nje te̱ Abraham a tano̱ a bia bwambwam, Yehova e ná ke̱nge̱nge̱, a be̱n dibie̱ di bo̱le̱, e pe̱ nde “Mukaised’a wase ńe̱se̱” ńena ńe ndedi. A longi Mun’ao, a bake̱ pe̱ mo̱ ebol’a kaise̱ bato be̱se̱. (Yohane 5:22) Yehova na Yesu ba bi nje ye o mulema ma moto te̱. (Mat. 9:4) Ponda so̱ ba me̱nde̱no̱ kaise̱ moto te̱, ba me̱nde̱ nde “bakwa ka ni te̱m”!

¹⁹ Di benge lakisane̱ Yehova na bedomsedi bao be̱se̱. Biso̱ di si dongame̱n o kaise̱ bane̱, nde mo̱ a dongame̱n o bola nika. (Langa Yesaya 55:8, 9.) Ońola nika nde di mese̱le̱no̱ muka mwe̱se̱ o mā ma Yehova na Mun’ao. Je pe̱ mbaki ná Kiṅ’asu Yesu a me̱nde̱ jembilane̱ ndedi na te̱me̱ la sim la Sango ao o mbadi ńe ná ke̱nge̱nge̱. (Yes. 11:3, 4) Nde nje pe̱ jeno̱ ná di kwala jombwea mbadi Yehova a me̱nde̱no̱ kaise̱ bato o pond’a ndenge̱ ninde̱ne̱ e? Nje di si bino̱ e? Nje pe̱ di bino̱ e? Jokwa di mabupe̱ di me̱nde̱ jalabe̱ mi myuedi.