“NAUMFWILE ukutitikisha ukukalamba pali ine ukwa kushimaisha ukuyumfwa kwandi,” e fyalondolola Mike pa kwibukisha imfwa ya kwa wishi. Kuli Mike, ukushimaisha ubulanda bwakwe bwali e bwaume. Lelo pa numa aishileiluka ukuti alilubile. E co lintu cibusa wa kwa Mike alufishe wishikulu, Mike alishibe ica kucita. Asoso kuti: “Imyaka inono iyapitapo, nga namupampanshishe fye pa kubeya no kusoso kuti, ‘Shipa uli mwaume.’ Nomba namwikete pa kuboko no kusoso kuti, ‘Uyumfwe mu nshila iili yonse ulefwaya ukuyumfwilamo. Calakwaafwa ukubombapo. Nga ulefwaya mfumepo, nalafumapo. Nga ulefwaya mbepo, nalabapo. Lelo wiyumfwa uwa mwenso ukulumbulula ukuyumfwa.’”

MaryAnne na o wine ayumfwile ukutitikisha kwa kushimaisha ukuyumfwa kwakwe lintu umulume wakwe afwile. “Nali uwasakamikwa nga nshi pa lwa kuba ica kumwenako cisuma kuli bambi,” e fintu ebukisha, “ica kuti nshaisuminishe ne mwine ukukwata ukuyumfwa kwa cifyalilwa. Lelo mu kupita kwa nshita naishileishiba ukuti ukwesha ukuba uluceshi lwa bukose kuli bambi tacalengafwa. Natendeke ukupimununa imibele yandi no kusoso kuti, ‘Lila nga uli no kulila. Wiesha ukuba uwacilamo ukukosa. Cifumye muli iwe.’”

E co bonse babili Mike na MaryAnne batasha ukuti: Ileke we mwine ukuba no bulanda! Kabili balilungika. Mulandu nshi? Pantu ukumfwo bulanda e mpeemeno ikabilwa iya nkuntu. Ukufumya ukuyumfwa kobe kuti kwailululako ukutitikisha uli na ko. Ukulumbulula kwa cifyalilwa ukwa nkuntu, nga ca kuti kwasaakana no kumfwikisha ne fyebo fyalungikwa, kukuleka ukubika ukuyumfwa kobe mu mimwene yalinga.

Kwena, te onse uulangisha ubulanda mu nshila imo ine. Kabili ifya kusangwilako fya musango yo ifya nampo nga umutemwikwa afwile mu kupumikisha nelyo imfwa yaishile pa numa ya kulwalilila kuti pambi fyakwata ukusonga pa kwankulako kwa mu nkuntu ukwa bashele aba mweo. Lelo icintu cimo cimoneka ukuba icashininkishiwa: Ukunyanyantila ukuyumfwa kobe kuti caba ica kucena lwa ku mubili na lwa mu nkuntu. Caliba icacilapo ubusuma ukufumya ubulanda bobe. Shani? Amalembo yakwatamo ukupanda amano kubomba.

Ukulanda kuti kwaba ca kwaafwa ukwilulula. Ukukonka pa mfwa ya bana bakwe bonse ikumi, pamo pene no tuyofi tumbi utwa pa lwakwe, icikolwe ca pa kale Yobo atile: “Ine ninkankamana ku mweo wandi; ndeleka [IciHebere, “ukukakula”] kutwalilile ukuŋwinta kwandi; ndesosa mu kulunguluka  kwa ne mwine.” (Yobo 1:2, 18, 19; 10:1) Yobo taali na kutwalilila ukushinshibika ukuŋwinta kwakwe. Alekabila ukukakula kwene; ali no ‘kusosa.’ Mu musango umo wine, kalemba wa fyangalo umuNgeleshi Shakespeare alembele muli Macbeth ukuti: “Lumbulula ubulanda bobe; ubulanda ubo bushilumbululwa butootoosha ku mutima wafinininwa kabili butungulula wene ku kutobeka.”

E co ukulanda pa lwa kuyumfwa kobe kuli “cibusa” uyo akakutika mu kutekanya kabili mu kulangulukilako kuti kwaletako icipimo ca kutauluka. (Amapinda 17:17) Ukubika ifyo ulepitamo no kuyumfwa mu mashiwi ilingi line kulacilenga ukuba icayangukilako ukumfwikisha fyene no kubomba na fyo. Kabili nga ca kuti komfwa na o wine muntu wafwilwapo uwabomba no kulufya kwakwe kwine mu kufumamo cimo, kuti pambi waba na maka ya kutolamo imitubululo ibomba pa lwa fintu wingabombapo. Lintu umwana wakwe afwile, nyina umo alondolwele umulandu cabelele ica kwaafwa ukulanda ku mwanakashi umbi uwalolenkenepo no kulufya kwapalako ukuti: “Ukwishiba ukuti umuntu umbi alipitapo mu cintu cimo cine, kabili afuminemo fye umutuntulu, no kuti acili fye bwino kabili aletungulula fye ubumi ubutuntulu na co cine cali ca kukoselesha kuli ine.”

Ni shani nga ca kuti tauyumfwa bwino ukulanda pa lwa kuyumfwa kobe? Ukukonka pa mfwa ya kwa Shauli na Yonatani, Davidi ashikile ulwimbo lwa bulanda ulwa nkuntu shikalamba umo apongolwele ubulanda bwakwe. Uku kushika kwa ndoosha mu kupelako kwaishileba ulubali lwa calembwa ce buuku lya Baibolo ilya Samwele wa Cibili. (2 Samwele 1:17-27; 2 Imilandu 35:25) Mu kupalako, bamo bacisanga icayangukilako ukuilumbulwila abene mu kulemba. Mukamfwilwa umo acitile lipoti ukuti aali no kulemba ukuyumfwa kwakwe kabili lyene inshiku shimo pa numa ukubelenga ifintu aali alembele. Asangile ici ukuba ica kwilulwilamo ca kwaafwa.

Nampo nga ni mu kulanda nelyo mu kulemba, ukulanshanya ukuyumfwa kobe kuti kwakwaafwa ukufumya ubulanda bobe. Na kabili kuti kwakwaafwa ukufumyapo ukukanaumfwana. Nyina uwafwilwa alondolola ukuti: “Ine no mulume wandi twalyumfwilepo ulwa baupana bambi abalekene pa numa ya kulufya umwana, kabili tatwalefwaya ico ukutucitikila. E co inshita iili yonse twakalipe, ukufwaya ukufutukishanya, twali no kulanshanya cene. Ndemona mu cituntulu twalicililemo ukupalamana ukupitila mu kucite fyo.” Kanshi, ukuleka ukuyumfwa kobe ukwishibikwa kuti kwakwaafwa ukumfwikisha ukuti nangula ca kuti kuti pambi muli mu kulufya kumo kwine, bambi kuti pambi baumfwa ubulanda mu kupusanako—pa musenselo wabo abene kabili mu nshila yabo.

Icintu cimbi icingangushako ukufumya ubulanda caba kulila. Kwaliba “inshita ya kulila,” e fisosa Baibolo. (Lukala Milandu 3:1, 4) Mu kushininkisha imfwa ya untu twatemwa iletako inshita ya musango yo. Ukulukusha ifilamba fya bulanda cimoneka ukuba ulubali lwakabilwa ulwa mibombele ya kundapa.

Umukashana umo alondolola fintu cibusa  wapalamisha amwaafwile ifya kubombapo lintu nyina afwile. Ebukisho kuti: “Cibusa wandi lyonse alebapo. Alelila na ine. Alelanda na ine. Naleba fye uwakakuka ne nkuntu shandi, kabili ico cali icakatama kuli ine. Nshali no kuba na nsoni pa lwa kulila.” (Mona Abena Roma 12:15.) Kabili taulingile ukuyumfwa uwa nsoni pa lwa filamba fyobe. Nga fintu tumwene, Baibolo yaisulamo ifya kumwenako fya baume ba busumino na banakashi—ukusanshako na Yesu Kristu—abo abalukwishe ifilamba fya bulanda apabuuta ukwabula ukulengwe nsoni ukwamonekesha ukuli konse.—Ukutendeka 50:3; 2 Samwele 1:11, 12; Yohane 11:33, 35.

Kuti pambi wasanga ukuti pa nshita imo inkuntu shobe shikaba ishishingasobelwa mu nshila imo. Ifilamba kuti fyakonkoloka ukwabula ukusoka kwakumanina ukwa mu kubangilila. Mukamfwilwa umo asangile ukuti ukuya ku matuuka ku kushita (icintu ico ilingi line alecita no mulume wakwe) kwali no kumulenga ukulila, ukucilisha lintu, mu cibelesho, abuulile ifipe ifyo umulume wakwe atemenwe. Utekanye. Kabili wiyumfwa ukuti ufwile ukushinshibika ifilamba. Ibukisha, fyaba lubali lwa cifyalilwa kabili ulwakabilwa ulwa kuba no bulanda.

Nga fintu cimwenwe mu kubangilila, bamo balayumfwa aba mulandu pa numa ya kulufya umutemwikwa mu mfwa. Ici kuti pambi caafwa ukulondolola ubulanda bwacilamo ubo umuntu wa busumino Yakobo ayumfwile lintu alengelwe ukusumino kuti umwana wakwe Yosefe alitaakaniwe ku “nama mbi.” Yakobo umwine e watumine Yosefe ku kuyamona bamunyina nga bali umutende. E co Yakobo mu kupalishako alicushiwe ku kuyumfwa uwa mulandu, pamo nga ‘Mulandu nshi natumine Yosefe eka? Mulandu nshi namutumine mu ncende isenyamo inama mpanga?’—Ukutendeka 37:33-35.

Napamo uyumfwa ukuti umulekelesha obe unono walisangwilileko ku mfwa ya mutemwikwa obe. Ukwiluka ukuti ukuyumfwa uwa mulandu—napamo nga kwa cine cine nelyo kwaelenganishiwa fye—kwaba kwankulako kwa cifyalilwa ku bulanda kuti kwaba kwa kwaafwa mu kwine kweka. Pano napo, wiumfwa ukuti ufwile ukusungilila uku kuyumfwa kuli we mwine. Ukulanda pa fintu uleyumfwa uwa mulandu kuti kwapayanya ukwilulukwa uko kukabilwa nga nshi.

Ba uwaibukila, nangula ni fyo, ukuti te mulandu na fintu twatemwa umuntu umbi, te kuti  tulame ubumi bwakwe, kabili te kuti tucilikile “inshita ne ca mankumanya” ukufuma ku kuponena abo twatemwa. (Lukala Milandu 9:11) Pa mbali ya ico, ukwabulo kutwishika inkuntu shobe tashali ishabipa. Ku ca kumwenako, pa kukanamutwala kuli dokota mu kwangufyanya, bushe amapange yobe yali ya kuti umutemwikwa obe alwale no kufwa? Kwena iyo! Lyene bushe mu cituntulu uli uwa mulandu wa kulenga imfwa ya uyo muntu? Iyo.

Nyina umo asambilile ifya kubomba no kuyumfwa kwakwe uwa mulandu pa numa umwana mwanakashi wakwe afwile mu busanso bwa pa musebo. Alondololo kuti: “Nayumfwile uwa mulandu pa kuti nalimutumine. Lelo naishileiluka ukuti tacalimo ukupelulula ukuyumfwa muli iyo nshila. Tapali icili conse icalubene ukutuma wene na wishi ku kuyacita fimo. Cali fye mankumanya yabipisha.”

‘Lelo kuliko ifintu ifingi ifyo nanguluka ukuti kanshi nga nalisosele nelyo ukucita,’ e fintu pambi wingasosa. Ca cine, lelo ni ani uwa muli ifwe uwingasosa ukuti twaliba bawishi, banyina, nelyo umwana wapwililika? Baibolo itucinkulako ukuti: “Ifwe bonse tuipununa apengi. Umuntu nga taipununa mu kusosa, wene muntu uwapwililila.” (Yakobo 3:2; Abena Roma 5:12) E ico sumina icishinka ca kuti tawaba uwapwililika. Ukutwalilila ukutontonkanya kwa “kanshi nga” takwakalule icili conse, lelo kuti pambi calenga ukupuupuutuka kobe ukuba ukwakokomoka.

Nga ca kuti nukwata imilandu iituntulu iya kucetekelo kuti ukuyumfwa kobe uwa mulandu kuli kwa cine cine, te kwa kwelenganya fye, lyene languluka icintu cacilishapo ukukatama pali fyonse mu kutandula ukuyumfwa uwa mulandu—ukulekelela kwa kwa Lesa. Baibolo itwebekesha ukuti: “Amampuulu nga mwayamwensekesha, mwe Yehova, mwe Shikulu, ni ani uwingeminina? Pantu kuli imwe kwabo kulekelela.” (Ilumbo 130:3, 4) Te kuti ubwelele ku fyapita no kwalula icili conse. Nangu ni fyo, kuti walomba ukulekelela kwa kwa Lesa pa filubo fyapita. Lyene cinshi? Cisuma, nga ca kuti Lesa alaya ukulekelela ifilubo fyapita, bushe na iwe wine taulingile ukuilekelela we mwine?—Amapinda 28:13; 1 Yohane 1:9.

Bushe na kabili ulayumfwa uwakalipa panono, napamo ukufulilwa badokota, banasi, ifibusa, nelyo fye uufwile? Ishiba ukuti uku na ko kwankulako kwaseeka ku kulufya. Napamo ukukalipa kobe mu cifyalilwa cintu cendela pamo no kuyumfwa kobe ukwa kuba uwacenwa. Kalemba umo atile: “Ni pa kuba fye uwaibukila pa lwa bukali—te pa kubomba pali bwene lelo ukwishiba ukuti ulebumfwa—e lintu wingalubukako ku kwambukila kwa buko ukwa konaula.”

Na kabili kuti pambi caafwa ukulumbulula nelyo ukulanda pa bukali bobe. Shani? Mu kushininkisha te mu kububuka kushalamwa. Baibolo ilasoka ukuti ubukali bwatantalishiwa bwaliba ubwa busanso. (Amapinda 14:29, 30) Lelo kuti pambi wasanga icisansamushi mu kulanda pa lwa bwene kuli cibusa uulangulukilako. Kabili bamo basanga ukuti ukutukusho mubili ukwapambana lintu bakalipe ca kwilulwilamo ca kwaafwa.—Mona na kabili Abena Efese 4:25, 26.

Ilintu caliba icakatama ukuba uwakakuka kabili umufumacumi pa lwa kuyumfwa kobe, ukusoka kuli ukwalinga. Paliba ubupusano ubukalamba pa kati ka kulumbulula ukuyumfwa kobe no kufumisha kwene pali bambi. Takuli umulandu wa kufutukisha bambi pa mulandu wa bukali bobe no kufulunganishiwa. E co ibukisha ukulandapo pa lwa kuyumfwa kobe, lelo te mu nshila ya bulwani. (Amapinda 18:21) Kwaliba ica kwaafwa capulamo cimo mu kubomba no bulanda, kabili nomba e co twalalandapo.

Baibolo itwebekesha ukuti: “Yehova aba mupepi na ku baputuke misana, kabili abafunshike mitima alabapususha.” (Ilumbo 34:18) Ee, ukucila pa cili  conse cimbi, ukwampana na Lesa kuti kwakwafwa ukubomba ne mfwa ya untu watemwa. Shani? Imitubululo yonse ibomba iitambikwe ukufika pali ino nshita ishimpilwe pa Cebo ca kwa Lesa, Baibolo, nelyo ili mu kumfwana na cene. Ukubomfya yene kuti kwakwafwa ukubombapo.

Mu kulundapo, te kwesha ukucefya ubucindami bwe pepo. Baibolo itucincisha ukuti: “Poosa pali Yehova icisendo cobe icafina, wene alekulama.” (Ilumbo 55:22) Nga ca kuti ukulanda pa lwa kuyumfwa kobe na cibusa wa cililishi kuti kwaafwa, fintu ukupongolola umutima obe pali “Lesa wa cisansamushi conse” kwingacilapo ukukwaafwa!—2 Abena Korinti 1:3.

Te mu kuti ipepo mu cituntulu litulenga ukuyumfwa bwino. “Komfwa we pepo” alaya ukupeela umupashi wa mushilo ku babomfi bakwe abo abalomba wene mu kufumaluka. (Ilumbo 65:2, NW; Luka 11:13) Kabili umupashi wa mushilo uwa kwa Lesa, nelyo amaka yabomba, kuti wakupangasha mu kuba no “kucishamo kwa maka” ku kwabuka ukufuma ku bushiku bumo ukuya ku bubiye. (2 Abena Korinti 4:7) Ibukisha: Lesa kuti aafwa ababomfi bakwe aba busumino ukushipikisha impika iya musango onse kabili iili yonse iyo bengalolenkana na yo.

Umwanakashi umo uwalufishe umwana mu mfwa ebukisha ifyo amaka ye pepo yaafwile wene no mulume wakwe ukupita mu kulufya kwabo. “Nga ca kuti twali pa ŋanda ubushiku kabili ubulanda bwaishile ubwakulisha, twali no kupepa capamo mu kupongomoka,” e fintu alondolola. “Inshita ya kubalilapo twali no kucita icili conse ukwabula umwana mwanakashi wesu—ukulongana kwa cilonganino ukwa kubalilapo uko twaileko, ibungano lya kubalilapo twasangilweko—twali no kupepela ubukose. Lintu twashibwike ulucelo kabili bucine cine bwa kulufya bwamoneke ubushingashipikishiwa, twali no kupepa kuli Yehova ku kutwaafwa. Pa milandu imo, cali mu cituntulu ica kulengo kushutika kuli ine ukwingila mu ŋanda yandi neka. Kabili muli ifyo inshita iili yonse naishile ku ŋanda neka, nali fye no kupepa kuli Yehova ku kupaapaatila ukunjafwa ukusungilila umusango umo uwa kutekanya.” Ulya mwanakashi wa busumino mu kushangila kabili mu kulungama acetekela ukuti yalya mapepo yalikwete ukwambukila kusuma. Na iwe wine kuti pambi wasanga ukuti mu kwankula ku mapepo yobe aya mukoosha, ‘umutende wa kwa Lesa uwapulamo mu kwiluka konse, ukalalinda umutima obe na mapange yobe.’—Abena Filipi 4:6, 7; Abena Roma 12:12.

Ukwaafwa uko Lesa apeela kwena kulakwata ukwambukila kusuma. Umutumwa wa Bwina Kristu Paulo alondolwele ukuti Lesa ‘alatusansamusha pali conse ica bucushi icituponena, ku kulenga ifwe tukose ku kusansamusha abali mu ca bucushi.’ Ca cine, ukwaafwa kwa bulesa takufumyapo ukukalipwa, lelo kuti kwalenga kwene ukuba ukwayangukilako ukushipikisha. Ico tacilepilibula ukuti nomba tawalelila nelyo ukuti ukalabako ku mutemwikwa obe. Lelo kuti wapuupuutuka. Kabili ilyo ulepuupuutuka, ico wakumanya kuti cakulenga ukuba uwacilapo ukulangulukilako kabili uwa cililishi mu kwaafwa bambi ukubomba no kulufya kwapalako.—2 Abena Korinti 1:4.