“NGA kuliko icili conse ico ningacita, kuti mwanjishibisha.” Ifi e fintu abengi aba ifwe tusosa ku cibusa nelyo lupwa lwesu uwafwililwe nomba line. Iye, e cintu tufwaya ukucita mu kufumaluka. Kuti twacita icili conse ku kwaafwa. Lelo bushe uwafwilwa alatwita no kusoso kuti: “Nintontonkanya pa lwa cintu cimo wingacita ku kunjafwa”? Te lingi. Mu kumfwika, kuti pambi twakabila ukuitendekelako nga ca kuti mu cine cine tuli no kwaafwa no kusansamusha uuli no bulanda.

Ipinda lya mu Baibolo lisoso kuti: “Nga maapele ya golde mu fipe ifyacekwa fya silfere, icebo icasoswa apayene e fyo caba.” (Amapinda 15:23; 25:11) Mwalibamo amano mu kwishiba ifya kusosa ne fya kukaanasosa, ifya kucita ne fya kukaanacita. Pano palipo imitubululo inono iya mu Malembo iyo abantu bamo abafwilwa baasanga ukuba iya kwaafwa.

Kutika: Ba “uwayanguka ku kuumfwa,” e fisosa Yakobo 1:19. Cimo ica fintu fyacilishapo ukwaafwa ifyo wingacita cili kwakana ukukalipwa kwa ufwililwe ukupitila mu kukutika. Abantu bamo abafwilwa kuti pambi bakabila ukulanda pa lwa mutemwikwa wabo uufwile, pa lwa busanso nelyo ubulwele ubo bwamwipeye, nelyo pa lwa kuyumfwa kwabo ukutula pa mfwa. E co ipusha ukuti: “Bushe kuti mwasakamana nga twalandile pali cene?” Leka bapingulepo. Ukwibukisha lintu wishi afwile, umulumendo umo atile: “Mu cituntulu calingafwile lintu bambi baipwishe icacitike kabili lyene mu cituntulu balikutike.” Kutika mu kutekanya kabili mu cililishi ukwabula lyonse ukuyumfwa ukuti ufwile ukupayanya ifyasuko nelyo ukupikulula. Basuminishe ukulumbulula icili conse ico balefwaya ukulanda.

Payanya ukwebekesha: Bebekeshe ukuti balicitile apo bengapesha (nelyo icili conse wishibe ukuba ica cine kabili icashininkishiwa). Bebekeshe ukuti ico baleyumfwa—ubulanda, ubukali, ukuyumfwa aba mulandu, nelyo inkuntu shimbi—pambi fyaliseeka. Bashimikile pa lwa bambi abo waishiba abo mu kutunguluka abapuupuutwike ukufuma ku kulufya kwapalako. “Ifyebo fya nsansa” ifya musango yo fyaba “butuntulu ku mubili,” e fisosa Amapinda 16:24.—1 Abena Tesalonika 5:11, 14.

Ilenge ukubapo: Ilenge we mwine ukubapo, te pa nshiku fye sha kubalilapo shinono lintu ifibusa ifingi na balupwa balipo, lelo nelyo fye imyeshi iingi pa numa lintu bambi babe nababwelela ku mibombele yabo iya lyonse. Muli iyi nshila uishininkisha we mwine ukuba “icibusa,” ica musango uutungilila mu nshita ya “kumanama.” (Amapinda 17:17) “Ifibusa fyesu fyashininkishe ukuti ifyungulo bushiku fyesu fyalyandatilwe  ku fya kucita ica kuti tatwali no kupoosa inshita iikalamba pa ŋanda fweka,” e fyalondolola Teresea, uo umwana wakwe afwile mu busanso bwa pa musebo. “Ico calitwafwile ukubomba no kuyumfwa ababulwamo akantu uko twakwete.” Pa myaka iyafulilako pa numa, inshiku sha kwibukisha icaka, pamo ngo kwibukisha icaka ca bwinga nelyo ubushiku imfwa yacitikilepo, kuti fyaba ifya kulenga ukukanshika ku bashelepo. Mulandu nshi te kushila pali kalenda obe inshiku sha musango yo pa kuti lintu shafika, kuti wailenga ukubapo, nga cingakabilwa, ku kutungilila kwabamo icililishi?

Buula ukuitendekelako kwalinga: Bushe kuliko ukutumwa ukulekabila ukucitwa? Bushe umo alekabilwa ku kusakamana abana? Bushe ifibusa filetandala nelyo balupwa balekabila ukwa kwikala? Abantu bafwililwe nomba line ilingi line balapelenganishiwa ica kuti tabeshiba no kwishiba ico balekabila ukucita, pali bufi ukweba bambi ifyo pambi bengaafwa. E co nga ca kuti wailuka ukukabila kwine kwine, wipembelela ukwipushiwa; buula ukuitendekelako. (1 Abena Korinti 10:24; linganyako 1 Yohane 3:17, 18.) Umwanakashi umo uo umulume wakwe afwile aibukishe ukuti: “Abengi batile, ‘Nga kuliko icili conse ningacita, kuti wanjishibisha.’ Lelo cibusa umo taipwishe. Aingile fye ku muputule wa kusendamamo, ukwansula ubusanshi, no kucapa amalangeti ayalamfiwe ku mfwa yakwe. Na umbi abuulile imbeketi, amenshi, ne cikolopo no kutendeka ukuwamya ubutanda apo umulume wandi alukiile. Imilungu inono pa numa, umo uwa baeluda ba mu cilonganino alishile mu fya kufwala fyakwe ifya ku ncito ne fisolobelo fyakwe no kusoso kuti, ‘Ninjishiba pali icilekabilwa ukulungisha. Ni cinshi?’ Fintu ulya mwaume aba uwatemwikwa ku mutima wandi pa kulungisha iciibi icalepeelela fye na pa kulungisha icitofu!”—Linganyako Yakobo 1:27.

Ba uwa cileela: “Mwilaba icileela,” e fitucinkulako Baibolo. (AbaHebere 13:2, NW) Tulingile ukwibukisha maka maka ukuba aba cileela kuli abo bali no bulanda. Mu cifulo ca kulaalika kwa kuti “kuti mwaisa inshita iili yonse,” imikeni ubushiku ne nshita. Nga ca kuti bakaana, winenuka mu kwanguka. Ukukoselesha kumo  ukwanakilila kuti pambi kwaba ukwakabilwa. Napamo bakeene ukulaalika kobe pantu baletiina ukulufya ukulama pa nkuntu shabo pa menso ya bambi. Nelyo kuti pambi bayumfwa aba mulandu pa lwa kuipakisha ica kulya no kubishanya pa nshita ya musango yu. Ibukisha umwanakashi wa cileela Ludia uwalumbulwa muli Baibolo. Pa numa ya kulaalikwa ku mwakwe, Luka atila, “Alitupatikishe.”—Imilimo 16:15.

Ba uwatekanya kabili uulangulukilako: Wiba uwapapushiwa mu kucishamo pa cintu abafwililwe pambi bengasosa pa kubalilapo. Ibukisha, kuti pambi baleyumfwa abakalifiwa kabili aba mulandu. Nga ca kuti ukububuka kwa mu nkuntu kwalungatikwa kuli iwe, cikafwaya ukushilimuka no kutekanya kuli iwe ukukaanayankulako mu kukalifiwa. “Fwaleni umutima wa nkumbu, icongwe, ubupete, ukunakilila, ukutekanya; [no kushishimisha, NW],” e fitasha Baibolo.—Abena Kolose 3:12, 13.

 Lemba kalata: Ilingi line icisuulwako caba bucindami bwa kalata wa ndoosha nelyo kardi wa cililishi. Ubusuma bwa iko? Cindy, uwalufishe nyina kuli kansa ayasuka ukuti: “Cibusa umo anembele kalata umusuma. Ico mu cituntulu calyaafwile pantu nali no kubelenga kalata imiku iingi.” Kalata wa musango yo nelyo kardi wa kukoselesha kuti pambi alembwa mu “fyebo finono,” lelo alingile ukulangisha icili mu mutima obe. (AbaHebere 13:22) Kuti alangilila ukuti ulasakamana no kuti ulaakana ifibukisho fyaibela pa lwa muyashi, nelyo kuti yalangisha ifyo ubumi bobe bwayambukilweko ku muntu uufwile.

Pepa na bene: Te kwesha ukusuula ubucindami bwa mapepo ukupepa pamo kabili ukupepelako abafwililwe. Baibolo itila: “Ukupaapaata kwa mulungami kubomba ku maka ayengi.” (Yakobo 5:16) Ku ca kumwenako, nga baumfwa ulebapepelako kuti cabaafwa ukutandula ukuyumfwa kwa musango yo ukwalubana pamo ngo kuyumfwa aba mulandu.—Linganyako Yakobo 5:13-15.

Wibataluka pa mulandu wa kuti tawishibe ica kusosa nelyo ica kucita: ‘Ndeshininkisha balekabila ukuba beka pali ino nshita,’ e fintu pambi twingatontonkanya. Lelo napamo icishinka cili ca kuti tulebataluka pantu tuli no mwenso wa kusosa nelyo ukucita icintu calubana. Nangu cibe fyo, ukusengaukwa ku fibusa, balupwa, nelyo abasumina banankwe kuti kwalenga fye uwafwilwa ukuyumfwa uwacilapo ukutalalilwa, ukulundako ukukalipwa. Ibukisha, amashiwi yacilapo ukuba aya cikuuku ne ncitilo ilingi line ni fyo ifyayangukisha. (Abena Efese 4:32) Ukubapo kobe kweka kweka fye kuti kwaba ni ntulo ya kukoselesha. (Linganyako Imilimo 28:15.) Ukwibukisha ubushiku umwana mwanakashi wakwe afwile, Teresea asoso kuti: “Mu kati ke awala fye limo, ubwingililo bwa cipatala bwaliswile ku fibusa fyesu; baeluda bonse na bakashi babo e po baali. Bamo aba mu banakashi baishile fye na ma curlers mu mitwe, bambi bali mu fya kufwala fyabo ifya ku ncito. Balekele fye fyonse no kwisa. Abengi aba bene batwebele ukuti tabaishibe ica kusosa, lelo tacali na mulandu pantu fye e po bali.”

Wibapatikisha ukuleka ukuba no bulanda: ‘Aleni talaleni, mwilalila,’ e fintu pambi twingafwaya ukusosa. Lelo kuti caba icacilapo ukuwama ukuleka ifilamba ukukonkoloka. “Ndemona caliba icakatama ukuleka abafwililwe ukulangisha inkuntu shabo kabili mu cituntulu ukufumya ukuyumfwa kwabo,” e fisosa Katherine, ukubelebesha pa mfwa ya mulume wakwe. Cincintila ukukongama kwa kweba bambi ifyo balingile ukuyumfwa. Kabili witunga ukuti ufwile ukufisa ukuyumfwa kobe pa kuti wingacingilila ukwabo. Mu cifulo ca ico, “lileni pamo na balila,” e fitasha Baibolo.—Abena Roma 12:15.

Wiyangufyanya ukubapanda amano ukupelaika ifya kufwala nelyo ifipe fimbi ifya muyashi pa ntanshi tabalaba abaipekanya: Kuti pambi twayumfwe fyo kuti cabawamina ukupelaika ifipe ifikolomona ifibukisho pantu mu nshila imo filatantalisha ubulanda. Lelo insoselo ya kuti “Uwaya ashinge luulu” te kuti pambi ibombe pano. Umuntu ufwililwe kuti pambi akabila ukulekako ku fya muyashi panono panono. Ibukisha ukulondolola kwa Baibolo ukwa kwankulako kwa cikolwe Yakobo lintu alengelwe ukucetekela ukuti umwana wakwe uwacaice Yosefe alipaiwe ku nama mpanga. Pa numa umwingila uutali uwa kwa Yosefe uwakantaikwako umulopa wapeelwe kuli Yakobo, ‘alooseshe mwane inshiku ishingi. Kabili baimine bonse abana bakwe abaume na bana bakwe abanakashi ku kumusansamusha; lelo akene ukusansamuka.’—Ukutendeka 37:31-35.

 Wisosa auti, ‘Kuti mwakwata umwana na umbi’: “Nalipatile abantu ukunjeba ifyo kuti nakwata umwana na umbi,” e fibukisha nyina uwalufishe umwana mu mfwa. Amapange yabo kuti yaba fye bwino, lelo ku mufyashi uuli no bulanda, amashiwi ayatubulula ukuti umwana alufiwe kuti apyanikwapo kuti ‘yalasaula ngo lupanga.’ (Amapinda 12:18) Umwana umo te kuti apyane pali umbi. Mulandu nshi? Pantu umo na umo aliibela.

Wisengauka lyonse ukulumbula uwafwa: “Abantu abengi tabaali na kulumbula fye ne shina lya mwana wandi Jimmy nelyo ukulanda pa lwa wene,” e fibukisha nyina umo. “Mfwile ukusumino kuti naleyumfwa uwacenwa cinono lintu bambi bashacitile co.” E co lyonse wiyalula ilyashi lintu ishina lya muyashi lyalumbulwa. Ipusha umuntu uyo nampo nga alekabila ukulanda pa lwa mutemwikwa wakwe. (Linganyako Yobo 1:18, 19 na 10:1.) Abantu bamo abafwilwa balatasha ukumfwa ifibusa ukubeba imibele yaibela iyalengele uufwile ukuba uwatemwikwa kuli bene.—Linganyako Imilimo 9:36-39.

Wiyangufyanya ukusoso kuti, ‘Cali ku busuma bwenu’: Ukwesha ukusanga icintu cimo icisuma pa lwa mfwa te lyonse kuba ‘ukwa kukosha abatompoke mitima’ abali no bulanda. (1 Abena Tesalonika 5:14) Ukwibukisha lintu nyina afwile, umukashana umo atile: “Bambi baali no kusoso kuti, ‘Talecula’ nelyo, ‘Cili eyefilya apo ali mu mutende.’ Lelo nshalefwaya ukumfwe fyo.” Ukulandapo kwa musango yo kuti pambi kwatubulula ku bashelepo ukuti tabalingile ukuyumfwa aba bulanda nelyo ukuti ukulufya takuli kukalamba. Nangu cibe fyo, kuti pambi baleyumfwa aba bulanda nga nshi pantu balefuluka umutemwikwa wabo icibi.

Kuti cawama ukukanasoso kuti, ‘Ninjishiba ifyo muleyumfwa’: Bushe mu cituntulu nawishiba? Ku ca kumwenako, bushe napamo kuti waishiba ifyo umufyashi ayumfwa lintu umwana afwa nga ca kuti tawakumanyapo ukulufya kwa musango yo pa lobe? Kabili nelyo nga ca kuti walikumanyapo, ba uwaibukila ukuti bambi te kuti pambi bayumfwe mu kulungatika nga fintu wayumfwile. (Linganyako Inyimbo sha Bulanda 1:12.) Pa lubali lumbi, nga ca kuti cilemoneka icalinga, kuti pambi mwabamo ubunonshi mu kushimika ifyo wapuupuutwike ukufuma ku kulufya umutemwikwa obe. Umwanakashi umo uo umwana mwanakashi wakwe aipaiwe acisangile ukuba ica kwebekesha lintu nyina umbi na o wine uwalufishe umwana umukashana amwebele ifyo abwelele ku mikalile yakwe iituntulu. Atile: “Nyina kwa mukashana wafwile ku lyashi lyakwe tatangisheko amashiwi ya kuti ‘Ninjishiba ifyo muleyumfwa.’ Anshimikile fye ifyo ifintu fyali kuli wene kabili andekele ukwampanya kuli fyene.”

Ukwaafwa uwafwilwa kufwaya icililishi, ukwiluka, no kutemwa ukwingi ukufuma kuli iwe. Wipembelela uufwililwe ukwisa kuli iwe. Wisosa fye ukuti, “Nga kuliko icili conse ningacita . . .” Fwaya ico cine “icili conse” iwe wine, kabili lyene buula ukuitendekelako kwalinga.

Ifipusho finono nafishalako: Ni shani pa lwe subilo lya Baibolo ilya kubuuka? Cinshi lingapilibula kuli iwe no mutemwikwa obe uwafwa? Ni shani fintu twingaba abashininkisha ukuti lisubilo lyashintililwapo?