Talaga daw na Nagkaigwa nin Hardin nin Eden?

ARAM mo daw an estorya dapit ki Adan asin Eva saka sa hardin nin Eden? Pamilyar dian an mga tawo sa bilog na kinaban. Taano ta dai mo basahon iyan? Yaon iyan sa Genesis 1:26–3:24. Ini an pinakasumaryo kan estorya:

Pinorma ni Jehova Dios * an sarong lalaki hale sa kabokabo, nginaranan siang Adan, asin ilinaag sia sa hardin sa sarong rehion na inaapod na Eden. An Dios mismo an naggibo kan hardin na ini. Iyan matubig asin may kadakol na magayon na kahoy na namumunga. Sa tahaw kaiyan yaon “an kahoy nin pakamidbid kan marahay asin maraot.” Pinagbawalan nin Dios an mga tawo na kakanon an bunga kan kahoy na ini, na nagsasabing an pagsuway dian maresulta sa kagadanan. Pag-abot nin panahon, naggibo si Jehova nin kaibaiba para ki Adan—an babaeng si Eva—na ginibo hale sa saro sa mga gusok ni Adan. Itinao sa sainda nin Dios an gibohon na atamanon an hardin asin sinabihan sinda na magpakadakol saka panoon an daga.

Kan si Eva nagsosolo, sarong halas an nakipag-olay sa saiya asin sinugotan sia na kakanon an ipinagbabawal na bunga paagi sa paghingako na an Dios nagputik sa saiya asin may itinatagong sarong bagay na marahay, na magibo sa saiya na magin arog-dios. Nagpadara sia asin kinakan an ipinagbabawal na bunga. Kan huri, uminiba sa saiya si Adan sa pagsuway sa Dios. Huli kaiyan, sinentensiahan  ni Jehova si Adan, Eva, asin an halas. Pagkatapos palayason an mga tawo sa paraisong hardin, binantayan kan mga anghel an laogan kaiyan tanganing mayong makalaog dian.

Popular kaidto sa mga iskolar, intelektuwal, asin historyador na patunayan na totoo asin makasaysayan an mga pangyayari sa libro kan Biblia na Genesis. Ngonyan, mas popular sa sainda na pagdudahan gabos iyan. Alagad ano an basehan kan mga pagduda sa pagkasaysay kan Genesis dapit ki Adan, Eva, asin sa hardin nin Eden? Siyasaton niato an apat na komun na pagkontra.

1. Totoong lugar daw an hardin nin Eden?

Taano ta pinagdududahan ini? Tibaad pilosopiya an saro sa dahelan kaiyan. Sa laog nin mga siglo, hinona kan mga teologo na an hardin na iyan nin Dios yaon pa sa sarong lugar. Minsan siring, an simbahan naimpluwensiahan kan Griegong mga pilosopo na arog ni Plato asin Aristotle, na naniniwalang mayo nin puedeng magin perpekto sa daga. Sa langit sana puedeng magkaigwa nin perpeksion. Huli kaiyan, sinabi kan mga teologo na an orihinal na Paraiso siertong mas harani sa langit. * An nagkapira nagsasabi na an hardin nasa tuktok nin halangkawon na marhay na bukid kaya dai iyan naaapektaran kan planetang ini na maraot an kamugtakan; an iba nagsasabi na iyan nasa North Pole o South Pole; an iba pa nagsasabi na iyan nasa bulan o harani dian. Bakong makangangalas na an bilog na konsepto nin Eden nagin garo pantasya. An nagkapirang iskolar sa presenteng panahon ibinibilang an geograpiya kan Eden na sarong kalokohan, na iniinsistir na nungkang nagkaigwa nin arog kaiyan na lugar.

Minsan siring, bakong arog kaiyan an pagkaladawan kan Biblia sa hardin na iyan. Dakol na espesipikong detalye an manonodan niato sa Genesis 2:8-14 manongod sa lugar na iyan. Iyan nasa sirangan na parte kan rehion na inaapod na Eden. Nagbobolos dian an salog na iyo an ginigikanan nin apat na salog. Sinambit an ngaran kan lambang saro sa apat na salog na iyan, asin may itinaong halipot na deskripsion kan inaagihan kaiyan. An mga detalyeng ini haloy nang nagin interesante sa mga iskolar, na an dakol sa sainda siniyasat na marhay an tekstong ini sa Biblia tanganing makakua nin mga giya dapit sa presenteng lokasyon kan suanoy na lugar na ini. Minsan siring, nagkaigwa sinda nin kadakol na magkakakontrang opinyon. An boot sabihon daw kaini eroestorya sana o bakong totoo an pisikal na deskripsion sa Eden, sa hardin kaiyan, asin sa mga salog kaiyan?

Isip-isipa: An mga pangyayari sa hardin nin Eden nangyari mga 6,000 na taon na an nakaagi. Minalataw na an nagsurat kaiyan iyo si Moises, na tibaad ginamit na basehan an berbal na mga pag-estorya nin iba o pati an mga isinurat na yaon na kaidto. Pero, isinurat iyan ni Moises mga 2,500 na taon pagkatapos kan pangyayari sa Eden. An Eden kaidto suanoy nang kasaysayan. Ngonyan, posible daw na an nagseserbing mga tanda na arog nin mga salog nabago na sa paglihis nin dakol na siglo? An pinakaibabaw na parte kan daga padagos na nagbabago asin naghihiro. An rehion na posibleng marhay na kinamumugtakan kan Eden rilinogon—sarong lugar na dian nangyayari ngonyan an mga 17 porsiento kan pinakamakosog na mga linog sa kinaban. Sa siring na mga lugar, normal na sana an pagbabago. Apuera kaini, posibleng nabago kan Baha kan panahon ni Noe an topograpiya kan daga sa mga paagi na dai nanggad niato maaaraman ngonyan. *

 Pero, ini an pirang detalye na aram niato: An pagkasaysay kan Genesis sinambit an hardin bilang sarong tunay na lugar. An duwa sa apat na salog na nasambitan sa pagkasaysay—an Eufrates asin an Tigris, o Hidekel—yaon pa ngonyan, asin an nagkapira sa mga ginigikanan kan tubig kaiyan magkaharaning marhay. Sinambit pa ngani kan pagkasaysay an ngaran kan mga lugar na inaagihan kan mga salog na idto asin espesipikong sinabi an natural na mga kayamanan na aram na marhay sa lugar na iyan. Para sa suanoy na mga Israelita, na iyo an enot na mga nakabasa kan pagkasaysay na ini, nakakapagtokdo an mga detalyeng iyan.

Arog man daw kaiyan an mga eroestorya sana asin fairy tale? O may tendensia iyan na maghale nin espesipikong mga detalye na madali sanang mapatunayan kun baga totoo o bakong totoo? An mga fairy tale parateng nagpopoon paagi sa mga tataramon na, “Kan enot na panahon sa sarong harayoon na lugar.” Pero, iiniiba kan kasaysayan an mahalagang mga detalye, arog kan pagkasaysay sa Eden.

2. Talaga daw na kapanipaniwala na pinorma nin Dios si Adan hale sa kabokabo asin si Eva hale sa saro sa mga gusok ni Adan?

Pinatunayan kan modernong siensia na an hawak nin tawo kompuesto nin manlaenlaen na elemento—arog baga nin hidroheno, oksiheno, asin karbon—na gabos makukua sa pinakaibabaw na parte kan daga. Alagad paano pinagsararo an mga elementong iyan tanganing magin sarong nabubuhay na linalang?

Nagkaigwa nin teoriya an dakol na sientista na an buhay nagsadiri sanang lumataw, na nagpoon sa simplehon na mga klase na luway-luway na nagin mas komplikado sa paglihis nin minilyon na taon. Minsan siring, an terminong ‘simple’ puedeng nakakadaya, huling an gabos na bagay na may buhay—dawa an mikroskopikong mga organismo na kompuesto nin saro sanang selula—komplikadong marhay. Mayo nin prueba na nagkaigwa nin sarong klase nin buhay na basta sana naglataw kasuarin man o na puedeng mangyari iyan. Imbes, an gabos na bagay na may buhay igwa nin malinaw na ebidensia na iyan dinisenyo nin saro na may intelihensia na nakakalabi nanggad kisa sa sato. *—Roma 1:20.

Imahinara na nagdadangog ka nin sarong magayonon na musika nin orkestra o naghahanga sa sarong pambihirang ipininta o nagngangalas sa sarong nagibo nin teknolohiya, iiinsistir mo daw na mayo nin naggibo sa mga ini? Siempre dai! Alagad an siring na mga obra maestra dai lamang ikakakomparar sa komplikado, magayon, o madonong na pagkadisenyo sa hawak nin tawo. Iisipon daw niato na mayo iyan nin Kaglalang? Dugang pa, ipinapaliwanag kan pagkasaysay sa Genesis na  sa gabos na may buhay sa daga, mga tawo sana an linalang sa ladawan nin Dios. (Genesis 1:26) Angay nanggad, mga tawo sana sa daga an may kakayahan na ipabanaag an kamawotan nin Dios na maglalang, kun beses paagi sa saindang nagibong kahangahangang mga musika, arts, asin imbension sa teknolohiya. Maninigo daw niatong ipagngalas kun mas matibay nanggad an Dios sa paggibo nin mga bagay kisa sa sato?

Kun mapadapit sa paglalang sa babae paagi sa paggamit nin gusok hale sa lalaki, depisil daw iyan? * Puede kutanang ibang paagi an ginamit nin Dios, alagad an paagi kan paggibo nia sa babae may hararom na kahulogan. Gusto nia na an lalaki asin babae magin mag-agom asin magkaigwa nin dayupot na relasyon, na garo baga sinda “sarong laman.” (Genesis 2:24) Bako daw na mapuersang ebidensia na igwa nin madonong asin mamomoton na Kaglalang an bagay na an lalaki asin babae puedeng magin magkakomplemento, na nagkakaigwa nin marigon na relasyon na kapakipakinabang sa kada saro?

Apuera kaini, inaako kan modernong mga eksperto sa henetiko na an gabos na tawo posibleng marhay na naggikan sa saro sanang lalaki asin babae. Kun siring, talaga daw na masakit paniwalaan an pagkasaysay sa Genesis?

3. An kahoy nin pakamidbid kan marahay asin maraot saka an kahoy nin buhay garo baga eroestorya sana.

An totoo, dai itinotokdo kan pagkasaysay sa Genesis na an mga kahoy na ini igwa nin ano man na pambihira o lihis sa natural na kapangyarihan. Imbes, iyan totoong mga kahoy na tinawan ni Jehova nin simbolikong kahulogan.

Bako daw na kun beses an mga tawo naggigibo man nin kaagid kaiyan? Halimbawa, tibaad magpatanid an sarong huwes dapit sa krimen na kawaran nin pagrespeto sa korte. Bako man an mga muebles, nakainstalar na gamit, asin lanob kan korte mismo an gustong protehiran kan huwes tumang sa kawaran nin pagrespeto kundi an sistema nin hustisya na irinerepresentar kan korte. An setro asin korona ginagamit man kan dakol na monarka bilang simbolo kan saindang soberanong autoridad.

Kun siring, ano an isinisimbolo kan duwang kahoy? Dakol na komplikadong teoriya an iprinesentar dapit dian. An tunay na simbag, dawa ngani simple, hararom nanggad an kahulogan. An kahoy nin pakamidbid kan marahay asin maraot nagrerepresentar sa pribilehio na para sa Dios sana—an deretso na magdeterminar kun ano an marahay asin kun ano an maraot. (Jeremias 10:23) Bakong  makangangalas na sarong krimen na habonan an kahoy na iyan! Sa ibong na lado, an kahoy nin buhay nagrerepresentar sa sarong regalo na an Dios sana an makakapagtao—an buhay na daing katapusan.—Roma 6:23.

4. An halas na nagtataram garo baga mababasa sana sa fairy-tale.

Totoo, an parteng ini kan pagkasaysay sa Genesis puedeng masakit isipon, nangorogna kun dai niato kokonsideraron an iba pang kabtang kan Biblia. Minsan siring, luway-luway na lininaw kan Kasuratan an interesanteng misteryong ini.

Siisay o ano an garo baga nagpataram sa halas? An mga tawo kan suanoy na Israel may aram na iba pang bagay na nagtao nanggad nin linaw sa papel kan halas na iyan. Halimbawa, aram ninda na minsan ngani dai nagtataram an mga hayop, iyan puedeng garo baga pataramon nin sarong espiritung persona. Isinurat man ni Moises an pagkasaysay manongod ki Balaam; an Dios nagsugo nin anghel tanganing pataramon na garo tawo an asno ni Balaam.—Bilang 22:26-31; 2 Pedro 2:15, 16.

Kaya daw kan ibang mga espiritu, pati na kan mga kaiwal nin Dios, na gumibo nin mga milagro? Naheling ni Moises na inarog kan mga saserdoteng nagmamahika sa Egipto an nagkapira sa mga milagro nin Dios, arog kan pagpangyari sa baston na magin halas. An kapangyarihan na makagibo nin arog kaiyan puede sanang maggikan sa mga kaiwal nin Dios sa rona nin mga espiritu.—Exodo 7:8-12.

Minalataw na si Moises man an pinasabongan na kagsurat kan libro nin Job. Dakol an itinotokdo kan librong iyan manongod sa pangenot na kaiwal nin Dios, si Satanas, na may kaputikan na kinuestion an integridad kan gabos na lingkod ni Jehova. (Job 1:6-11; 2:4, 5) Sa siring, inisip daw kan suanoy na mga Israelita na minanipular ni Satanas an halas sa Eden, na garo baga pinapataram iyan asin dinadaya si Eva tanganing maraot an saiyang integridad sa Dios? Posibleng marhay na iyo.

Si Satanas daw an puersang nagpataram sa halas? Kan huri inapod ni Jesus si Satanas na “sarong putikon asin iyo an ama kan kaputikan.” (Juan 8:44) “An ama kan kaputikan” siertong iyo an nagsabi kan pinakaenot na kaputikan, bako daw? An enot na kaputikan yaon sa sinabi kan halas ki Eva. Bilang pagkontra sa patanid nin Dios na magagadan sinda kun kakakanon ninda an ipinagbabawal na bunga, an halas nagsabi: “Dai nanggad kamo magagadan.” (Genesis 3:4) Malinaw nanggad, aram ni Jesus na minanipular ni Satanas an halas. An bagay na iyan lininaw kan Kapahayagan na itinao ni Jesus ki apostol Juan, na inaapod si Satanas na “an orihinal na halas.”—Kapahayagan 1:1; 12:9.

Talaga daw masakit paniwalaan na puedeng manipularon nin sarong makapangyarihan na espiritung persona an sarong halas, na garo baga pinapataram iyan? Dawa an mga tawo, minsan ngani bakong makapangyarihan kun ikokomparar sa mga espiritu, may kakayahan na garo baga pataramon an sarong kiko-kiko asin makagibo nin mga bagay na garo totoo dawa bako man.

An Pinakamapuersang Ebidensia

Dai ka daw maoyon na mayo nin tunay na basehan an pagduda manongod sa pagkasaysay sa Genesis? Sa ibong na lado, may mapuersang ebidensia na iyan tunay na kasaysayan.

 Halimbawa, si Jesu-Cristo inapod na “maimbod asin totoong saksi.” (Kapahayagan 3:14) Bilang perpektong tawo, sia nungkang nagputik asin nungkang minisrepresentar an katotoohan sa ano man na paagi. Apuera dian, itinokdo nia na sia yaon na haloy pa bago sia nagin tawo sa daga—sa katunayan, sia nabuhay na kaiba kan saiyang Ama, si Jehova, “bago pa kan kinaban.” (Juan 17:5) Kaya sia buhay na kan magpoon an buhay sa daga. Ano an patotoo kan pinakamasasarigan sa gabos na saksi?

Si Jesus nagtaram dapit ki Adan asin Eva bilang tunay na mga tawo. An pag-agoman ninda an sinambit nia kan ipinapaliwanag nia an pamantayan ni Jehova dapit sa monogamiya. (Mateo 19:3-6) Kun sinda nungkang nabuhay asin kun eroestorya sana an hardin na inistaran ninda, kun siring si Jesus magsalang nadaya o sarong putikon. Pareho nanggad imposible an mga kongklusyon na iyan! Si Jesus nasa langit kaidto, na nagheheling mantang nangyayari an trahedya sa hardin. Anong ebidensia an mas nakakakombensir pa kisa dian?

An totoo, an kawaran nin paniniwala sa pagkasaysay sa Genesis nagpapaluya sa pagtubod ki Jesus. An siring na kawaran nin paniniwala pinapagin imposible man na masabotan an nagkapira sa pinakaimportanteng mga tema asin pinakanakakaparigon na mga panuga sa Biblia. Aramon niato kun taano.

[Mga Nota sa Ibaba]