An mga Linalang Nagpapahayag kan Kamurawayan nin Dios!

“An kalangitan nagpapahayag kan kamurawayan nin Dios; asin an gibo kan saiyang mga kamot ipinagsasaysay kan kahiwasan.”​—SALMO 19:1.

1, 2. (a) Taano ta dai naheheling nin direkta kan mga tawo an kamurawayan nin Dios? (b) Paano nagpapamuraway sa Dios an 24 magurang?

“DAI mo maheheling an sakuyang lalauogon, huli ta mayong tawo na makakaheling sa sako asin mabubuhay.” (Exodo 33:20) Iyan an patanid ni Jehova ki Moises. Huling an mga tawo gibo sa maluyang laman, dai ninda makakayang helingon nin direkta an kamurawayan nin Dios. Minsan siring, sa sarong pambihirang bisyon tinogotan si apostol Juan na maheling si Jehova sa Saiyang mamuraway na trono.​—Kapahayagan 4:1-3.

² Bakong arog nin mga tawo, an maimbod na espiritung mga linalang nakakaheling sa lalauogon ni Jehova. Kabale sa sainda an “duwang polo may apat na magurang” sa langitnon na bisyon ni Juan, na nagrerepresentar sa 144,000. (Kapahayagan 4:4; 14:1-3) Ano an reaksion ninda kan maheling ninda an kamurawayan nin Dios? Segun sa Kapahayagan 4:​11, sinda nagpahayag: “Maninigo ka, Jehova, na samong Dios, na mag-ako kan kamurawayan asin kan onra patin kan kapangyarihan, huli ta linalang mo an gabos na bagay, asin huli sa saimong kabotan an mga iyan naglataw asin nalalang.”

Kun Taano ta ‘Dai nin Sarahotan’

3, 4. (a) Taano ta dai masasabing bakong sientipiko an pagtubod sa Dios? (b) Sa nagkapirang kamugtakan, ano an dahelan kan dai paniniwala sa Dios?

³ Napapahiro daw kamo na pamurawayon an Dios? An dakulang mayoriya nin katawohan dai, na an nagkapira nagnenegar pa ngani na an Dios nag-eeksister. Halimbawa, an sarong astronomo nagsurat: “An Dios daw an nakiaram asin sa siring dinisenyo nin tamang-tama an aregladong uniberso para sa kapakinabangan niato? . . . Nakakaogmang isip-isipon iyan. Iyo sana iyan ta sa heling ko imahinasyon sana iyan. . . . Bakong an Dios an paliwanag dian.”

⁴ Limitado an sientipikong pagsiyasat​—basado sana sa kun ano an aktuwal na naoobserbaran o napag-aadalan nin mga tawo. Kun bako man, iyan teoriya sana o pagtuod. Huling “an Dios Espiritu,” dai talaga sia puedeng isairarom sa direktang sientipikong pagsiyasat. (Juan 4:24) Kun siring, arogante an pagsabi na bakong sientipiko an pagtubod sa Dios. An sientistang si Vincent Wigglesworth kan Unibersidad nin Cambridge nagsabi na an sientipikong paagi mismo “nakadepende sa pagtubod.” Taano man? “Iyan nakadepende sa daing pagduwaduwang pagtubod na an natural na mga  pangyayari kaoyon sa ‘mga ley nin naturalesa.’” Kaya kun may habong maniwala sa Dios, bako daw na riniribayan sana nia an saiyang pagtubod nin saro pang klase nin pagtubod? Sa nagkapirang kamugtakan, an dai paniniwala minalataw na tuyong pagsayuma na atubangon an katotoohan. An salmista nagsurat: “An maraot sono sa saiyang kapaabhawan dai nagsisiyasat; an gabos niang kaisipan iyo an: ‘Mayo nin Dios.’”​—Salmo 10:4.

5. Taano ta daing sarahotan an dai paniniwala sa Dios?

⁵ Minsan siring, an paniniwala sa Dios bakong pagtubod na daing basehan, ta kadakol nin ebidensia kan pag-eksister nin Dios. (Hebreo 11:1) An astronomong si Allan Sandage nagsabi: “Para sa sako harayo nanggad na mangyari na an siring na pagkaareglado [sa uniberso] resulta nin pagkadesareglado. Siertong igwa nin sarong pinaggikanan nin pagkaorganisar. Para sa sako sarong misteryo an Dios, alagad sia an paliwanag sa milagro nin pag-eksister, kun taano ta yaon an mga bagay imbes na mayo.” Sinabi ni apostol Pablo sa mga Kristiano sa Roma na an “dai naheheling na mga kualidad [nin Dios] malinaw nang naheheling poon pa sa paglalang kan kinaban padagos, huli ta sinda namamansayan paagi sa mga bagay na ginibo, minsan an saiyang daing sagkod na kapangyarihan asin pagka-Dios, kaya dai sinda [an mga dai nagtutubod] nin sarahotan.” (Roma 1:20) Poon pa sa “paglalang kan kinaban”​—partikularmente poon kan lalangon an intelihenteng mga linalang na tawo, na nakakamansay sa pag-eksister nin Dios​—malinaw na igwa nin Kaglalang na may grabe kadakulang kapangyarihan, Dios na maninigong tawan nin debosyon. Sa siring, daing sarahotan an mga dai nagmimidbid sa kamurawayan nin Dios. Pero anong ebidensia an itinatao kan mga linalang?

An Uniberso Nagpapahayag kan Kamurawayan nin Dios

6, 7. (a) Paano nagpapahayag kan kamurawayan nin Dios an kalangitan? (b) Sa anong katuyohan nagbugtak nin ‘mga pising pansokol’ an kalangitan?

⁶ An Salmo 19:1 minasimbag paagi sa pagsabi: “An kalangitan nagpapahayag kan kamurawayan nin Dios; asin an gibo kan saiyang mga kamot ipinagsasaysay kan kahiwasan.” Namansayan ni David na an mga bitoon asin an mga planeta na nagtitingraw sa “kahiwasan,” o atmospera, nagtatao nin dai mapapahimutikan na prueba kan pag-eksister nin sarong mamuraway na Dios. Sia nagpadagos: “An sunod-sunod na aldaw nagpapaluwas nin tataramon, asin an sunod-sunod na banggi nagpapaheling nin kaaraman.” (Salmo 19:2) Aroaldaw asin barobanggi, an kalangitan nagpapaheling kan kadonongan asin kapangyarihan sa paglalang nin Dios. Garo man sana may ‘nagluluwas’ hale sa kalangitan na mga tataramon na nag-oomaw sa Dios.

⁷ Minsan siring, kaipuhan an pakamansay tanganing madangog an patotoong ini. “Mayo nin pananaram, asin mayo nin mga tataramon; mayo nin tingog ninda na nadadangog.” Pero, mapuersa an silensiong patotoo kan kalangitan. “Sa bilog na daga nagluwas an saindang pising pansokol, asin sagkod sa poro kan mabungang daga an saindang mga tataramon.” (Salmo 19:​3, 4) Garo man sana nagbugtak nin ‘mga pising pansokol’ an kalangitan tanganing  seguradohon na an saindang silensiong patotoo makaabot sa lambang parte kan daga.

8, 9. Ano an nagkapirang pambihirang impormasyon mapadapit sa saldang?

⁸ Ilinaladawan naman ni David an saro pang ngangalasan kan paglalang ni Jehova: “Nagbugtak sia sa sainda [an naheheling na kalangitan] nin tolda para sa saldang, asin iyan siring sa nobyo kun minaluwas sa kuarto kan saiyang kasal; iyan naggagayagaya nin labi-labi siring sa pagdalagan nin sarong makosog na lalaki sa sarong agihan. An pagluwas kaiyan hale sa sarong poro kan kalangitan, asin an abot kan paglibot kaiyan iyo an ibong na poro kaiyan; asin mayo nin ano man na natatago sa init kaiyan.”​—Salmo 19:4-6.

⁹ Kun ikokomparar sa ibang mga bitoon, an saldang tamang-tama sana an sokol. Pero, iyan sarong pambihirang bitoon, na garo saditon na paghelingon an mga planetang naglilibot dian. An sarong reperensia nagsasabi na iyan may gabat na “2 bilyon na bilyon na bilyon na tonelada”​—99.9 porsiento kan gabat kan satong sistema solar! An grabidad kaiyan nagpapangyari sa daga na maglibot sa distansiang 150 milyon kilometros na dai minarayo o minarani sa saldang. Mga kabanga sana nin ikasarong bilyon na parte kan enerhiya kan saldang an nakakaabot sa satong planeta, alagad igo na iyan tanganing susteniran an buhay.

10. (a) Paano an saldang minalaog-luwas sa “tolda” kaiyan? (b) Paano iyan minadalagan siring sa “sarong makosog na lalaki”?

¹⁰ An salmista nagtataram dapit sa saldang sa piguratibong paagi, na ilinaladawan iyan na “sarong makosog na lalaki” na minadalagan hale sa sarong poro kan daga pasiring sa ibong na poro durante kan aldaw asin minapondo pagkabanggi sa sarong “tolda.” Mantang an dakulaon na bitoon na iyan minaduta sa poro kan daga, kun tatanawon niato gikan sa daga, garo iyan minalaog sa sarong “tolda,” na garo baga mapahingalo. Pagkaaga, iyan garo baga biglang minaluwas, na masinggayang-masinggaya “siring sa nobyo kun minaluwas sa kuarto kan saiyang kasal.” Bilang sarong pastor, aram ni David an grabeng lipot sa banggi. (Genesis 31:40) Nagirumdoman nia kun paano sia asin an daga sa palibot nia marikas na pinapainitan kan sinag kan saldang. Malinaw nanggad, dai iyan napagal sa “pagbaklay” kaiyan hale sa sirangan pasolnopan kundi siring sa “sarong makosog na lalaki,” andam na otrohon an pagbaklay.

An Makangingirhat na mga Bitoon Asin Galaksia

11, 12. (a) Ano an pambihira manongod sa pagkomparar kan Biblia sa mga bitoon sa mga baybay? (b) Gurano man nanggad tibaad kahiwas an uniberso?

¹¹ Huling mayo nin teleskopyo, pirang ribo sanang bitoon an maheheling ni David. Minsan siring, segun sa sarong dai pa sana nahahaloy na pag-adal, an mga bitoon sa uniberso na naheheling paagi sa modernong mga teleskopyo may kabilangan na 70 sekstilyon​—7 na sinusundan nin 22 na sero! Ipinarisa ni Jehova na imbuelto an dakulaon na kabilangan kan ikomparar nia an kabilangan nin mga bitoon sa “mga baybay sa baybayon.”​—Genesis 22:17.

¹² Sa laog nin dakol na taon, inobserbaran kan mga astronomo an sinasabing “saradit na maliwanag na mga lugar na may malibog, bakong klarong itsura.” Ipinamugtak kan mga sientista na an mga “spiral nebula” na ini mga bagay na yaon sa satong galaksiang Milky Way. Kan 1924, nadiskobre na an pinakaharani sa mga nebula na iyan, an Andromeda, saro talagang galaksia mismo​—mga dos milyones na light year an distansia! Kinakalkulo ngonyan nin mga sientista na igwa nin binilyon na galaksia, na an lambang saro igwa nin rinibo​—kun minsan binilyon​—na bitoon. Pero, “sinusuma [ni Jehova] an kabilangan kan mga bitoon; sinda gabos inaapod nia sa saindang ngaran.”​—Salmo 147:4.

13. (a) Ano an pambihira manongod sa mga konstelasyon? (b) Paano risang-risa na dai aram kan mga sientista “an mga regulasyon kan kalangitan”?

¹³ Hinapot ni Jehova si Job: “Ikakagakod mo daw nin higot an mga bogkos kan konstelasyon nin Kima, o mahuhubad mo daw an mismong mga pisi kan konstelasyon nin Kesil?” (Job 38:31) An konstelasyon sarong kabilangan nin mga bitoon na garo baga nagpoporma nin sarong klarong disenyo. Minsan ngani puedeng hararayoon an distansia kan mga bitoon, an saindang relatibong posisyon nagdadanay na dai naliliwat kun hehelingon niato gikan sa daga. Huling eksaktong marhay an saindang mga posisyon, an mga bitoon “nakakatabang na mga giya sa nabigasyon, sa mga astronaut na sinasanay sa mga sasakyan na pan-espasyo, asin sa pagngaran sa mga bitoon.” (The Encyclopedia Americana) Pero, mayo nin siisay man an lubos na nakakasabot sa “mga bogkos” na nagbobogkos sa mga konstelasyon. Iyo, dai pa man giraray masisimbag kan mga sientista an ihinapot sa Job 38:33: “Naaraman mo daw an mga regulasyon kan kalangitan?”

14. Sa anong paagi sarong misteryo an paglakop nin liwanag?

 ¹⁴ Dai kayang simbagon kan mga sientista an saro pang ihinapot ki Job: “Ngonyan, saen minaagi an liwanag kun iyan minalakop?” (Job 38:24) An sarong parasurat nagsabi na an paghapot na ini manongod sa liwanag “sarong hararom na modernong sientipikong hapot.” Sa kabaliktaran man, an nagkapirang pilosopong Griego naniwala na an liwanag naggigikan sa mata nin tawo. Sa mas modernong mga panahon, an mga sientista naniwala na an liwanag kompuesto nin saraditon na particle. An iba naniwala na iyan naghihiro bilang mga wave. Ngonyan, an mga sientista naniniwala na an liwanag naghihiro bilang sarong wave sagkod bilang sarong particle. Pero, dai pa lubos na nasasabotan kun ano man nanggad an liwanag asin kun pano iyan “minalakop.”

15. Arog ki David, ano an maninigo niatong mamatean kun hinohorophorop niato an kalangitan?

¹⁵ Kun hohorophoropon ini gabos, an saro daing magigibo kundi makamate nin arog ki salmista David, na nagsabi: “Kun naheheling ko an saimong kalangitan, an mga gibo kan saimong mga moro, an bulan asin mga bitoon na saimong hinaman, ano an magagadanon na tawo ta sia ginigirumdom mo, asin an aki nin daganon na tawo ta sia inaataman mo?”​—Salmo 8:​3, 4.

An Daga Asin an mga Linalang Dian Nagpapamuraway ki Jehova

16, 17. Paano nag-oomaw ki Jehova an mga linalang sa “kararoman”?

¹⁶ Sinasarosaro kan Salmo 148 an iba pang paagi na ipinapahayag kan mga linalang an kamurawayan nin Dios. An bersikulo 7 nagsasabi: “Omawa nindo si Jehova hale sa daga, kamong higanteng mga hayop sa dagat asin kamo gabos na kararoman.” Iyo, an mga “kararoman” pano nin mga ngangalasan na nagdodoon kan kadonongan asin kapangyarihan nin Dios. An balyenang asul igwa nin promedyong timbang na 120 tonelada​—kapareho kagabat nin 30 elepante! An puso sana kaiyan nagtitimbang nin labing 450 kilos asin kayang magbomba nin mga 6,400 kilos na dugo sa bilog na hawak kaiyan! Maluway daw asin buntol sa tubig an darakulaon na higanteng hayop na ini sa dagat? Bako nanggad. An mga iyan “minalangoy sa kadagatan” sa kahangahangang rikas, an sabi nin sarong report kan European Cetacean Bycatch Campaign. Ipinaheling kan pagsubaybay dian nin mga satelayt na “an sarong hayop minabalyo nin lugar sa distansiang labing 16,000 kilometros sa laog nin 10 bulan.”

¹⁷ An bottle-nosed dolphin sa parate minarurip sa rarom na 45 metros, alagad 547 metros an pinakahararom na ikinarekord na pagrurip nin sarong dolphin! Paano nakakaya kan dolphin na ini an siring na pagrurip? An pagpitik kan puso kaiyan minaluway durante kan pagrurip, asin an dugo napapaduman sa puso, pulmon, asin hotok. Siring man, an mga kalamnan kaiyan igwa nin sarong kemikal na nagsasaray nin oksiheno. An mga elephant seal asin sperm whale kayang magrurip nin mas hararom pa ngani. “Imbes na kontrahon an presyon kan tubig,” sabi kan magasin na Discover, “binabayaan ninda na biyong maubosan nin aire an saindang pulmon.” An kadaklan na oksihenong kaipuhan ninda sinasaray ninda sa saindang mga kalamnan. Malinaw nanggad, an mga linalang na ini buhay na patotoo sa kadonongan nin Dios na makapangyarihan sa gabos!

18. Paano ipinapaheling kan tubig sa dagat an kadonongan ni Jehova?

¹⁸ Maski an tubig sa dagat nagpapabanaag kan kadonongan ni Jehova. An Scientific American nagsasabi: “An lambang toro nin tubig sa 100 metros na ibabaw kan kadagatan igwa nin rinibong naglalatawlataw na mikroskopikong mga tanom na inaapod phytoplankton.” Linilinig kan “dai naheheling na kadlagan” na ini an satong aire paagi sa paghale kan binilyon na tonelada nin carbon dioxide. An mga phytoplankton an nagpoprodusir kan labi sa kabanga kan oksiheno na hinahangos niato.

19. Paano inootob kan kalayo asin niebe an kabotan ni Jehova?

¹⁹ An Salmo 148:8 nagsasabi: “Kamong kalayo asin graniso, niebe asin mahibog na aso, ika na maunos na doros, na nag-ootob kan saiyang tataramon.” Iyo, ginagamit man ni Jehova an daing buhay na mga puersa nin naturalesa tanganing otobon an saiyang kabotan. Isipon nindo an kalayo. Sa mga dekadang  nag-agi, an mga solo sa kadlagan ibinibilang sanang mapanlaglag. An mga parasiyasat ngonyan naniniwala na an kalayo igwa nin mahalagang papel sa ekolohiya, na naghahale kan gurang o magagadan nang mga kahoy, nakakatabang sa pagtubo nin dakol na banhi, nagkokombertir kan mga sustansia tanganing magamit giraray, asin an totoo iniinaan an peligro nin darakulang pagkasolo. Mahalaga man na marhay an niebe, na nagbabaribi asin nagpapataba sa daga, nagdadagdag nin tubig sa mga salog, asin pinoprotehiran an mga pananom asin hayop sa nagyeyelong temperatura.

20. Paano nakikinabang sa mga bukid asin kahoy an katawohan?

²⁰ “Kamong mga bukid asin kamo gabos na bulod, kamong mga kahoy na namumunga asin kamo gabos na sedro,” an sabi kan Salmo 148:9. An nakakagulat na mga bukid nagpapatotoo sa dakulang kapangyarihan ni Jehova. (Salmo 65:6) Alagad igwa man iyan nin praktikal na katuyohan. An sarong report hale sa Institusyon nin Geograpiya sa Bern, Switzerland, nagsasabi: “Nasa kabukidan an burabod kan gabos na mayor na salog sa kinaban. An labing kabanga kan mga tawo nagsasarig sa tubig-tabang na natitipon sa kabukidan . . . An ‘mga torre nin tubig’ na ini mahalaga sa kapakanan nin katawohan.” Maski an ordinaryong poon nin kahoy sarong kamurawayan sa Kaggibo kaiyan. An sarong report kan United Nations Environment Programme nagsasabi na an mga poon nin kahoy “importante sa ikakarahay nin mga tawo sa gabos na nasyon . . . An dakol na klase nin poon nin kahoy dakula an importansia sa ekonomiya bilang pinagkukuanan nin mga produkto na arog kan tablon, prutas, nuwes, dugta asin pulot. Sa bilog na kinaban, 2 bilyones katawo an nag-aasa sa kahoy para sa pagluto asin panggatong.”

21. Ipaliwanag kun paano an sarong simpleng dahon nagpapaheling nin ebidensia nin disenyo.

²¹ Maheheling sa mismong disenyo nin poon nin kahoy an ebidensia nin sarong madonong na kaglalang. Estudyare an sarong simpleng dahon. An luwas kaiyan igwa nin garo taro na hapin tanganing dai maalang an dahon. Sa irarom mismo kan hapin sa ibabaw kan dahon yaon an kadakoldakol na selula na may mga chloroplast. An mga ini igwa nin chlorophyll, na iyo an nagreresibi kan enerhiya kan liwanag. Paagi sa proseso na inaapod photosynthesis, an mga dahon nagigin “mga pabrika nin kakanon.” Sinasakdo an tubig paagi sa mga gamot kan kahoy asin dinadara sa mga dahon nin sarong komplikadong “sistema nin instalasyon nin mga tubo.” Rinibong saraditon na “balbula” (na inaapod stomata) sa irarom na parte kan dahon an minabuka asin minasera tanganing makalaog an carbon dioxide. An liwanag an nagsusuplay kan enerhiya tanganing an tubig asin carbon dioxide magkombinar asin magprodusir nin carbohydrates. Puede na ngonyan na kakanon kan tanom an mismong kakanon na ginibo kaiyan. Pero, an “pabrikang” ini toninong asin magayon. Imbes na mag-ati, iyan nagluluwas nin oksiheno bilang sekondaryong produkto!

22, 23. (a) Ano an pambihirang mga abilidad nin nagkapirang gamgam asin mga hayop sa daga? (b) Ano pang mga hapot an kaipuhan niatong tokaron?

²² “Kamong layas na mga hayop asin kamo gabos na magarong hayop, kamong mga nagkakanap asin mga gamgam na may pakpak,” an sabi kan Salmo 148:10. An dakol na hayop sa daga asin naglalayog na mga linalang nagpapaheling nin makangangalas na mga abilidad. An Laysan albatross nakakalayog nin haralawigon na distansia (may sarong pangyayari na 40,000 kilometros sa laog sana nin 90 aldaw). An blackpoll warbler naglalayog hale sa Amerika del Norte pasiring sa del Sur, na derederetso an layog sa laog nin labing 80 oras. An kamelyo nagsasaray nin tubig, bakong sa bukdo sa likod kaiyan na iyo an paghona nin kadaklan, kundi sa sistema nin panunaw kaiyan, kaya nakakabaklay ini nin halawig na panahon na dai nawawaran nin tubig sa hawak. Kun siring, bakong makangangalas na an mga inhenyero maingat na inoobserbaran an  mga hayop kun nagdidisenyo sinda nin mga makina asin bagong materyales. “Kun gusto nindong maggibo nin sarong bagay na magigin episiente . . . asin dai makakadanyar sa palibot,” sabi kan parasurat na si Gail Cleere, “posibleng marhay na makakakua kamo nin makokopyahan sa naturalesa.”

²³ Iyo, an mga linalang totoong nagpapahayag kan kamurawayan nin Dios! Poon sa mabitoon na kalangitan sagkod sa mga tinanom asin hayop, may kanya-kanya sindang paagi nin pag-omaw sa Kaglalang kaiyan. Alagad kumusta man kitang mga tawo? Paano niato magigibong makiayon sa naturalesa sa pag-awit nin mga pag-omaw sa Dios?

Nagigirumdoman daw Nindo?

• Taano ta daing sarahotan an mga nagnenegar sa pag-eksister nin Dios?

• Paano nagpapamuraway sa Dios an mga bitoon asin an mga planeta?

• Paano an dagat asin mga hayop sa daga nagpapatunay sa sarong mamomoton na Kaglalang?

• Paano inootob kan daing buhay na mga puersa nin naturalesa an kabotan ni Jehova?

[Mga Hapot Para sa Pag-adal]

[Ritrato sa pahina 10]

Kinakalkulo nin mga sientista na an puedeng maheling na mga bitoon igwa nin kabilangan na 70 sekstilyon!

[Credit Line]

Frank Zullo

[Ritrato sa pahina 12]

“Bottle-nosed dolphin”

[Ritrato sa pahina 13]

Pidaso nin niebe

[Credit Line]

snowcrystals.net

[Ritrato sa pahina 13]

Ogbon pang “Laysan albatross”