1, 2. (a) Lapor ango ma Yecu omiyo me nyuto ni ludito dini pa Lujudaya pe gubedo lugen? (b) Lok ango ma dok i kom jo ma pud gudoko bulu adoka ma watwero pwonyone ki i lapor pa Yecu-ni?

 I NINO manok ma Yecu peya oto, en openyo ludito dini pa Lujudaya lapeny mo ma kelo tam. En openyo ni: “Wutamo ango? Laco mo onongo yam tye ki awobene aryo. Oa ocito bot latin mukwongo, owacce ni, ‘Latinna, tin cit ka tic i poto olok.’ Latin-nu ogamo ni, ‘Pe abicito’; ento lacen ongut ci ocito ka tic i poto olok. Laco-nu dok oa ocito bot latinne  me aryo ci owacce lok ma rom ki maca; ci wode odok iye ni, ‘Ladit, abicito’; ento pe omedo ki cito. I kin awobe aryo-nu anga ma otiyo gin ma onongo wonne mito?” Ludito pa Lujudaya gudok iye ni: “Latin mukwongo.”—Matayo 21:28-31.

² Yecu onongo tye ka nyutu ni ludito pa Lujudaya pe gubedo lugen. Gin gubedo calo latin mukwongo, gucikke me timo miti pa Lubanga ento pe gucung i cikkegi. Dong lunyudo mapol giye ni lapor pa Yecu-ni ocung i kom niango maber me kwo me ot. Kit ma en onyuto kwede, pol kare tek tutwal me ngeyo ngo ma jo matino gitye ka tamone nyo me byeko ngo ma gubitimo. Latin matidi mo romo kelo peko mapol i karene me doko bulu ci dok dongo doko dano muteggi makwiri, ma kiworo. Man aye gin ma omyero wawek obed i wiwa ka watye ka nyamo peko me jemo pa lutino me mwaka apar wiye.

3. Pingo lunyodo omyero pe gurune me waco ni latingi mo obedo lajemo?

³ Oromo bedo ni kare ki kare, iwinyo lok i kom lutino me mwaka apar wiye ma gijemo i kom lunyodogi. Romo bedo ni ingeyo jo me ot mo ma gitye ki latin me mwaka apar wiye ma nen calo pe jukke. Ento, pol kare pe yot me ngeyone ka ada latin moni-ni obedo lajemo. Medo i kom meno, twero bedo tek me niang pingo lutino mogo gijemo ento mukene ma bene gia ki i paco acel-li pe gijemo. Ka lunyodo gitye ki gung cwiny ni latingi mo nen calo tye ka doko lajemo, ci ngo ma myero gutim? Me gamone, omyero kong walok wek wange nga ma lajemo obedo.

4-6. (a) Lajemo mono obedo dano ma nining? (b) Ngo ma lunyodo myero gubed kwede i wigi ka latingi mo me mwaka apar wiye pe bedo ki winy kare ki kare?

 ⁴ Me ketone i yo mayot, lajemo obedo dano ma kare ducu jemo nyo pe winyo jo ma tye ki twero me loc akaka. Ngene kene ni, “mingo aye gin ma tye i cwiny latin matidi.” (Carolok 22:15) Pi meno, lutino ducu gijemo i kom lunyodogi onyo luloc kicel kicel. Man pole timme i kare ma alokaloka cako nen i komgi ma kiwaco ni raa ogoyo latin moni-ni. Alokaloka ma timme i kom ngat mo keken keto lyeto i kome, dong raa ma kiwaci ogoyo latin moni-ni obedo alokaloka ma timme i kome pi kare moni. Wodi nyo nyari me mwaka apar wiye nongo dong tye ka a woko ki i kare me tino me doko dano muteggi. Pi meno, lunyodo mogo kacel ki lutinogi gibedo ki peko i kare man pien pe giwinye. Pol kare lunyodo gitemme me juko alokaloka man, ento lutino me mwaka apar wiye-ni nongo gimito ni gidok dit oyot.

⁵ Latin me mwaka apar wiye ma lajemo kwero winyo pwony pa lunyodone. Wi myero opo kono ni timo jami mogo manok ma pe nyuto winy pe te lokke ni latin moni obedo lajemo. Dong ka odok i lok me cwiny, lutino mukene kong ginyuto miti manok nyo pe ginyuto miti mo kulu i lok ada me Baibul, ento nongo pe gubedo lujemo. Macalo lanyodo, pe myero irune me wacone ni latinani kite tye kuman.

⁶ Kwo pa lutino me mwaka apar wiye ducu mono dong opong ki jemo i kom twero pa lanyodo? Pe kumeno. Tye dok ni, gin ma kineno nyuto ni lutino me mwaka apar wiye manok keken aye ginyuto cwiny me jemo. Ento latin ma oding dok maro jemo pol kare kono? Ngo mono ma maro kelo kodi jemo ma kit meno?

7. Kit kwo ma Catan okelo-ni twero miyo latin jemo nining?

⁷ Gin madit ma okelo jemo obedo kodi kwo ma Catan okelo. “Lobo ducu tye i te loc pa Larac.” (1 Jon 5:19) Lobo ma tye i te loc pa Catan-ni okelo kodi kwo mo ma Lukricitayo myero gulweny kwede. (Jon 17:15) Pol pa kit me kwone i kare-ni tye tek, rac, dok opong ki jami ma balo kwo pa dano makato i kare macon. (2 Temceo 3:1-5, 13) Ka lunyodo pe gupwonyo, guciko, dok gugwoko lutinogi, ci “cwiny ma kombeddi tye ka tic i i jo ma dag winyo lok ma Lubanga waco” twero balogi woko. (Jo Epeco 2:2) Gin ma kubbe ki kodi cwiny man obedo lyeto ma lurem keto. Baibul waco ni: “Ngat ma mako lurem ki luming kite bibale woko.” (Carolok 13:20) I yo acel-lu, ngat ma bedo kacel ki jo ma gitye ki cwiny man romo gamo cwiny man bene. Jo matino mito akonya kare ki kare wek guniang ni winyo cik pa Lubanga obedo te guti me kwo maber loyo.—Icaya 48:17, 18.

8. Jami ango ma twero weko latin moni jemo?

⁸ Gin mukene ma kelo jemo twero bedo kwo ma tye i paco moni-ni. Me labolle, ka lanyodo acel obedo lamat kongo, lamat jami calo jayigi-gu, nyo timo tim gero i kom lanyodo mukene-ni, ci kit ma latingi me mwaka apar wiye neno kwede kwo twero balle woko. Kadi wa i paco ma wo pe iye, jemo twero cakke ka latin moni tamo ni lunyodone pe ki miti i kome. Ento, pe dong tye ni jemo pa lutino kare ducu a ki woko. Lutino mogo gikwero pwony pa lunyodogi kadi bed lunyodogi giketo cik pa Lubanga i tic dok olo gigwokogi ki i kwo me lobo ma orumogi. Pingo? Nyo gwok pi peko mukene ma watye kwede ma en aye, bedo pa dano ki roc. Paulo  owacci: “Bal yam obino i lobo kun wok ki i dano acel [Adam], ka dong to obino pi bal, kit meno bene to onya oromo kin dano ducu, pien dano ducu gubalo.” (Jo Roma 5:12) Adam obedo lajemo mo ma paro pire kene, ma oweko gin marac bot likwayone. Bulu mukene giyero me jemo kit ma kwarogi yam otimo.

9. Bedo lanyodo ma nining ma romo miyo latin doko lajemo?

⁹ Gin mukene ma okelo jemo pa lutino me mwaka apar wiye obedo neno marac ma lunyodo gitye kwede i kom pwonyo lutino. (Jo Kolocai 3:21) Lunyodo mogo lugingi ma pe gimito ni lutinogi okat ka mo dok gimiyo pwod magwar adada. Mukene gineno jami maraco anena, pe gimiyo tira ma twero konyo lutinogi ma raa pud ogoyogi agoya ma nongo ngecgi nok. Pol kare pe yot me yero lanen mene maber ki i kin lanen aryo-ni. Dok lutino mapat pat gibedo ki miti mapat pat. Acel oromo mito tira ma dok kato lawote. Dong, lanen aryo me Baibul bikonyowa me nyuto peko ma a ki i bedo lagingi nyo bedo ngat ma neno jami maraco anena.

10. Pingo Eli obedo lanyodo marac kadi bed nen calo onongo obedo lalam dog ma lagen?

¹⁰ Eli ma obedo lalam dok madit pa jo Icrael, onongo obedo wego. En otiyo pi mwakki 40 ma omiyo ngene kene ni en onongo ngeyo Cik pa Lubanga maber adada. Eli nen calo onongo obedo lagen i tiyo ticce macalo lalam dog, dok bene nen calo opwonyo lutinone Kopuni ki Finekaci maber ki Cik pa Lubanga. Ento, Eli onongo neno bal pa lutinone anena. Kopuni ki Finekaci onongo gitiyo calo lulam  dog matino, ento gin onongo jo ma “kitgi raco,” ma gimito cobo mitigi me cam ki me tarwang keken. Dong i kare ma gutimo tim me lewic i kabedo maleng, Eli pe obedo ki tekcwiny me ryemogi ki i ticgi macalo lulam dog. En oloko ma goro i wigi. Pi neno gin marac meno anena, Eli odworo lutinone ma ka dworo Lubanga. Macalo adwogine, awobene gujemo i kom woro maleng pa Jehovah ma omiyo luot pa Eli ducu gulimo peko.—1 Camuel 2:12-17, 22-25, 29; 3:13, 14; 4:11-22.

11. Lunyodo giromo nongo pwony ango ki i kom lanen marac pa Eli-ni?

¹¹ Lutino pa Eli onongo dong gitye jo madongo i kare ma jami magi timme, ento lok me tekwaro man nyuto rac pa kwero miyo pwony. (Por ki Carolok 29:21.) Lunyodo mukene pe gingeyo poko kin nyuto mar ki neno jami maraco anena. Pe gimiyo pwony i yo me mar kadi bed lutinogi guturo cik pa Lubanga. Neno jami maraco anena, romo miyo lutinogi pe gibedo ki winy i kom lunyodo nyo i kom laloc mo keken.—Por ki Latitlok 8:11.

12. Bal ango ma Rekoboam otimo ma lubbe ki tic ki twero?

¹² Rekoboam dok onyuto gingi i tic ki twerone. En obedo kabaka me agikki me Icrael ma onongo pud gunote i te ker acel, ento kite pe obedo ber. Rekoboam oleyo ker me lobo mo ma danone onongo gitye ki koko pi yec ma wonne Solomon oketo i komgi. Tika Rekoboam onyuto niango? Pe. I kare ma jo ma obino gupenye ni omyero okwany jami mogo ma onongo diyogi, en okwero winyo tam pa jo muteggi ma gimiyo tam bote ci omiyo cik ni omyero kimed yec i wi jone ameda doki. Tic me gerone-ni otugo jemo bot kakki apar ma gitye tung malo, ma  omiyo ker maca opokke iye aryo.—1 Luker 12:1-21; 2 Tekwaro 10:19.

13. Lunyodo giromo genge ki i timo bal ma Rekoboam otimo-ni nining?

¹³ Lunyodo gitwero nongo pwony ma pigi tego ki i Baibul i kom Rekoboam. Omyero ‘guyeny Jehovah’ i lega kun gingiyo yo me pito lutinogi ma lubbe ki cik me Baibul. (Jabuli 105:4) Latitlok 7:7 wacci: ‘Aunauna twero weko ngat ma ryek timo tic me mingo.’ Tira maber miyo lutino gidongo kun gigwokke ki jami ma twero balogi. Lutino omyero pe gudong ma nongo kiketo gingi ki dic matek i komgi ma miyo gidongo ma pe gitwero cung kengi kun ginene calo konygi pe. Ka lunyodo giyelle pe me bedo agonya tutwal, dok pe giketo gingi marac tutwal, ci miyo pol pa lutino me mwaka apar wiye pe gijemo.

14, 15. Lunyodo omyero gunen dongo pa lutinogi nining?

¹⁴ Kadi bed cwiny lunyodo bedo yom me neno lutinogi ka gidongo me doko jo madongo, ento cwinygi twero balle ka latingi me mwaka apar wiye ocako doko dano ma twero cung pire kene maber. I kare ma kit man, pe myero ibed ki ur ka latinni me mwaka apar wiye kicel kicel odoko layela nyo pe timo gin ma imito. Myero inge ni yub pa lanyodo ma Lakricitayo myero obed me pito latinne me doko Lakricitayo muteggi ma gwokke kene.—Por ki 1 Jo Korint 13:11; Jo Epeco 4:13, 14.

¹⁵ Kadi bed ni tek, lunyodo omyero gunen ni  gijwayo tim me kwero miti ma lutinogi me mwaka apar wiye gitye kwede me lone kengi makato kare ma gitino. Latin omyero odong maber macalo en, ento pe macalo ngat mukene. Tye ni, lutino mukene me mwaka apar wiye gicako timo jami calo jo madongo con ma nongo pud gitino. Me laporre, Baibul loko i kom kabaka Yocia ni: “Ma onongo en pud awobi matidi [kine ka mwaka 15], Yocia ocako keto cwinye ka yenyo Lubanga pa kwarone Daudi.” Latin man me mwaka apar wiye-ni twero timo jami ma mitte pire kene.—2 Tekwaro 34:1-3.

16. Ngo ma lutino myero okeme kwede ka kimiyo botgi kare me tic ki tamgi?

¹⁶ Tye ni, bedo agonya miyo ngat moni keme ki adwogi me ticce. Pi meno, wek latinni ma dong tye ka doko dano madit-ti okeme ki adwogi me ticce ki tam ma en moko. Cik mo ma wacci, “gin ma dano ocoyo, en aye bene en bikayo,” tiyo wa i kom lutino me mwaka apar wiye kacel ki ludito bene. (Jo Galatia 6:7) Pe kiromo gwoko lutino pi nakanaka. Ka latinni mito timo gin mo ma pe ber matwal kono? Macalo lanyodo, in myero iwacci, “Pe.” Iromo gire tito pingone, ento gin mo pe dok myero owek iye gin ma ityeko kwerone. (Por ki Matayo 5:37.) Ento temme me kwerone ni “Pe” ki dwan me mwolo ki me niango, kit ma “gam me mwolo kweyo kiniga woko.”—Carolok 15:1.

17. Ngo ma lutino mito ma lunyodo myero gutim botgi?

¹⁷ Jo matino mito gwok ma a i pwony ma kimiyogi kadi bed ni pol kare pe gimaro cik ki kigeng ma kiketo i komgi. Pe ber ka cik ma kiketo kibedo ka lokone kare ki kare pi miti pa lanyodo i kare meno. Medo i kom meno, ka lutino me mwaka apar wiye  ginongo cuko cwiny ki kony ma mitte me lweny ki lewic ki bedo ma gicane kengi, ci gidongo matek ma pe gitagge. Lutino me mwaka apar wiye gibedo ki pwoc ka ginongo ni lunyodogi genogi.—Por ki Icaya 35:3, 4; Luka 16:10; 19:17.

18. Lok ada ango ma tye ma dok i kom lutino me mwaka apar wiye?

¹⁸ Lunyodo myero gunge ni ka kuc, mar ki dong bedo labongo kuku kuku tye i otgi, ci lutino giwinyo maber. (Jo Epeco 4:31, 32; Yakobo 3:17, 18) Lutino mapol gudongo i pacci ma kwo ma iye rac, ma jo ma iye lumat maraco, lutim bwami, nyo tim mukene ma twero balo lutino woko, ento gudongo gudoko jo mabeco. Pi meno, ka iweko paconi obedo kabedo maber ka ma lutinoni giwinyo maber ma gingeyo ni ginongo mar dok kiketo tam i komgi—kadi bed kirubo jami magi ki pwony ki kigeng ma rwatte ki cik me Ginacoya, ci giromo dongo me doko jo muteggi ma ibedo ki awaka i komgi.—Por ki Carolok 27:11.

19. kadi bed lunyodo gupwony latin i yo ma myero owot iye, ngo ma nongo myero en otim?

¹⁹ Apokapoka nen ka itye lanyodo maber. Carolok 22:6 wacci: “Pwony latin con ma nongo en pud tidi kit yo ma myero en obed kwede, ci ka en odongo pe biweko lubone.” Dong mono lutino ma gipoto i peko madongo kadi bed gitye ki lunyodo mabeco-ni kono? Man mono twere? Ee. Omyero waniang lok pa Carolok-ki ma lubbe ki tyeng mukene ma waco ni latin myero obed ki “winy” i lok pa lunyodone. (Carolok 1:8) Lunyodo ki lutino ducu myero guket i tic cik me Ginacoya wek kuc obed i  ot. Ka lunyodo ki lutino pe gitiyo kacel ci peko bedo tye.

20. Ka lutino gutimo bal pi tamo tam magoro, lunyodo omyero gutergi nining?

²⁰ Lunyodo omyero guter latin me mwaka apar wiye nining ka opoto i peko? Kenyo aye nongo latin mito kony. Ka lunyodo gipo ni lok man mako latin matidi ci gigwokke ki i tero en i yo marac. Paulo omiyo tam bot jo muteggi me kacokke ni: ‘Ka ce gimako dano ka timo bal mo, wun jo ma wutye ki cwiny pa Lubanga wukonye wek odwog i yo ma atir, kun wubedo kwede ki cwiny me mwolo.’ (Jo Galatia 6:1) Lunyodo giromo tero latin mo ma otimo bal pi tam magoro i yo acel-li. Lunyodo omyero guwek en oniang maber ni timme-ni rac, ento pe ni en latin aye rac, ka gitye ka tito tyen lok mumiyo timme-ni rac ki kit ma en twero gwokke kwede ki i nwoyone doki.—Por ki Juda 22, 23.

21. Lunyodo omyero guter lutinogi nining ma lubbe ki lanen pa kacokke pa Lukricitayo?

²¹ Ento ka kwo pa latin moni dong rac mada kono? Meno nongo mito kony ma kite dok pat ki tira me ryeko. Ka lamemba me kacokke mo otimo bal madit, omyero kicuk cwinye me ngut dok myero ocit olok ki luelda. (Yakobo 5:14-16) Ka en ongut, ci luelda gikonye i yo me cwiny. I ot, tic me konyo latin me mwaka apar wiye cung i wi lunyodo, kadi bed ni gin myero gunyam lokke ki luelda. Gin myero pe gukan bal ma dongo ma lutinogi timo wek luelda pe gunge.

22. I poro Jehovah, cwiny ango ma lunyodo myero gubed kwede ka lutinogi obalo bal madit?

²² Ka latin pa ngat moni otimo bal madit ci bedo twon atematema. Pi kiniga ma gitye kwede, lunyodo  giromo tamo ni omyero gimi bwura matek bot latin ma otimo bal-li; ento man twero cwero cwinye. Wek obed i wi ni anyim pa latin man cung i kom kit ma kitere kwede i kare me peko meno. Wi opo bene ni, Jehovah onongo tye atera me timo kica i kare ma nongo jone guweko yo mere matir—ka gungut. Winy lokke me mar ni: “Wubin kong kombeddi, wek walar lok kacel, Rwot ma owaco; kadi bed dong balwu kwar ma rom mene, bidoko matar calo pee; kadi bed kwar calo pala, bidoko calo yer romo matar.” (Icaya 1:18) Man twon lanen maber adada bot lunyodo!

23. Ka latin acel mo otimo bal madit, lunyodo omyero gudok iye nining dok ngo ma myero pe gutim?

²³ Pi meno, temme me cuko cwiny latim bal-li me loko kwone. Yeny tam ma konyo ki bot lunyodo ki luelda ma gitye ki ngec i lok meno. (Carolok 11:14) Temme pe me weko kiniga me terri i waco nyo timo jami ma miyo dwogo pa latin boti doko tek. Pe ibed ki akemo ki kec cwiny ma pe juke. (Jo Kolocia 3:8) Pe iil cingi malo oyot. (1 Jo Korint 13:4, 7) Pe ibed ngat ma nwang ma iye kec bot latinni kun idag gin marac. Ma dong pire tek loyo, lunyodo omyero gunyut lanen maber kun gigwoko niyegi bot Lubanga bedo matek.

24. Ngo marac ma kare mukene timme i ot pa Lukricitayo, dok lanyodo myero otim gin ango?

²⁴ Kare mukene nen woko ni latin moni-ni omoko tamme me jemo dok nongo dag yo me kwo pa Lukricitayo. Dong omyero kiket tam i kom gwoko kwo pa jo me ot ma gudong-ngi. Gwokke ki keto tekoni ducu i kom lajemo-ni kun ikwanyo tammi  woko ki i kom lutino mukene-ni. Ma ka kano peko matye woko ki bot jo mukene me ot, wunyam lokke kacel kwedgi i yo ma miyogi gen.—Por ki Carolok 20:18.

25. (a) Ngo ma lunyodo omyero gutim ma lubbe ki lanen pa kacokke pa Lukricitayo, ka latin mo omoko tamme me jemo? (b) Ngo ma lunyodo omyero owek obed i tamgi ka latingi acel ojemo?

²⁵ Lakwena Jon owaco kit man i kom lajemo mo me kacokke ma onongo dong pe twero yubbe: “Pe wujole i ot, pe wumote bene.” (2 Jon 10) Lunyodo giromo winyo ni mitte ni myero gitim gin acel-li bot latingi ka mwakane dong dit ci odoko lajemo. Kadi bed ni timone tek, ento kare mukene pire tek wek ogwok jo mukene me ot. Jo me otti mito gwok ma meri kacel ki medeni ki tela. Pi meno, medde ki nyuto ka maleng kit me kwo ma mitte kun ilubo i yo mupore. Lok ki lutino mukene-ni. Bed ki miti i kom kit ma gitye ka kwo kwede i cukul ki dok i kacokke. Dok bene, wek gunge ni kadi bed in pe imaro tim pa latin ma lajemo-ni, ento pe idag en. Kwer tim marac ma otimme-ni ento pe latin. I kare ma awobe aryo pa Yakobo gukelo peko nyo ayela i ot pa wongi pi tim me bwami ma gutimo, Yakobo okwero timgi marac-ci, ento pe awobene-ni.—Acakki 34:1-31; 49:5-7.

26. Lunyodo gitwero nongo kwe cwiny nining ka latingi mo acel ojemo?

²⁶ Oromo bedo ni itamo ni gin mutimme i paconi-ni obedo pi balli. Ento ka onongo ilego dok itimo gin ducu ma itwero kun ilubo tira pa Jehovah ki tekki ducu, ci pe myero ikok i komi kekeni. Bed ki kwe cwiny ni pe tye ngat mo ma twero bedo lanyodo ma pe ki roc, ento in iyelle i yo ducu  me bedo lanyodo maber. (Por ki Tic pa Lukwena 20:26.) Bedo ki ngat ma lajemo marac turo cwiny dano, ento ka otimme i komi, ci bed ki gen ni Jehovah niang dok pe biweko luticce ma lugen ata. (Jabuli 27:10) Dong mok tammi me weko paconi bedo kabedo maber me kwo me cwiny bot lutinoni mudong-ngi.

27. Lunyodo pa latin ma lajemo gitwero bedo ki gen i kom ngo ka wigi opo i kom lapor pa latin ma kite obedo rac-ci?

²⁷ Medo i kom meno, pe iil cingi. Yelleni me miye pwony maber mot mot romo gudo cwinye ci miyo wange yabbe. (Latitlok 11:6) Jo me ot mapol ma Lukricitayo gubedo ki peko acel-li, dok jo mukene guneno lutinogi gudwogo, calo kit ma wego me lapor pa Yecu oneno latinne ma kite rac odwogo-ni. (Luka 15:11-32) Gin acel-li twero timme i komi bene.