1, 2. Oni sakingo pa ga Maria nunguro na gupai nasaha si du ni mbumbuhe furi.

MARIA asigira gari tindiro kurii dongi na bakere uko. Ri aima ndu riru tipa badungu asaa. Yosefa angbembatayo kini ndu kina ku mbatayo kindi ngbagene Betereme. Maria ki bi gupai nga gude nawo vuriyo berewe.

² Ti gu regbo re, Maria aima “gbe na gude” gbe. (Rk. 2:5) Wa agu arogotise re aasusa pati aati gene, si nawira gupai nga si aakpakara akpakara bangiri agu abasopobino naadu rogo agu aati re ka bi gu dee naima gbe wa gure ri nindu gbanga nunguro. Tipagine Maria aguari ti ni Nazareta yo ka ndu gbanga nunguro wa gure?

3. Gini sunge i afuhe fu Maria, na ginipai ani ka ida ka inoho tipa ri?

³ Gipai re atona ti gu regbo gi degude boro Yuda re agbia kparakpara sunge nga gu kura boro aagbianga ha ya. Maraika aye na gu sunge furi nga ri vungu gude nga guko nika du ni Masiya, nga Wiri Mbori! (Rk. 1:35) Ho regbo ambedi ni Maria vungu, pai akuru nga gu si aidi i ndu tipaha. Ti regbo gi nunguro re, Maria agbia tiri na dungu apai nga gu naadu ni asada kuti gari idapase. Ani bingo gupai naundo ri ri nye nyanyaki rogo toro yo.

4, 5. (a) Tipagine aYosefa na Maria aandu ti ni ku Betereme yo? (b) Gu ndiko Kaisara arũhe asa gini sangbanebi si digi?

⁴ Anga kina aYosefa na Maria sa naandu ku Betereme yo te. Kaisara Auguseto arũ ndiko nga aboro gu ringara re ke rimoyo dunduko, na si aidi boro ndu kina ku rogo gu gbata i avunguni rogoho tipa ka ke rimoni. Ginipai Yosefa amangihe? Gu pangbanga re naya: “Yosefa ki ndu Gariraya yo tigako a, rogo gu bakporo nangia Nazareta, ku Yuda yo, ku rogo gu bakporo nangia ga Dawidi, i niya ti ni Betereme, bambiko ngbatunga Dawidi nangia ko, nangia titako a.”—Rk. 2:1-4.

 ⁵ Anga kungbo momu namangi tipa Kaisara rũ gi ndiko re ti kina gu regbo re te. Gu sangbanebi i aima kehe agarã wa 700 kusayo aima pe gupai nga i nika vunga Masiya Betereme yo. Ti gu regbo re, kura gbata adu kinaho nga Betereme baturõho adu ti Nazareta nga akirometere 11. Ono tie, nebi ape gupai ziazia nga “Betereme Efurata” yo du i nika vunga Masiya ni. (Oni gedi Mika 5:2.) Baturõ rago koyo tona Nazareta yo angia akirometere wa 130 na gene adu koyo na dungu agangara. Gure nangia gu Betereme si aidi Yosefa ndu ku rogoho, bambiko yo du atitako araki ni nga aguyo naenge ti Bakindo Davide, na si nga gu ngbatunga aYosefa na Maria aye rogoho.

6, 7. (a) Tipagine gu nunguro naadu ku Betereme yo aadunga ti ni ni taataha fu Maria ya? (b) Padu Maria ni dia Yosefa asari ri diberã wai? (Oni bi gu kekeapai abi a du bandu waraga yo.)

⁶ Si nawira gupai nga bara ti tonatona Tanvuo du naadu, nga gu regbo bete mai naana ana. Na berewe, Betereme adu rii tumbatumba rago na nduge koyo anaadia dungu arame. Na tipa Maria, ri aima gbe na gude gbe si kini idi ri ta ndu kini ongodi aongoda gbe. Na tipa gu dee naima gbe na gude, ní naaida kadu mbembedi na kporo tipa ka gude tona ri ri ki vungu ru kina kporo. Ya mo Maria abihe nga ri arengbanga ka ndu ku Betereme yo te mbiko agi apai re?

⁷ Wagusa te! Ruka akepai ki ya wẽ Yosefa andu “i ke rimoyo  na Maria.” Nirengo, Maria ahipai ahi ki ndu. (Rk. 2:4, 5) Maria aima yugo gari ranigose fu kumbari. Ri aabi Yosefa ni riri, na ri ki mangipai a wa Mbori aida dereakumba nimangihe, nga kadu ni moundo fu akumbayo na kini songodi gayo adiaberã. * Maria aima du na nyemu ka giasangba kumbari, na ri ayugu gari idapase rogo gipai re.

8. (a) Gini kura apai berewe si awiraha nga si nafõ Maria ri ndu ku Betereme yo na Yosefa? (b) Rogo gini gene ga Maria kpiapai akĩ fu ruru aboro areme?

⁸ Gini kurapai berewe si awiraha nga si nafõ Maria ri gisangba kumbari? Ya mo ri ainipa gu sangbanebi naafura tipa pa vunga yó Masiya Betereme yo? Ziazia Kekeapai agumbanga ha wo te. Ono si nawiraha awira wo, bambiko abarumbatayo rogo pambori na kungbo aboro a aima ino gipai re wenengai. (Mt. 2:1-7; Yo. 7:40-42) Maria angia gu degude a naima ino Ziazia Kekeapai wenengai. (Rk. 1:46-55) Ono singia Maria adiberã ka ndu na kumbari tipa ka giasangbako, ka giasangba Kaisara, watadu mbiko sangbanebi, watadu mbiko agi apai re dunduko, ri amoi wene kpiapai furani. Yekova nabi gu umbasitise na giasangba nga ga akumba na adee na kikiipaha. Ti gi regbo ani araka ti ni re, nga  gu regbo adunga ranigose rogoho gbe ya, ga Maria kpiapai nakĩ akĩ fu ruru aboro.

9, 10. (a) Ginipai si awiraha nga aMaria na Yosefa aberẽpaha ho i aambeda ni ku Betereme yo? (b) Tipagine aYosefa na Maria ara ti ni rogo gu ba i ara rogoho?

⁹ Maria aima ukaga omeri tigaha ho ri angere ni ki bi gupai nga i nambeda ku Betereme yo. Wa i aasusa pati abaagangara kini bi zuzu eraya, nga gu zuzu he du dagba gu yangara ahe nakura ati yo, i aima berã tigaha tipa gu pangbanga du tipa gu wiri tooni rago re. Si aima du ni wiri toonihe gbe ka i agedanga ha ku dagba agu abaakporo nga ga Yuda ya, a wa gu nebi nangia Mika apehe; ono wa si avura duwo, yo du i avungu Boaza ni, na Naomi, na Davide agarã susi kutu kusayo ti gu regbo re.

¹⁰ AMaria na Yosefa andu ki bi gu wiri gbata re si naima hi be aboro. Dungu aboro aima ye tipa ke rimoyo ki da mbata fuyo, sidu, ka ba adunga ho sinziri yo nga gu ka i ara rogoho ya. * Kurapai ho ka i amangihe te fuo gu nga ka ga ku bambu anya yo. Oni berẽnga pa Yosefa wa ko atona ka bi gupai nga diako naigirã ni kerehe, na igirã kini ndu kina ku mbatayo. Gude du natona ka manga ri kina bambu anya yo.

11. (a) Tipagine adee rogo arago dũ naima inopa gu igirã ti ni nangia ga Maria? (b) Rogo gini gene Yesu angia “bambata vungu”?

¹¹ Adee rogo arago dunduko naima inopa gu igirã Maria adu rogoho. Agarã wa 4,000 mbata fu gu regbo re, Yekova ape gupai nga adee nikaa igirã aigirã gbe ti rago vungu mbiko gu ingapai i adihe ti aAdamu na Eva. (Bam. P. 3:16) Pai ho nayugo gupai nga si aadunga wo tipa Maria tigari te te. Ruka apenga pa wai ri aigirã te, ono ko ape gupai gbua nga: “Ri ki batika bambata wiriri.” (Rk. 2:7) “Bambata wiriri” du naadu, ono ri aima ru ki vungu kura agude kandara sita. (Mk. 6:3) Ono gi bambata ko re adu tigako kia. Anga kina ri sa ko angia bambata wiriri te, ono ko angia ga Yekova “bambata vungu fu agu ahe dũ i afu” a, na ko angia bangisa Wiri Mbori!—Koro. 1:15.

12. Wari Maria apigi fogo wiriri ni, na wai du gupai aboro akekaha areme na agu avidio i ambakadaha tipaha kia ti gupai nzunzu namangi?

¹² Ane du gu pangbanga du tipa vunga Yesu nape gupai ni aboro naima inoho wenengai nga: “Ri ki ukadi ko ni gbanga remu, ki pigi ko rogo ga anya sanduki riahe yo.” (Rk. 2:7) Agu asura aboro akekaha tipa gipai re na agu avidio i ambakadaha, i  nayugo Yesu rogoho rogo bawene ba. Ono oni bingo gupai nzunzu namangi. AYosefa na Maria aye ka ra rogo bambu anya, nga gu ba adunga wene wege rogoho ya na adunga ni gigirihe ya. Gini boro duho nzunzu ka sia ba wa gure i vungu wirini rogoho ka si du nga kura aba kinaho ngba ki susi gure? Dungu avunguagude naida bawene apai tipa awiriyo. Angbatika aMaria na Yosefa tigayo! I aima du na nyemu ka vunga Wiri Mbori rogo bawene ba, ono ka gene adunga ya.

13. (a) Wai aMaria na Yosefa amangipai na omeyo dũ ka ngerafuo wiriyo? (b) Wai rengbe agu avunguagude du areme ka peresapa agu apai nga ga toro mbatayo a wa aYosefa na Maria amangihe?

¹³ I aaberãnga gbe kurii gu kpakarapai i adu rogoho te; ono i amangi gupai narengbe na omeyo tipa ka ngerafuo gu gude re. Maria nitiri aima ngerafuo fogo wiriri, mbiko ri akai ko na roko, na ki pigi ko rogo sanduki ga anya riahe tipa bako ngba na kpotoko ki foi tooni. AMaria na Yosefa aima ino gupai a nga pa ngera yó fuo wiriyo rogo toro yo paha anyaki gbe. (Oni gedi Pa Fu Rugute ni Ue he 6:6-8.) Areme, agu avunguagude du na tatamana naperesa kina pa ngerafuo awiriyo rogo toro yo a rogo gi zegino aboro abingo agu apai nga ga Mbori na nyanyaki paha rogoho re ya.

14, 15. (a) Tipagine ababanda akandoro adu ti ni na bakere nyemu ka bi fogogude? (b) Ginipai agu ababanda akandoro re amangihe tipa gupai i abihe bambu anya yo?

¹⁴ Apai atona ka manga gbarakagbaraka. Ababanda akandoro agbadi ku bambu anya yo tipa ka bi aMaria na fogo wiriyo. Agi akumba re adu na bakere ngbarago gbe. I ayaara pavuru bagangara yo nga gu ba i aaraka rogoho na gayo akandoro. * I apepa gu iiriwopai fu aYosefa na Maria namangi fuyo. Wa i adu pavuru bagangara yo ni gu yuru re, maraika akuru fuyo. Ga Yekova taarimo ahasi rago patiyo kirikiri, gu maraika re ki pe gupai fuyo nga i ima vunga Kristo, watadu Masiya Betereme yo. Ko aya fuyo wẽ i nika bi gu gude re i nakai ko na roko ki pigi ko rogo ga anya sanduki riahe. Fuo gure, bakere iiriwopai amangi berewe. Bakere rimbasa amaraika akuru, kini sambuo Mbori!—Rk. 2:8-14.

¹⁵ Gipai agi ababanda akandoro abihe re asa yó i oro ni ipo  ku Betereme yo! Rago aima ngbatiyo gbe ka bi gu fogogude re ko napi rogo sanduki riahe a wa maraika agumbaha. I aanyenga na gu wene pangbanga re fu kina tiyo te. Pangbanga gupai re naya: “I ki taki pande gu pai i agumba ha fu yo tipa gi gude re. Si ki iriwo airiwo ti agu yo dunduko nagi agu apai ababanda akandoro agumba fuyo.” (Rk. 2:17, 18) Agu abarumbatayo rogo pambori naadu ti agu aregbo re anaabingo ababanda akandoro ni aboro te. Ono Yekova aabi gi ruru bayee akumba re na kikiipayo. Ono paye agi ababanda akandoro re aundo Maria wai?

16. Wai Maria ayugu gupai nga ri anaaberã aberã gbe kurii apai, na wai gipai re ayugu guhe nanyakasi gari idapase?

¹⁶ Ome Maria aima bata tigaha be vungu, ono ri aima degaturi wenengai ka gia apai dũ. Ono anga kungbo giaha ri agihe te. Ziazia Kekeapai naya: “Maria ki ka kuti agi apai dunduko re niberẽ pa ha kpotori yo.” (Rk. 2:19) Gi degude re anaaberã aberã gbe kurii apai. Ri aima ino gupai nga gu pangbanga naye be Maraika re paha aima nyaka. Gari Mbori nga Yekova aaida ri inipai tipa wiriri wenengai na pa nyaka pako. Na ri aima mangaha susi gure. Ri aima banda agu afugo dunduko ri agihe tipa ko ku kpotoriyo tipa kaa berãkuriihe rogo agu adiwi na agarã naadu ku mbatayo. Gere nga gupai nanyakasi ga Maria idapase gbe.—Oni gedi AEbere 11:1.

17. Wai rengbe ani ka wirika ga Maria kpiapai nibipa agu apai nga ga toro?

¹⁷ Ya mo mo apekafuo ga Maria kpiapai? Badungu nyanyakipa apai nga ga toro hi Ziazia Kekeapai. Ono ani arengbanga ka gbia undo ti ni te kinagu ka ani moiberãrani tipaha. Ani namanga gipai re ni geda ani Ziazia Kekeapai dedede, angianga wa kungbo waraga apangbanga ya, ono ni gu kitabu nga Sangba Mbori. (2 Tim. 3:16) Fuo manga ani gere, si naida ani banda agu apai nga ga toro ani agiaha ku kpotoraniyo na kini berẽkuriihe, a wa Maria amangihe. Ka ani aberãkurii gupai ani agedaha rogo Ziazia Kekeapai, na kini berẽpa wai rengbe ani ka mangasunge na ga Yekova arugute wenengai gbe, ani rigi gaani idapase ariga si sono.

18. (a) Wai aMaria na Yosefa airisi ga Moize aNdiko ho Yesu adu ni ni fogo ko? (b) Gu motumo aYosefa na Maria afuhe yekaru yo ayugo gupai nga gayo raka adu wai?

¹⁸ Ho gu gude re amangi arame ni muambe, aMaria na  Yosefa ayere ko a wa ga Moize aNdiko anaaidaha, na gu regbo re gu i ayambu rimoko nga Yesu, a wa maraika agumbaha. (Rk. 1:31) Fuo gure, ho ko amangi arame ni 40, i adiko Betereme yo ki ndu na ko ku Yerusarema yo, nga gu baturõho aduwa akirometere 10, ki fu motumo tipa ko tipa ka kparako fu Yekova. I afu gu motumo si anaaida rungorungo avunguagude fuhe, nga ambipo ue watadu paranga agbungu ue. Ka si du nga aYosefa na Maria abihe ni pazee ka fu kura he kia ti gu nga bakandoro na mbipo watadu gbungu nga gu kura avunguagude anaafuhe, i aima do gayo zee kusayo. Na i aima gbia bakere ngarasaro ho i adu ni yo.—Pa Mot. 12:6-8; Rk. 2:21-24.

19. (a) Wai Simona afu kura apai fu Maria ri bandaha ku kpotoriyo? (b) Ginipai Ana amangihe ho ri abi Yesu ni?

¹⁹ Gbinza kumba rimoko angia Simona aye koyo du yó ni ki gumba kura apai berewe nga gu Maria abandaha ku kpotoriyo. Ziazia toro ayugu gupai fuko nga ko akpingo mbata fu ko bi Masiya te, na ziazia toro ayugu gupai fuko nga gi fogogude re gu nangia Masiya nga batasi. Simona apepa gu igirã a fu Maria ri nika gbiaha ku mbatayo. Ko aya wẽ gu igirã re nika duwa ka kina baso koro kpotoriyo. (Rk. 2:25-35) Wa gu fugo re avurangianga wene pangbanga ya, si aima undo Maria ho gu kere regbo re ada ni agarã 33 kusa. Fuo Simona, denebi nangia Ana abi fogo Yesu ri  ki tona ka fura tipa ko fu agu aboro dunduko naapido gu bata nga ga Yerusarema.—Oni gedi Ruka 2:36-38.

20. Wai pa ndu na Yesu ku yekaru yo Yerusarema yo angia wene diaberã?

²⁰ AYosefa na Maria aima manga wene diaberã ka ndu na fogo wiriyo ku rogo ga Yekova yekaru Yerusarema yo. Tipa wiriyo, gure gu nangia tonatona mangasunge rogo ga Yekova yekaru yo nga gu ko amangihe rogo gako raka dũ. Ho i adu ni yekaru yo, i afu guhe fu Yekova narengbe na omeyo na i ki gbia wene arugute na ngarasaro. Nirengo, Maria aga ku kporo yo ni gu uru re na banyanyaki idapase, ngbaduriyo ki ima hi be agu apai nga ga toro nga gu ri aaberã kuriihe na kini gumbaha fu kura aboro.

21. Ginipai rengbe ani ka mangaha wa Maria tipa gaani idapase ninyaki kina ku mbatayo?

²¹ Si ni bawenepai ka bi avunguagude areme i nipeke fuo gu kpiapai re. Agu avunguagude nga aDezire Yekova naandu na awiriyo ku ba agu adunguratise yo nga ga irisombori. Agu avunguagude re nafu guhe rengbe yó ka fuhe, nga ka fu afugo wasa fu akurayo aidipase. Na i naga ku kporo yo nyanyaki na bakere ngbarago gbiati dungu wene apai nga gu rengbe yó ka pekaha fu kura aboro. Nangba wai duhe ka dunguratise na yó! Ka ani amangaha wo, ani nika bi gupai nga gaani idapase nanyaka kina ku mbatayo, wakina ga Maria.