Xeen tiʼ baʼax ku taasik

Xeen tu cuadroil baʼax ku taasik

¿A wojel wa?

¿A wojel wa?

¿Baʼax anchaj u beetik Herodes utiaʼal u yutskíintik u temploil Jerusalén?

Le templo tu beetaj Salomonoʼ tiaʼan kaʼach yóokʼol junpʼéel múuleʼ. Utiaʼal ka yanak u táankabil le templooʼ, beetaʼab pakʼoʼob tu lakʼinil yéetel tu chikʼinil le múuloʼ utiaʼal u nivelartaʼal. Herodeseʼ u kʼáat kaʼach u beet maas maʼalob yéetel maas jatsʼuts le templo tiʼ le tu beetaj Salomonoʼ, le oʼolal káaj u kʼexik jujunpʼéel baʼaloʼob tiʼ.

U j-meyajoʼob Herodeseʼ tu butʼoʼob le jaats terreno yaan xamanoʼ utiaʼal ka yanak xan u táankabil. Tu noojolileʼ 32 metros tu butʼoʼob. Anchaj u beetkoʼob nukuch pakʼoʼob utiaʼal maʼ u júutul u buutʼil. U kaʼanlil le pakʼoʼoboʼ yaan tuʼuxeʼ tu chukaj 50 metros.

Tsʼoʼoleʼ Herodeseʼ maʼ u kʼáat u ofendert le judíoʼob yéetel u meyajoʼ, mix u kʼáat ka jeʼelsaʼak le baʼaxoʼob suuk u beetaʼal teʼ templooʼ. Ku yaʼalik Josefo, le historiadoroʼ, le oʼolal tu yaʼalaj Herodes ka kaʼansaʼak le sacerdoteʼob u beet u albañililoʼob yéetel u carpinteroiloʼob utiaʼal u meyajoʼob teʼ tuʼux chéen letiʼob ku páajtal u yookloʼoboʼ.

Herodeseʼ kíim antes u tsʼoʼoksik le templooʼ. Tu jaʼabil 30, tsʼokaʼaniliʼ u máan 46 años káajsaʼak le meyajoʼ (Juan 2:20). Herodes Agripa Segundo, u kaʼa áabileʼ, letiʼ tsʼoʼoks le meyaj tu yáamil le yáax siglooʼ.

¿Baʼaxten u kajnáaliloʼob Maltaeʼ tu tukloʼob juntúul j-kíimsaj wíinik le apóstol Pablooʼ?

U diosail le justiciaoʼ (x-tsʼíik) yéetel u diosail le injusticiaoʼ

Maʼ xaaneʼ teʼ islaoʼ yaan máaxoʼob creertik baʼax ku kaʼansik u religión le griegoʼoboʼ. Ku yaʼalik u libroil Baʼaxoʼobeʼ, naatsʼ tiʼ u islail Malta búul le barco tuʼux ku bisaʼal kaʼach Pablooʼ. Baʼaleʼ le ka kʼuch Pablo teʼ isla yéetel ka tu chʼaʼaj juncháach chʼilib utiaʼal u tsʼáaik teʼ kʼáakʼ tu tʼabaj le máakoʼoboʼ, jóokʼ juntúul kaaneʼ ka tu chiʼaj u kʼab Pablo, ka pʼáat chʼuytaliʼ. U kajnáaliloʼob le islaoʼ káaj u yaʼalikoʼob: «Jach u jaajileʼ le máakaʼ juntúul j-kíimsaj wíinik, yéetel kex tu salvartuba teʼ kʼáaʼnáaboʼ, maʼ páajchaj u púutsʼul tiʼ le Justiciaoʼ» (Baʼaxoʼob [Hechos] 28:4).

Le tʼaan «justicia» ku meyaj teʼ tekstoaʼ ich griegoeʼ «dike». Le griegoʼoboʼ ku creertikoʼob kaʼach le diosa Dike, wa Dicea, u diosail le justiciaoʼ. Ku yaʼalaʼaleʼ le diosaaʼ ku yilik tuláakal baʼax ku beetik wíinik, wa yaan baʼax kʼaas u beetmeʼ ku takik u pool tiʼ Zeus utiaʼal u castigartaʼal. Junpʼéel diccionario tiʼ le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ u kajnáaliloʼob Maltaeʼ maʼ xaaneʼ tu tukloʼobeʼ kex maʼ kíim Pablo ka búul le barcooʼ, chuʼuk tumen u diosail le justiciaoʼ ka beetaʼab u chiʼibil tumen le kaanoʼ. Baʼaleʼ tu kʼexaj u tuukuloʼob ka tu yiloʼob maʼ úuch mix baʼal tiʼ Pabloiʼ.