¿A wojel wa?

¿Baʼaxten táakpaj le israelitaʼob tiʼ u múul chital yaʼab xiiboʼob yéetel koʼoleloʼob utiaʼal u adorartikoʼob Baaloʼ?

Le cananeoʼoboʼ ku creertikoʼob kaʼacheʼ, Baal beetik u tsʼáaik u yich u paakʼaloʼob yéetel u yaʼabtal u waakaxoʼob. Le libro Manners and Customs in the Bible (Modales y costumbres bíblicas), ku yaʼalik: «Ku múul chitaloʼob teʼ tuʼux ku adoraroʼoboʼ. Tumen ku tuklikoʼobeʼ le ken u beetoʼob le baʼaloʼobaʼ, ku kiʼimakkúunsikoʼob u yóol Baal utiaʼal ka muul chilak yéetel Aserá, u yatan, tumen lelaʼ ku beetik u tsʼáaik u yich u paakʼaloʼob yéetel u yaʼabtal u waakaxoʼob».

Ku tuklikoʼobeʼ utiaʼal yáax kʼiineʼ, ku ganartaʼal Baal tumen Mot u diosil le kíimil yéetel le máax beetik maʼ u yantal xíiw yéetel kuxtaloʼ, le oʼolal Baaleʼ ku bin tu maas taamil le Luʼumoʼ. Baʼaleʼ ken káajak le jaʼajaʼaliloʼ ku yeʼesikeʼ tsʼoʼok u kaʼa antal páajtalil tiʼ Baal. Le cananeoʼoboʼ utiaʼal u kʼiimbeskoʼob le kʼiinoʼobaʼ ku beetkoʼob yaʼab baʼaloʼob kʼaastak yaan yil yéetel le núupchitaloʼ. Lelaʼ tu yeʼesaj baʼaxten le ka xuʼul u adorartaʼal Jéeoba tumen le israelitaʼob utiaʼal u adorarkoʼob Baaleʼ, «u xiibiloʼobeʼ joʼopʼ u kʼastaloʼob yéetel u koʼoleliloʼob Moab» (Números 25:1-3).

¿Baʼax tu yóotaj u yaʼal Jesús le ka tu yaʼalaj le escribaʼob yéetel le fariseoʼoboʼ beyoʼob «muknaloʼob sakkúunsaʼanoʼobeʼ»?

Utéenjeakeʼ Jesuseʼ tu yaʼalaj tiʼ u nuuktakil le judíoʼoboʼ kaʼapʼéel ichoʼob yéetel tu yaʼalaj xan tiʼobeʼ: «Beyeʼex muknaloʼob sakkúunsaʼanoʼobeʼ, yóoʼkabileʼ jatsʼuts u yilaʼaloʼob, baʼaleʼ ichileʼ chuup yéetel u baakel kimenoʼob yéetel tuláakal baʼaloʼob tuʼutakoʼob» (Mateo 23:27). Le tʼaan «muknaloʼob sakkúunsaʼanoʼobeʼ», ku taal tiʼ upʼéel baʼax suuk u beetik kaʼach le judíoʼob yaan yil yéetel u lecharkoʼob yéetel taʼan le muknaloʼoboʼ. Lelaʼ suuk u beetaʼal kaʼach 15 tiʼ adar, upʼéel mes táanil tiʼ le Pascuaoʼ, tumen lelaʼ ku lukʼul le táan le jaʼajaʼaliloʼ.

¿Baʼaxten ku lechartaʼal kaʼach le muknaloʼoboʼ? Upʼéel enciclopediaeʼ ku yaʼalikeʼ beyoʼ «tuláakal le máaxoʼob ku kʼáatmáanoʼob naatsʼ tiʼ le muknaloʼob utiaʼal u binoʼob teʼ Pascuaoʼ» maas séeb jeʼel u yilkoʼob utiaʼal maʼ u machkoʼobeʼ (The Jewish Encyclopedia). Números 19:16 ku yaʼalikeʼ tuláakal le máax ku machik utúul máax kimen, u baakel wa tak le tuʼux mukaʼanoʼ, ku pʼáatal éekʼ ichil siete kʼiinoʼob. Utúul israelita ku beetik kaʼach lelaʼ maʼ unaj u táakpajal ichil le adoración ku tsʼaʼabal tiʼ Jéeobaoʼ, yéetel wa ku táakpajleʼ jeʼel tak u kíimsaʼaleʼ (Levítico 15:31). Le ka tu yaʼalaj Jesús le escribaʼob yéetel le fariseoʼob beyoʼob «muknaloʼob sakkúunsaʼanoʼobeʼ», taʼaytak kaʼach u káajal u kʼiimbesajil le Pascuaoʼ, le oʼolal le máaxoʼob ku binoʼoboʼ kʼajaʼantiʼob le baʼax suuk u beetaʼal cada jaʼabaʼ. Ka tu ketaj Jesús le fariseoʼob yéetel le escribaʼob beyaʼ, tu tsʼáaj naʼatbileʼ kex ku yaʼalikoʼob táan u beetkoʼob baʼax maʼalobeʼ, maʼ beyiʼiʼ, yéetel wa ku bisuba máak tu yéeteloʼobeʼ jeʼel u náachkuntkoʼob tiʼ Dioseʼ.

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 13]

UPʼÉEL TUUNICH TUʼUX KU CHÍIKPAJAL BAAL U DIOSIL U JAATSʼ CHÁAK (SIGLO 14 YÉETEL 13 TÁANIL TIʼ U TAAL JESÚS)

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 13]

Musée du Louvre (París)