Baʼaxten jach kʼaʼabéet le limpiezaoʼ

Desde úuchileʼ wíinikoʼobeʼ ku muʼyajoʼob yoʼolal yaayaj kʼojaʼaniloʼob bey xan tu yoʼolal plagaʼob. Yaʼab máakoʼob kaʼacheʼ ku tuklikoʼob Dios beetik u yantal le baʼaloʼobaʼ utiaʼal u castigartik le kʼeban máakoʼoboʼ. Baʼaleʼ ka tsʼoʼok u máan yaʼab jaʼaboʼob táan u yilaʼal baʼax beetik u sen kʼojaʼantal máakeʼ, kʼuch ilbileʼ ichil u yotoch máak yaan le baʼaxoʼob beetik u kʼojaʼantaloʼ.

Le cientificoʼoboʼ tsʼoʼok u yilkoʼobeʼ le chʼoʼob, le x-cucarachaʼob, le x-yaʼaxkachoʼob yéetel le kʼoxloʼoboʼ maases letiʼob beetik u kʼojaʼantal máak. Tu yiloʼob xaneʼ yaʼab máakeʼ ku kʼojaʼantal tumen maʼ limpioiʼ. Jeʼex túun k-ilkoʼ le limpiezaoʼ jach kʼaʼabéet utiaʼal maʼ u sen kʼojaʼantal máak ka tak kíimik.

U jaajileʼ yaan tuʼuxeʼ maʼ chéen chʼaʼabil u pʼáatal limpioi máakiʼ, tumen lelaʼ yaan yil yéetel le baʼaxoʼob suukaʼan tiʼ upʼéel kaajoʼ bey xan le baʼaxoʼob yanoʼob utiaʼal u beetaʼal le limpiezaoʼ. Maʼ xaaneʼ le tuʼux kajaʼanoʼonoʼ maʼ suukaʼan u meyaj baciniʼ, kex beyoʼ yaan baʼax jeʼel u páajtal k-beetik utiaʼal maʼ k-sen kʼojaʼantaleʼ. Jeʼel u páajtal k-beetik jeʼex le israelitaʼob úuchjeakiloʼ, le tiaʼanoʼob teʼ desiertooʼ maʼ chéen chʼaʼabil kaʼach u pʼáatloʼob limpioiliʼ, baʼaleʼ úuchik u beetkoʼob le baʼaxoʼob aʼalaʼabtiʼob tumen Diosoʼ béeychaj u kanáantkubaʼob tiʼ yaʼab kʼojaʼaniloʼob.

Baʼaleʼ ¿baʼaxten jach kʼaʼabéet u pʼáatal limpioi máak? ¿Bix u yilik Dios lelaʼ? ¿Bix jeʼel u yáantaj tuláakal le familia utiaʼal maʼ u jach kʼojaʼantaloʼoboʼ?

MAKS, * kajaʼan Camerún yéetel tiʼ upʼéel familia óotsil u taaleʼ, utéenjeak ka suunaj tu xookeʼ jach wiʼij yéetel jach ukʼaj; ka kʼuch tu yotocheʼ tu méekʼaj u yalakʼ peekʼ yéetel tu pʼataj u mochila yóoʼ mesaeʼ ka kulaj u páaʼt u jáalaʼal u yoʼoch.

U maamaeʼ tiaʼan teʼ kʼóobenoʼ, ka tu yuʼubaj tsʼoʼok u kʼuchul u hijoeʼ ka tu jáalajtiʼ upʼéel plato arrozi buʼul táant u chakikeʼ. Baʼaleʼ ka tu yilaj le mochila pekaʼan yóokʼol le mesaoʼ jelpaj u yich. Chéen kʼaʼabéetchaj u paktik u hijo yéetel u tʼanik tu kʼaabaʼ, utiaʼal ka u naʼat le chan paal baʼax unaj u beetkoʼ. Tu séebaʼanileʼ le chan paaloʼ tu luʼsaj u mochila yóokʼol le mesaoʼ ka bin áalkabil u pʼoʼo u kʼab. Ka suunajeʼ ka tu yaʼalaj: «Maʼ in wóoliliʼeʼ mami, tuʼubten».

Le baʼax úuchaʼ ku yeʼesiktoʼoneʼ le maamatsiloʼoboʼ jach jeʼel u yáantajoʼob utiaʼal maʼ u sen kʼojaʼantal u paalaloʼob yéetel ka pʼáatkoʼob  limpioi, baʼaleʼ tuláakal xan kʼaʼabéet u yáantaj. Utiaʼal lelaʼ kʼaʼabéet chúukaʼan u yóol le maamatsiloʼoboʼ tumen maʼ chéen chʼaʼabil u pʼatik máak limpioi u yotochiʼ, yéetel láalaj hora kʼaʼabéet u kʼaʼajsaʼal tiʼ le paalaloʼob baʼax unaj u beetkoʼoboʼ.

U maama Makseʼ, jeʼex u maasil maamatsiloʼobeʼ, u yojleʼ jach kʼaʼabéet u kanáantaʼal le jaanloʼ. Le oʼolaleʼ táanil tiʼ u beetikeʼ ku pʼoʼik u kʼab maʼalob, ken tsʼoʼokkeʼ ku pixik utiaʼal maʼ u multaʼal tumen x-yaʼaxkachoʼob. Ikil u pʼatik limpioi u yotoch yéetel ikil u pixik le jaanloʼ, ku yáantaj utiaʼal maʼ u jach antal chʼoʼob mix x-cucarachaʼob tu yotoch.

U maama Makseʼ ku beetik beyoʼ, tumen u kʼáat xan u beet baʼax utstutʼaan Dios. Letiʼeʼ ku yaʼalik: «Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ unaj u kiliʼichtaloʼob tumen letiʼeʼ kiliʼich» (1 Pedro 1:16). Ku yaʼalik xan: «Le limpiezaoʼ jach yaan baʼax u yil yéetel le kiliʼichiloʼ. Le oʼolal kin wilik u pʼáatal limpioi in wotoch bey xan in paalal. Lelaʼ ku béeytal tumen ku yáantaj tuláakal le familiaoʼ».

Tuláakal le familia unaj u yáantajoʼ

Jach jaaj baʼax ku yaʼalik u maama Maks: Tuláakal le yanoʼob ichil le familiaoʼ unaj u yáantajoʼob utiaʼal ka pʼáatak limpioi le najoʼ. Yaan familiaʼobeʼ cada wa baʼax kʼiineʼ ku muchʼkubaʼob utiaʼal u yiloʼob baʼax kʼaʼabéet u maas maʼalobkíintaʼal ichil le najoʼ bey xan tu táankabil. Lelaʼ ku yáantaj utiaʼal ka u maas bisubaʼob tubeel yéetel utiaʼal ka u yiloʼob baʼax jeʼel u páajtal u beetik cada utúul utiaʼal u yutsil u maasileʼ. Maʼ xaaneʼ le maamatsiloʼ jeʼel u páajtal u tsolik tiʼ u paalaloʼob maas nuuktakoʼob baʼaxten kʼaʼabéet u pʼoʼik u kʼaboʼob ken tsʼoʼokok u binoʼob baño, táanil tiʼ u jaanloʼob yéetel ken u machoʼob taakʼin; letiʼob túuneʼ jeʼel u páajtal u yilkoʼob ka beetaʼak xan tumen u yíitsʼnoʼobeʼ.

Le meyaj ichil le najoʼ jeʼel u páajtal u tʼoʼoxol ichil tuláakaleʼ; jeʼex le meyajoʼob kun beetbil cada semanaoʼ yéetel u yilaʼal u beetaʼal upʼéel nojoch limpieza utéen wa kaʼatéen tiʼ upʼéel jaʼab. ¿Kux túun tu táankabil le najoʼ? Stewart Udall, utúul máak ku xokik bix jeʼel u kanáantaʼal le kʼáaxoʼoboʼ, ku yaʼalikeʼ tu luʼumil Estados Unidoseʼ tsʼoʼok u jach kʼastal tumen tsʼoʼok u chuʼupul yéetel basura bey xan yéetel u buutsʼil le fabricaʼoboʼ, tsʼoʼoleʼ chéen u sen juum baʼaloʼob ku yuʼubaʼaliʼ.

¿Bey wa xan u yúuchul teʼ tuʼux kajaʼanechoʼ? Tiʼ jujumpʼéel u kaajiloʼob Africaeʼ láayliʼ  suuk u máan utúul máak táan u beetik u tsirin upʼéel chan campanaeʼ. Le ken jóokʼok túun le máakoʼob u yuʼuboʼob baʼax ken u yaʼaloʼ, letiʼeʼ ku kʼaʼajsiktiʼob unaj u míiskoʼob le calleʼoboʼ, u luʼskoʼob le basura yaan tu beel le jaʼoʼ, u podarkoʼob le cheʼoboʼ, u páaktikoʼob u terrenoʼob yéetel u pulkoʼob le basuraoʼ.

U jaajileʼ jach táaj yaʼab basura ku yantal sáamsamal, le oʼolal le gobiernoʼoboʼ maʼ tu kaxkoʼob baʼax jeʼel u beetkoʼobeʼ. Tiʼ yaʼab kaajoʼobeʼ maʼ tu páajtal u láaj bisaʼal pulbil le basuraoʼ, le oʼolal ku pʼáatal niktal teʼ calleʼoboʼ. Le beetik yaan kʼiineʼ ku kʼáataʼal tiʼ le máaxoʼob kajaʼanoʼob ka áantajnakoʼoboʼ. Le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ tu séebaʼanil ku beetkoʼob le baʼaxoʼob ku kʼáataʼaltiʼob tumen le gobiernoʼoboʼ yéetel ku beetkoʼob yéetel kiʼimak óolal (Romailoʼob 13:3, 5-7). Ku yilik u beetkoʼob xan u maasil tiʼ le ku kʼáataʼaltiʼoboʼ yéetel maʼatech u kʼaʼabéettal u máan kʼaʼajsbiltiʼob láalaj hora. Letiʼobeʼ jach utstutʼaan u kajtaloʼob tuʼux limpio, le oʼolal ku yilik u yáantajoʼob. Ku yilkoʼob u pʼáatloʼob limpioi letiʼob bey xan u yotochoʼob, tumen u yojloʼobeʼ ken u beetoʼobeʼ ku yeʼeskoʼob yaabilaj yéetel tsiikil tiʼ u maasil. Ken u yiloʼob xan u pʼáatal limpioi u baʼpaach le tuʼux kajaʼanoʼoboʼ ku yáantajoʼob utiaʼal ka ilaʼak jatsʼutsil le kaajoʼ bey xan utiaʼal ka yanak toj óolal.

U pʼáatal máak limpioileʼ ku nojbeʼenkúuntik Dios

U yilaʼal máak limpioeʼ ku beetik u yúuchul tʼaan maʼalob tu yoʼolal máak bey xan tu yoʼolal u religión. Lelaʼ bey u yeʼesik le baʼax úuch tiʼ u múuchʼ xiʼipalaloʼob yéetel chʼúupalaloʼob binoʼob tiʼ upʼéel restaurante ka tsʼoʼok upʼéel asamblea tiʼ u j-jaajkunajoʼob Jéeoba tu kaajil Toulouse (Francia). Utúul máak yéetel u yataneʼ le ka tu yiloʼob u kutal le paalaloʼob tu tséel u mesaʼoboʼ tu tukloʼob yaan u sen kʼaʼamkach tʼaanoʼob yéetel maʼ kun jetsʼtaloʼobeʼ. Baʼaleʼ jaʼakʼ u yóoloʼob ka tu yiloʼob jach limpioʼob, ku yeʼeskoʼob tsiikil yéetel maʼ táan u kʼaʼamkach tʼaanoʼobiʼ. Le táan u jóokʼol le paalaloʼobaʼ, le nukuch máakoʼobaʼ tu yaʼaloʼobtiʼob jach jatsʼuts u modosoʼob yéetel tiʼ utúul tiʼ letiʼobeʼ tu yaʼaloʼob: «T-tuklaj tsʼoʼok u pʼáatal minaʼan táankelem paalal jeʼex teʼexeʼ».

Le sucursaloʼob tuʼux ku meyaj u j-jaajkunajoʼob Jéeobaoʼ jach jatsʼuts u yilaʼaloʼob, tumen limpio u oficinailoʼob, le fabricaʼob tuʼux ku imprimirtaʼal le revistaʼoboʼ bey xan le cuartoʼob tuʼux kajaʼanoʼoboʼ. Le máaxoʼob ku meyajoʼoboʼ ku yaʼalaʼaltiʼob kʼaʼabéet limpio u nookʼoʼob bey xan u wíinkliloʼob. U yojloʼob kʼaʼabéet u yichkíiloʼob sáamsamal maʼ chéen yaan yéetel ka u tsʼáa u desodoranteʼob wa u perfumeʼobiʼ. Tsʼoʼoleʼ tumen limpio u wíinkliloʼob yéetel u nookʼoʼob ken jóoʼkoʼob kʼaʼaytaj tu chíinil kʼiin wa tu jóokʼbal semanaeʼ, ku beetkoʼob u yúuchul maʼalob tʼaan tu yoʼolal le baʼax ku tsikbaltkoʼoboʼ.

«Béeyakeʼex jeʼe bix Jajal Dios»

Le Bibliaoʼ ku yaʼalik tiʼ tuláakal le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ: «Béeyakeʼex jeʼe bix Jajal Dios[eʼ]» (Efesios 5:1, LTN). Letiʼeʼ jach limpio jeʼex u yeʼesik le baʼax tsʼaʼab u yil profeta Isaías tuʼux le angeloʼoboʼ táan u yaʼalikoʼob «kiliʼich, kiliʼich, kiliʼich Yuumtsil u yuumil tuláakal páajtalil» (Isaías 6:3). Le oʼolal Dioseʼ ku páaʼtik tiʼ le máaxoʼob meyajtikoʼ ka kiliʼichchajkoʼob wa ka pʼáatkoʼob limpioi. Letiʼeʼ ku yaʼalik: «Kiliʼichchajkeʼex, tumen teneʼ kiliʼichen» (1 Pedro 1:16).

Dios xaneʼ ku páaʼtik tiʼ le máaxoʼob meyajtikoʼ «ka u búukintoʼob kʼambeʼen nookʼoʼob» (1 Timoteo 2:9). Le Bibliaoʼ ku ketik le «u tojil u kuxtal le máaxoʼob» meyajtik Dios yéetel le «lino, ku léembal tu yoʼolal u jach sakil[oʼ]» (Apocalipsis 19:8). Baʼaleʼ le kʼebanoʼ ku keʼetel yéetel le baʼaxoʼob éekʼkuntik máakoʼ (Proverbios 15:26; Isaías 1:16; Santiago 1:27).

Bejlaʼeʼ u millonesi máakoʼobeʼ táan u yilkoʼob u pʼáatal limpioi u wíinkliloʼob, u tuukuloʼob bey xan le bix u adorarkoʼob Diosoʼ. Ku líikʼil u yóoloʼob ken u yojéeltoʼob maʼ kun xáantaleʼ Dioseʼ yaan u «túumbenkunsik tuláakal baʼal» (Apocalipsis 21:5). Ken kʼuchuk le kʼiin jeʼeloʼ, yaan u pʼáatal minaʼan mix upʼéel baʼal jeʼel u beetik u yéekʼtal máak tu táan Dioseʼ.

[Tsolajiloʼob]

 [U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 18]

Dios aʼalik ka pʼáatkoʼon limpioi

Le tiaʼanoʼob teʼ desiertooʼ, tiʼ le israelitaʼoboʼ aʼalaʼab baʼax unaj u beetkoʼob utiaʼal maʼ u jach kʼojaʼantaloʼob, jeʼex ken taakak u binoʼob pʼoktaleʼ kʼaʼabéet u náachtaloʼob teʼ tuʼux jelekbal le kaajoʼ yéetel u mukikoʼob u baʼal u choocheloʼob (Deuteronomio 23:12-14). Maʼ wal chéen chʼaʼabil úuchik u beetkoʼob le baʼax aʼalaʼabtiʼobaʼ tumen tres millones utúulaloʼob, baʼaleʼ úuchik u beetkoʼobeʼ áantajnaj utiaʼal maʼ u tsaʼayaltiʼob fiebre tifoidea mix cólera.

Aʼalaʼabtiʼob xan kʼaʼabéet u pʼoʼikoʼob wa u pulkoʼob tuláakal le baʼaxoʼob ku kóojol tiʼ u kimen wíinklil utúul baʼalcheʼoʼ. Kex maʼ tu jach naʼatoʼob baʼaxten unaj u beetkoʼobeʼ, lelaʼ tu yáantaj le israelitaʼob utiaʼal maʼ u jach kʼojaʼantaloʼob (Levítico 11:32-38).

Le sacerdoteʼob xanoʼ táanil tiʼ u yookloʼob meyaj teʼ tabernaculooʼ kʼaʼabéet kaʼach u pʼoʼik u kʼaboʼob bey xan u yookoʼob yéetel le jaʼ yaan teʼ «káat» beetaʼan yéetel bronceoʼ. Maʼ xaaneʼ chan talam kaʼach u chupkoʼob le nuxiʼi nuʼukuloʼ, baʼaleʼ kex beyoʼ ku beetkoʼob kaʼach tumen Dios aʼalmiltiʼob (Éxodo 30:17-21).

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 19]

Utúul doctoreʼ tu yaʼalaj

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 19]

Le jaʼoʼ jach kʼaʼabéet utiaʼal u kuxtal máak, baʼaleʼ wa sucioeʼ jeʼel u beetik u kʼojaʼantal máak ka tak kíimkeʼ. Ka kʼáatchiʼitaʼab le doctor Jephté Mbangue Lobe, utúul u nojchil le doctoroʼob yanoʼob tu puertoi Duala (Camerún), tu yaʼalaj:

«Wa ka tuklik sucio le jaʼ ken a wukʼoʼ, maas maʼalob ka a lookanse.» Ku yaʼalik xan: «Jeʼel u páajtal a tsʼáaik cloro wa uláakʼ wa baʼax utiaʼal a desinfectartikeʼ, baʼaleʼ ilawil u meyajoʼobtech jeʼex unajeʼ wa maʼeʼ jeʼel u beetkoʼob loob tiʼ máakeʼ». Ku yaʼalik xan: «Suukak a pʼoʼik a kʼab yéetel jabón táanil tiʼ a janal bey xan ken tsʼoʼokok a bin baño. Le jabonoʼ maʼ koʼojiʼ tuláakal máak jeʼel u páajtal u manikeʼ. Maʼ u pʼáatal maʼ pʼoʼik a nookʼ; yéetel wa kʼojaʼanech bey xan wa yantech wa baʼax kʼojaʼanil ta wootʼeleʼ, pʼoʼo a nookʼ yéetel chokoj jaʼ».

Le doctoroʼ ku yaʼalik xan: «Tuláakal le yanoʼob ichil le familiaoʼ kʼaʼabéet u yilkoʼob u pʼáatal limpioi ichil u yotochoʼob bey xan u baʼpaachil. Maʼ u tuʼubul xan u pʼoʼobol le bañoʼoboʼ bey xan u limpiartaʼal le letrinaʼoboʼ, wa maʼeʼ jeʼel u sen yantal x-yaʼaxkachoʼob yéetel x-cucarachaʼobeʼ». Ku yaʼalik xaneʼ kʼaʼabéet u kanáantaʼal le mejen paalal utiaʼal maʼ u báaxtikoʼob le jaʼ chéen ku yetsʼtaloʼ, tumen chuup yéetel mejen ikʼeloʼob jeʼel u beetik u kʼojaʼantaloʼobeʼ. Yéetel ku yaʼalikeʼ unaj u tsʼaʼabal u pabellonil le camaʼob wa le kʼáanoʼoboʼ, bey xan u jaʼik u koj máak yéetel u yichkíil sáamsamal. Tuláakal lelaʼ utiaʼal u toj óolal máak, tumen maas talam u yutstal máak ke u kanáantkuba.

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 18]

U pʼoʼik u nookʼ máakeʼ ku yáantaj utiaʼal maʼ u sen kʼojaʼantal máak

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 18]

Le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ ku yilkoʼob u pʼatkoʼob limpioi u táankabil u yotochoʼob

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 18]

Le maamatsiloʼoboʼ jach jeʼel u yáantajoʼob utiaʼal ka pʼáatak limpioi u paalaloʼobeʼ