LE BAʼAXOʼOB K-LÍIʼSMOʼ
100 jaʼaboʼob tiʼ junpʼéel baʼal maʼ kun tuʼubsbil
‹¡Bey in wóol jach letiʼe sukuʼun Russell kin wilkoʼ!› (Juntúul máax chaʼant le «Foto-Drama» 1914)
TEʼ JAʼABAʼ ku chukik cien jaʼaboʼob chaʼantaʼak le «Foto-Drama de la Creacionoʼ», junpʼéel baʼax jach maʼalob beetaʼabik utiaʼal chaʼantbil yéetel uʼuybil tu yáantaj yaʼab máakoʼob utiaʼal u yilkoʼob le Biblia bey u Tʼaan Diosoʼ. Teʼ kʼiinoʼoboʼ yaʼab máak minaʼan u fe, lelaʼ úuchi tumen ku creertaʼal le evolucionoʼ, ku yaʼalaʼal baʼaloʼob maʼ jaajtak yoʼolal le Bibliaoʼ yéetel yaʼab máakoʼobeʼ jach mix baʼal ku creertikoʼob. Baʼaleʼ le «Foto-Dramaoʼ» tu yeʼesaj Jéeoba beet tuláakal baʼal.
Charles T. Russell, máax nuʼuktik kaʼach le meyaj ku beetik le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Bibliaoʼ, mantatsʼ ku kaxtik kaʼach bix maas séeb yéetel maʼalob jeʼel u kaʼansaʼal u jaajileʼ. Ichil maas tiʼ treinta jaʼaboʼobeʼ le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Bibliaoʼ meyajnajtiʼob kaʼach jóoʼsaʼaniloʼob, baʼaleʼ tu chʼaʼtukloʼob u meyajtiʼob junpʼéel túumben baʼal: le cineoʼ.
KU MEYAJ LE CINE UTIAʼAL U KAʼANSAʼAL U JAAJILOʼ
Tu jaʼabiloʼob 1890 ka káaj u chaʼantaʼal peliculaʼob minaʼan u tʼaanil. Yéetel 1903, máansaʼab junpʼéel película ku tʼaan tiʼ le Biblia tiʼ junpʼéel iglesia tu kaajil Nueva Yorkoʼ. Le oʼolal ka tu yaʼalaj sukuʼun Rusell ka káajak u beetaʼal le «Foto-Drama» tu jaʼabil 1912, jach túumben kaajlil u beetaʼal peliculaʼob. Letiʼeʼ tu tsʼáaj cuentaeʼ maas maʼalob jeʼel u kaʼansaʼal baʼax ku yaʼalik le Biblia yéetel le túumben baʼalaʼ ke yéetel le baʼaxoʼob ku imprimirtaʼaloʼ.
Ocho horaʼob ku xáantal kaʼach le «Foto-Dramaoʼ», le oʼolal u suukileʼ ku jóoʼsaʼal kan jaats tiʼ. Ichileʼ 96 u téenel ku yuʼubaʼal u xoʼokol baʼax ku yaʼalik le Biblia tumen juntúul máak jach kʼaj óolaʼan u voz teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ. Ku yuʼubaʼal xan jatsʼuts paaxoʼobiʼ. Yaan sukuʼunoʼobeʼ jeʼex u bin u chíikpajal le dibujoʼob de color yéetel le baʼax ku yaʼalik le Biblia actuartaʼanoʼ bey u beetkoʼob u yuʼubaʼal u tʼaanil yéetel u paaxil.
«Ku yeʼesik bix beetaʼabik le estrellaʼoboʼ; yéetel baʼax kun úuchul ken tsʼoʼokok u reinar Cristo ichil le mil jaʼaboʼoboʼ.» (F. Stuart Barnes, 14 jaʼaboʼob yaantiʼ tu jaʼabil 1914)
U maas yaʼabil le baʼaxoʼob meyajnaj utiaʼal le película, jeʼex le dibujoʼoboʼ, tu manoʼob tiʼ máaxoʼob jach u yojel u beetoʼob ku meyajoʼob tu kaajil Filadelfia, Nueva York, París yéetel Londres. U maas yaʼabil le dibujoʼoboʼ u najil Betel (Estudio de Arte) tsʼáa u coloril yéetel yaʼab u téeneleʼ letiʼ xan kʼexik le dibujoʼob ku kʼastaloʼ. Maʼ chéen meyajnaj le grabacionoʼob maʼanoʼoboʼ, baʼaxeʼ yaan grabartaʼab xan tu kaajil Yonkersiʼ (Nueva York), jujuntúul betelitaʼobeʼ actuarnajoʼob bey Abrahán, Isaak yéetel le ángel maʼ tu chaʼaj u kíimsaʼal Isaakoʼ (Gén. 22:9-12).
Ka tʼaanaj tiʼ le «Foto-Drama» juntúul máax ku meyaj yéetel le sukuʼun Russelloʼ, tu yaʼalaj tiʼ le periodistaʼoboʼ: «Kex yaʼab baʼaloʼob tsʼoʼok u beetaʼal utiaʼal u tsʼaʼabal ojéeltbil baʼax ku kaʼansik junpʼéel religioneʼ, lelaʼ yaan u beetik u maas taaktal u yojéeltaʼal baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ». ¿Baʼax tu beetaj le máaxoʼob nuʼuktik le religionoʼoboʼ? ¿Kiʼimakchaj wa u yóoloʼob ikil u meyaj junpʼéel túumben baʼal utiaʼal u kaanbal le máakoʼob tiʼ Diosoʼ? U maas yaʼabileʼ maʼ kiʼimakchaj u yóoliʼ, baʼaxeʼ joʼopʼ u tʼaanoʼob tu contra le «Foto-Dramaoʼ». Yaan tak tiʼ letiʼobeʼ tu kaxtaj baʼax u beetoʼob utiaʼal maʼ u chaʼantaʼal. Tiʼ junpʼéel tuʼuxeʼ tu xotʼoʼob le corrienteoʼ.
Kex beyoʼ chuʼup le teatroʼob tuʼux ku chaʼantaʼal gratis le «Foto-Dramaoʼ». Tu luʼumil Estados Unidoseʼ tsʼaʼab chaʼantbil tiʼ ochenta kaajoʼob tiʼ junpʼéeliliʼ kʼiin. Yaʼab tiʼ le máaxoʼob binoʼoboʼ mix juntéen u chaʼantoʼob junpʼéel película ku yuʼubaʼal u tʼaanil yéetel u paaxil. Tumen séebaʼan u máansaʼal le dibujoʼoboʼ, ku páajtal u yilaʼal jach bix u tóopʼol juntúul chan x-kaax yéetel bix u xíitil junpʼéel lool. Le baʼaxoʼob ku chíikpajal yaan yil yéetel le cienciaoʼ tu yeʼesaj bukaʼaj u naʼat Jéeoba. Jeʼex tsʼoʼok k-aʼalikoʼ, ka ilaʼab u chíikpajal sukuʼun Russell tu káajbal le «Foto-Dramaoʼ», juntúul tiʼ le máaxoʼob chaʼantikoʼ, tu yaʼalaj: ‹¡Bey in wóol jach letiʼe sukuʼun Russell kin wilkoʼ!›.
JACH ÁANTAJNAJ UTIAʼAL U KAʼANSAʼAL U JAAJIL
Tim Dirks, juntúul historiador tiʼ cineeʼ tu yaʼalaj yoʼolal le «Foto-Dramaoʼ»: ‹letiʼe yáax película uʼuyaʼab u tʼaanil, ilaʼab u péek le baʼaxoʼob ku chíikpajloʼoboʼ yéetel u dibujoiloʼobeʼ de color›. Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ mix junpʼéel película beetaʼak beyoʼ, maases wa ku tʼaan tiʼ le Bibliaoʼ. Letiʼe película maas yaʼabchaj máax chaʼantoʼ, le yáax jaʼab ka tsʼaʼaboʼ chaʼantaʼab tumen nueve millones u kajnáaliloʼob Norteamérica, Europa, Australia yéetel Nueva Zelanda.
Le «Foto-Dramaoʼ» yáax chaʼantaʼab tu kʼiinil 11 tiʼ enero tiʼ 1914 tu kaajil Nueva York. Ka máan siete meseseʼ káaj le Yáax Nojoch Baʼateltáambaloʼ. Kex beyoʼ u milesil máakoʼob tiʼ tuláakal yóokʼol kaabeʼ bin u chaʼantoʼob le «Foto-Dramaoʼ» yéetel jach líikʼ u yóoloʼob ka tu yiloʼob le baʼaxoʼob ken u beet u Reino Diosoʼ. Tuláakal máak tu tsʼáaj cuentaeʼ le «Foto-Dramaoʼ» junpʼéel baʼax jach maʼalob úuch tu jaʼabil 1914.