1, 2. 1) ¿Tuláakal wa máak uts tu tʼaan u chʼaʼtuklik baʼax ken u beete? 2) ¿Bix a wuʼuyikaba ken tuukulnakech tiʼ jujunpʼéel baʼaloʼob ta chʼaʼtuklaj a beetik?

SÁAMSAMALEʼ ku kʼaʼabéettal k-chʼaʼtuklik yaʼab baʼaloʼob. Techeʼ ¿uts ta tʼaan wa a beetik? Yaan máakoʼobeʼ letiʼob u kʼáat u chʼaʼtukloʼob tuláakal baʼal. Ku tuklikoʼob chéen letiʼob unaj u chʼaʼtuklikoʼob baʼax ken u beetoʼob yéetel mix máak unaj u chʼaʼtuklik tu yoʼolaloʼob. Baʼaleʼ yaan máakoʼobeʼ ku sajaktaloʼob ken u yiloʼob kʼaʼabéet u chʼaʼtuklikoʼob baʼaloʼob kʼaʼanaʼantak. Yaneʼ utiaʼal u yilkoʼob baʼax unaj u beetkoʼobeʼ ku meyajtiʼob libroʼob wa ku kʼáatkoʼob áantaj tiʼ wa máax, baʼaleʼ yaan kʼiineʼ yaʼab ku xupikoʼob.

² Yaʼab tiʼ toʼoneʼ k-ojel yaan baʼaxoʼob maʼ toʼon unaj k-chʼaʼtuklikiʼ yéetel maʼ tu páajtal k-beetik mix baʼal. Baʼaleʼ k-ojel xan tiʼ yaʼab baʼaloʼobeʼ jeʼel u páajtal k-yéeyik baʼax jatsʼuts wa maas maʼalob k-ilkeʼ (Gal. 6:5). Baʼaleʼ k-ojel maʼ mantatsʼ maʼalob baʼax k-chʼaʼtuklikiʼ wa yaan kʼiineʼ maʼ tu jóokʼol utsil.

3. 1) ¿Baʼax u yaʼalmaj Jéeoba kun áantkoʼon k-chʼaʼtukult baʼaloʼob maʼalobtak? 2) ¿Baʼaxten yaan kʼiineʼ talam u yilik máak baʼax unaj u chʼaʼtuklik?

³ Toʼon k-meyajtik Jéeobaeʼ unaj u kiʼimaktal k-óol tumen tiʼ yaʼab baʼaloʼob kʼaʼanaʼantak ichil k-kuxtaleʼ u yaʼalmaj baʼax unaj k-beetik. K-ojel wa k-chʼaʼtuklik k-beetik baʼax u yaʼalmeʼ yaan k-pʼáatal maʼalob tu táan yéetel yaan u taasiktoʼon utsil. Baʼaleʼ yaan horaeʼ le Bibliaoʼ maʼ tu jach aʼalik baʼax unaj k-beetik. ¿Bix jeʼel k-ojéeltik baʼax unaj k-beetkeʼ? Jeʼex u yookol máakeʼ k-ojel maʼ maʼalobiʼ (Efe. 4:28). Baʼaleʼ yaan máax aʼalikeʼ wa maʼ jach koʼoj baʼax ku chʼaʼik máak yéetel jach kʼaʼabéettiʼeʼ maʼ ookoliʼ. ¿Baʼax ken u yáantoʼon k-chʼaʼtukult baʼax maʼalob kex yaan máaxoʼob aʼalik jeʼel u páajtal u beetik máak jeʼel baʼaxakeʼ? ¿Baʼax jeʼel u yáantkoʼon ken úuchuk beyoʼ?

4. Maʼ xaaneʼ, ¿baʼax tsʼoʼok u yaʼalaʼaltoʼon tu yorail k-chʼaʼtuklik junpʼéel baʼal?

⁴ Wa k-tsikbaltik tiʼ juntúul sukuʼun yaan baʼax jach kʼaʼanaʼan unaj k-chʼaʼtuklikeʼ, maʼ xaaneʼ jeʼel u yaʼaliktoʼon kʼaʼabéet k-tuklik maʼalobeʼ. Leloʼ jach maʼalob tumen le Bibliaoʼ ku yaʼalik baʼax jeʼel u yúuchul wa k-jáan chʼaʼtuklik wa baʼaxeʼ: «Baʼaxoʼob chéen [jáan] beetbileʼ maʼ uts [u] jóokʼoliʼ» (Pro. 21:5). Baʼaleʼ ¿bix u maʼalob tuklaʼal junpʼéel baʼal? ¿Chéen wa k-jóoʼsik u súutukil k-tuukul yoʼolal yéetel k-jach ilik tuláakal baʼax táakaʼaniʼ? Tuláakal lelaʼ jeʼel u yáantajeʼ, baʼaleʼ maʼ chéen le u kʼáat u yaʼal u maʼalob tuklaʼal junpʼéel baʼaliʼ (Rom. 12:3; 1 Ped. 4:7).

5. ¿Baʼaxten maʼ tu páajtal k-chʼaʼtuklik baʼax maʼalob mantatsʼ?

⁵ U jaajileʼ mix máak ku síijil u yojel u chʼaʼtukult baʼax maʼalob mantatsʼ. Tuláakloʼon j-kʼebanoʼon, le oʼolal maʼ tu páajtal k-aʼalik jach maʼalob yanil k-wíinklil yéetel k-tuukul (Sal. 51:5; Rom. 3:23). Tsʼoʼoleʼ yaʼab tiʼ toʼoneʼ pixaʼan k-tuukul kaʼach tumen Satanás, le oʼolal maʼ k-kʼaj óol kaʼach Jéeobaiʼ mix baʼax uts tu tʼaan (2 Cor. 4:4; Tito 3:3). Le oʼolaleʼ wa k-beetik chéen baʼax k-tuklik maʼalobeʼ maʼ xaaneʼ jeʼel k-tusikbaeʼ. Lelaʼ jeʼel u yúuchul kex tsʼoʼok k-jach chʼaʼtuklik maʼalob baʼax ken k-beete (Pro. 14:12).

6. ¿Baʼax kun áantkoʼon utiaʼal k-tuukul maʼalob?

⁶ Mix juntúul tiʼ toʼon jach maʼalob yanil u wíinklil yéetel u tuukul, baʼaleʼ Jéeoba, k-Taata yaan teʼ kaʼanoʼ, jach táaj maʼalob yanil (Deu. 32:4). U maʼalobileʼ letiʼeʼ ku yáantkoʼon k-kʼex bix k-tuukul utiaʼal u yantaltoʼon junpʼéel maʼalob tuukul (xok 2 Timoteo 1:7). Toʼoneʼ k-kʼáat tuukul maʼalob bey xan k-beetik baʼax maʼalob. Utiaʼal leloʼ maʼ unaj k-beetik chéen baʼax k-tuklik yéetel k-tsʼíiboltikiʼ, baʼaxeʼ unaj k-tuukul jeʼex Jéeobaeʼ, k-tsʼíiboltik baʼax ku tsʼíiboltik yéetel k-beetik baʼax ku beetik.

7, 8. Tsikbalt junpʼéel baʼax eʼesik jeʼel u páajtal u chʼaʼtuklik máak u beetik baʼax maʼalob kex jeʼel baʼaxak ka u aktáanteʼ.

⁷ Koʼoneʼex ilik junpʼéel baʼax eʼesik bey u yúuchloʼ. Yaʼab máaxoʼob kajaʼanoʼob táanxel luʼumileʼ ku túuxtikoʼob u mejen paalal yiknal u láakʼtsiloʼob kajaʼanoʼob teʼ luʼum tuʼux u taaloʼoboʼ. Beyoʼ le táan u kanáantaʼal u paalaloʼoboʼ ku pʼáatloʼob meyaj utiaʼal u náajaltikoʼob taakʼin. * Juntúul koʼoleleʼ anchaj juntúul u chan hijo, baʼaleʼ teʼ kʼiinoʼoboʼ káaj u xokik le Bibliaoʼ yéetel u tsʼáaik u yóol u meyajt Dios. Baʼaleʼ yaan junpʼéel baʼax sen aʼalaʼab tumen u amigoʼob yéetel u láakʼtsiloʼob ka u beete. Aʼalaʼab tiʼ letiʼ bey xan tiʼ u yíichameʼ ka u túuxtoʼob le chan paal teʼ luʼumil tuʼux u taaloʼoboʼ utiaʼal u nojochtal yiknal u abueloʼob. Baʼaleʼ tumen ku xokik le Bibliaoʼ le koʼoleloʼ tu naʼateʼ letiʼ unaj u nojochkíintik u paal (Sal. 127:3; Efe. 6:4). ¿Unaj wa u beetik le baʼax ku tuklik u maasil maas maʼaloboʼ? ¿Wa unaj u beetik baʼax ku yaʼalik le Biblia kex ka aʼalaʼak baʼal tiʼ yéetel ka pʼáatak maʼ u jach náajaloʼ? ¿Baʼax jeʼel a beetik teech kaʼacheʼ?

⁸ Tumen maʼ tu kaxtik baʼax u beeteʼ le koʼolelaʼ tu jeʼekʼabtaj u puksiʼikʼal tiʼ Jéeoba utiaʼal u kʼáatik áantaj. Ka tsikbalnaj yéetel le kiik tsʼáaik xook tiʼ bey xan yéetel le sukuʼunoʼoboʼ, tu naʼataj baʼax u kʼáat Jéeoba ka u beete. Tu tuklaj xan bix jeʼel u yuʼubikuba juntúul chan paal maʼ tu nojochtal tu yiknal u taataʼobeʼ. Ka tsʼoʼok u jach ilik baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ, tu yilaj maʼ maʼalob ka u túuxt le chan paal tu yiknal u abueloʼoboʼ. Ka tu  yilaj u yíicham bix áantaʼabikoʼob tumen le sukuʼunoʼob yéetel bix tʼaʼajil u líikʼil le chan paaloʼ, tu kʼamaj junpʼéel xook yéetel joʼopʼ u láakʼintik u yatan teʼ muchʼtáambaloʼoboʼ.

9, 10. 1) ¿Bix juntúul máak ku maʼalob tuukul? 2) ¿Baʼax jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal k-maʼalob tuukuleʼ?

⁹ Lelaʼ ku yeʼesikeʼ juntúul máax ku maʼalob tuukuleʼ maʼ tu beetik chéen baʼax ku tuklik maas maʼalob wa baʼax ku yaʼalik u maasil. U tuukul yéetel u puksiʼikʼal juntúul j-kʼeban máakeʼ bey jeʼex junpʼéel reloj ku adelantar wa ku atrasareʼ. Wa k-confiar tiʼobeʼ maʼ xaaneʼ jeʼel u taasiktoʼon nukuch talamiloʼobeʼ (Jer. 17:9). Le oʼolal unaj k-nuʼuktikoʼob yéetel baʼax ku yaʼalik Dios (xok Isaías 55:8, 9).

¹⁰ Le oʼolal bakáan le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Oks a wóol tiʼ Yuumtsil yéetel tuláakal a puksiʼikʼal maʼ a walab óoltik le naʼat yaan tiʼ techoʼ. Maʼ a tuʼubsik Yuumtsil tiʼ tuláakal baʼax ka beetik, letiʼ túuneʼ bíin u bisech tiʼ u tojil bej» (Pro. 3:5, 6). Jeʼex k-ilkoʼ le tekstooʼ ku yaʼalikeʼ «maʼ a walab óoltik le naʼat yaan tiʼ techoʼ» yéetel «maʼ a tuʼubsik Yuumtsil». U jaajileʼ chéen Jéeoba ku páajtal u maʼalob tuukul mantatsʼ. Le oʼolaleʼ táanil tiʼ k-chʼaʼtuklik wa baʼaxeʼ unaj k-ilik baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Juntúul máax ku maʼalob tuukuleʼ letiʼe ku tuukul jeʼex Jéeobaeʼ.

11. ¿Baʼax unaj k-beetik utiaʼal k-kanik k-chʼaʼtukult baʼax maʼalob?

¹¹ U kanik máak u chʼaʼtukult baʼax maʼalob yéetel u beetkeʼ maʼ chéen chʼaʼabiliʼ, maases wa maʼ úuch káajak u meyajtik Diosiʼ bey xan wa táan u káajal u yiijtal u tuukul. Baʼaleʼ le máaxoʼob beyoʼob mejen paalal ku yaʼalik le Bibliaoʼ yaan baʼaloʼob jach maʼalob jeʼel u páajtal u beetkoʼobeʼ. Juntúul chaambal táan u kanik xíimbaleʼ maʼ tu jaan lúubul. Tumen u suukileʼ jujunpʼíitil u káajal u xíimbal. Bey u yúuchul xan yéetel juntúul máax maʼ úuch káajak u meyajtik Dios táan u kanik bix jeʼel u chʼaʼtuklik baʼax maʼalobeʼ. Kʼaʼajaktoʼoneʼ Apóstol Pabloeʼ tu yaʼaleʼ le máaxoʼob bey nukuch máakoʼoboʼ letiʼe «tsʼoʼok u yiijtal u tuukuloʼob ikil u meyajtiʼob mantatsʼ; bey túunoʼ jeʼel u páajtal u kʼaj óoltikoʼob baʼax maʼalob bey xan baʼax maʼ maʼalobeʼ».  Ka tu yaʼalaj «ikil u meyajtiʼob mantatsʼ» ku yeʼesik maʼ unaj u xuʼulul u tsʼáaik u yóol máakiʼ, jach letiʼe baʼax kʼaʼabéet u beetik le máaxoʼob maʼ úuch joʼopʼok u meyajtikoʼob Diosoʼ (xok Hebreoʼob 5:13, 14).

12. Tsikbalt junpʼéel baʼal eʼesik jeʼel u páajtal k-kanik k-chʼaʼtukult baʼax maʼalobeʼ

¹² Jeʼex t-aʼalaj tu káajbaloʼ sáamsamal ku kʼaʼabéettal k-chʼaʼtuklik baʼaloʼob, yaneʼ kʼaʼanaʼantak yéetel yaneʼ maʼatech. Tiʼ junpʼéel xook beetaʼabeʼ chíikpajeʼ maas tiʼ u 40% baʼaxoʼob k-beetkeʼ k-beetik chéen tumen bey suuk toʼonoʼ. Jeʼex maʼ xaaneʼ sáamsamal unaj a yéeyik baʼax nookʼil ken a tsʼáae. Maʼ xaaneʼ ka tuklik maʼ jach kʼaʼanaʼan a sen tuklik baʼax nookʼil ken a tsʼáaiʼ, maases wa kʼaʼabéet a séeb líiʼskaba. Baʼaleʼ kʼaʼanaʼan a tuklik wa maʼalob u yilaʼal utiaʼal máax meyajtik Dios (2 Cor. 6:3, 4). Ken a man a nookʼeʼ maʼ xaaneʼ ka tuklik máakalmáak u maas túumbenil yéetel u maas jatsʼutsil u yilaʼal, baʼaleʼ ¿ka tuukul tiʼ wa bukaʼaj u tojol yéetel wa ku yeʼesik kabal óolal? Wa k-chʼaʼtuklik baʼax maʼalob tiʼ le baʼaloʼob beyaʼ yaan u yiijtal k-tuukul, leloʼ yaan u yáantkoʼon ken kʼaʼabéetchajak k-chʼaʼtuklik baʼaloʼob kʼaʼanaʼantak (Luc. 16:10; 1 Cor. 10:31).

13. ¿Baʼax kʼaʼabéet utiaʼal k-beetik baʼax tsʼoʼok k-chʼaʼtuklik?

¹³ Tuláakloʼon k-ojleʼ ken u chʼaʼtukult máak junpʼéel baʼax maʼalobeʼ maʼ u kʼáat u yaʼal wa yaan u beetkiʼ. Yaʼab máakeʼ u kʼáat u pʼat u tsʼuʼutsʼ chamal, baʼaleʼ maʼ tu páajtal tumen yaan baʼax ku bineltiktiʼ. Kʼaʼabéet u chúukpajal u yóol máak u beet baʼax tsʼoʼok u chʼaʼtuklik. Yaan máaxoʼob aʼalikeʼ le u chúukpajal u yóol máakoʼ bey jeʼex u yantal u muukʼ máakeʼ. Wa maas ku suuktal u chúukpajal u yóol máakeʼ bey maas ku muʼukʼaʼantaleʼ, baʼaleʼ wa óoliʼ maʼatecheʼ ku pʼáatal bey maʼ jach yaan u muukʼeʼ. ¿Baʼax jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal u chúukpajal k-óol k-beet baʼax tsʼoʼok k-chʼaʼtuklikeʼ? Unaj k-kʼáatik u yáantaj Jéeoba (xok Filiposiloʼob 2:13).

14. ¿Tuʼux tu chʼaʼaj Pablo u muukʼil u tsʼoʼokbesik baʼax unaj u beetik?

¹⁴ Pabloeʼ u yojel bey kʼaʼabéet u beetaʼaloʼ. Juntéeneʼ tu yaʼalaj: «Kex teen kin tsʼíiboltik in beetik baʼax maʼalobeʼ, maʼ tu páajtal in beetik baʼax kin tsʼíiboltik». U yojel baʼax ku tsʼíiboltik kaʼach bey xan baʼax unaj u beetik, baʼaleʼ yaan kʼiineʼ yaan baʼax ku kʼatkuba tu beel utiaʼal maʼ u tsʼoʼokbesik. Letiʼeʼ tu yaʼalaj: «U jaajileʼ jach ku kiʼimaktal u yóol in puksiʼikʼal yoʼolal u ley Dios, baʼaleʼ kin tsʼáaik cuentaeʼ tin wíinklileʼ yaan uláakʼ ley ku baʼateʼel tu contra le ley yaan tin tuukuloʼ, yéetel ku bisken bey palitsil tiʼ u leyil le kʼeban yaan tin wíinkliloʼ». ¿Bey wa túun kun tsʼoʼokol kaʼachoʼ? Maʼatech, letiʼeʼ yéetel kiʼimak óolal tu yaʼalaj: «¡Gracias tiʼ Dios[...], yoʼolal k-Yuumtsil Jesucristo» (Rom. 7:18, 22-25). Tiʼ uláakʼ tekstoeʼ tu yaʼalaj: «Yaanten u muukʼil utiaʼal in beetik tuláakal baʼal, tu yoʼolal le Máax tsʼáaikten u páajtalil in beetkoʼ» (Fili. 4:13).

15. ¿Baʼax jeʼel u yúuchul wa k-beetik baʼax k-ojel unajeʼ, baʼaleʼ baʼax jeʼel u yúuchul wa maʼeʼ?

¹⁵ Jeʼex k-ilkoʼ utiaʼal k-lúubul utsil tiʼ Dioseʼ unaj u chúukpajal k-óol k-tsʼoʼokbes baʼax k-ojel unaj k-beetik. Kʼaʼajaktech baʼax tu yaʼalaj Elías tiʼ le máaxoʼob adorartik Baal yéetel tiʼ le israelitaʼob apostataʼob tu witsil Carmelooʼ, Elíaseʼ tu yaʼalaj: «¿Tak baʼax kʼiin bíin a xuʼulseʼex le kaʼapʼéel tuukulaʼ? Wa Yuumtsil letiʼ u jaajil [Dioseʼ], meyajteʼex, wa Baaleʼ letiʼ unaj a meyajtikeʼex» (1 Rey. 18:21). Le israelitaʼoboʼ u yojloʼob baʼax unaj u beetkoʼob, baʼaleʼ kaʼapʼéel u tuukuloʼob kaʼachi. Tsʼoʼoleʼ maas úuchileʼ Josueeʼ tu yeʼesaj bix unaj u beetkoʼob, letiʼeʼ tu yaʼalaj tiʼ le israelitaʼob tu  kʼiiniloʼ: «Wa maʼ a kʼáateʼex a meyajteʼex Yuumtsileʼ, tukulteʼex bejlaʼa máax bíin a meyajteʼex [...], baʼaleʼ teen yéetel in paalaleʼ, [Jajal Dios] bíin k-meyajte» (Jos. 24:15). ¿Baʼax utsil tu taasaj? Josué yéetel le máaxoʼob tu beetoʼob baʼax unajoʼ páajchaj u yookloʼob teʼ luʼum aʼalaʼan u tsʼaʼabaltiʼoboʼ, junpʼéel «luʼum tuʼux le leche yéetel le kaaboʼ ku yáalkaboʼob bey jaʼeʼ» (Jos. 5:6).

16, 17. Tsikbalt junpʼéel baʼax eʼesik wa ku chʼaʼik máak en cuenta baʼax uts tu tʼaan Jéeobaeʼ jeʼel u taasik utsileʼ.

¹⁶ Koʼoneʼex ilik baʼax úuch tiʼ juntúul sukuʼun maʼ úuch okjaʼanak, tsʼokaʼan u beel yéetel yaan óoxtúul u mejen paalal. Juntéeneʼ aʼalaʼabtiʼ tumen juntúul u yéet meyajeʼ ka xiʼikoʼob meyaj táanxel tuʼux. Teʼeloʼ maas maʼalob jeʼel u boʼotaʼaloʼobeʼ yéetel yaʼab uláakʼ utsil jeʼel u kʼamkoʼobeʼ. Le sukuʼunaʼ tu tuklaj maʼalob baʼax ken u beete yéetel tu kʼáataj u yáantaj Jéeoba. U jaajileʼ maʼ jach maʼalob u boʼotaʼaliʼ, baʼaleʼ u yéeymaj le meyajaʼ tumen ku tsʼáaik tiempo u bin muchʼtáambal yéetel u jóokʼol kʼaʼaytaj yéetel u familia. Tu tukleʼ wa ku kʼexik u meyajeʼ maʼ kun antaltiʼ le bukaʼaj tiempo ku yantaltiʼ kaʼachoʼ. Wa techeʼ, ¿baʼax jeʼel a beetik kaʼacheʼ?

¹⁷ Ka tsʼoʼok u jach tuklik baʼax utsil jeʼel u taasik u tsʼáaik táanil u meyajtik Dios yéetel baʼax utsil jeʼel u taasik u náajaltik maas taakʼineʼ, le sukuʼunoʼ maʼ tu kʼamaj le meyajoʼ. ¿Chéen a tuklikeʼ yaachaj wa tu yóol ka tsʼoʼoki? Jach junpuliʼ. Tu tuklaj maas jeʼel u bin utsil tiʼ letiʼ bey xan tiʼ u familia wa ku tsʼáaik táanil u meyajtik Dioseʼ. Letiʼ yéetel u yataneʼ jach kiʼimakchaj u yóoloʼob yoʼolal baʼax aʼalaʼabtiʼob tumen u maas nojchil u hijaʼob, yaan 10 jaʼaboʼob tiʼ. Tu yaʼalaj jach u yaabiltmaj u taataʼob, le sukuʼunoʼoboʼ bey xan Jéeoba, le oʼolal taak u kʼubik u kuxtal yéetel u yokjaʼ. Le úuchik u tsʼáaik u yóol u taata u meyajt Jéeobaoʼ le jach áante.

18. ¿Baʼaxten le baʼaxoʼob k-chʼaʼtuklik sáamsamaloʼ unaj bey jeʼex uts tu tʼaan Jéeobaeʼ?

¹⁸ Jesucristo, le Nojoch Moisesoʼ, úuch joʼopʼok u nuʼuktik máaxoʼob meyajtik Jéeoba teʼ tu yóokʼol kaab Satanás bey junpʼéel desiertooʼ. Tsʼoʼoleʼ tumen letiʼ le Nojoch Josueoʼ taʼaytak u xuʼulsik tiʼ le kʼasaʼan yóokʼol kaabaʼ yéetel taʼaytak u yoksik máaxoʼob tsaypachtik teʼ túumben luʼum tuʼux tuláakal baʼal tojoʼ (2 Ped. 3:13). Maʼ u kʼiinil u joʼopʼol k-tuukul jeʼex kaʼacheʼ mix k-beetik le baʼaxoʼob suuk toʼon kaʼachoʼ. Maʼ u kʼiinil xan k-beetik baʼax maas maʼalob k-ilik bey xan baʼaxoʼob k-tsʼíiboltik k-beetik kaʼachiʼ, baʼaxeʼ unaj k-ilik baʼax u kʼáat Jéeoba ka k-beete (Rom. 12:2; 2 Cor. 13:5). Le oʼolaleʼ yéetel le baʼaxoʼob k-chʼaʼtuklik sáamsamaloʼ unaj k-eʼesik k-kʼáat k-kʼam le kuxtal minaʼan u xuul ken u tsʼáatoʼon Diosoʼ (xok Hebreoʼob 10:38, 39).