Baʼaloʼob maʼalobtak ku kanaʼal tiʼ u libroi El Cantar de los Cantares
U Tʼaan Jéeobaeʼ kuxaʼan
Baʼaloʼob maʼalobtak ku kanaʼal tiʼ u libroi El Cantar de los Cantares
«ICHIL uláakʼ koʼoleloʼobeʼ, in x-yaabilajeʼ bey chak nikteʼ ich kʼiʼixoʼobeʼ.» «Ichil uláakʼ xiiboʼobeʼ in j-yaabilajeʼ bey junkúul manzana yanil ichil u cheʼiloʼob kʼáaxeʼ.» «¿Máax le ku tíipʼil bey u chíikpajal jaʼatskab kʼiin [...] kiʼichpam bey [luna yéetel] bey kʼiin ku léembaleʼ[?]» (Cantares 2:2, 3; 6:10.) ¿Máasaʼ jach jatsʼuts le tʼaanoʼob ku taasik u libroi El Cantar de los Cantaresoʼ? Le libroaʼ upʼéel jatsʼuts poema, jach maʼalob baʼax ku kaʼansiktoʼon yéetel jach jatsʼuts baʼaxoʼob ku yaʼalik, le oʼolal ku yaʼalaʼal tiʼ u jach «jatsʼuts kʼaayoʼob Salomón» (Cantares 1:1).
Le libroaʼ, Salomón, u reyil u úuchben kaajil Israel tsʼíibt tu káajbal u reinado (maʼ xaaneʼ tu jaʼabil 1020 táanil tiʼ u taal Cristo); le libroaʼ ku tsikbaltik bix úuchik u yeʼesik yaabilaj yéetel bix úuchik u biskuba utúul j-kanan taman yéetel utúul sulamita. Ichil le tsikbalaʼ, ku chʼaʼachiʼitaʼal u maama le sulamitaoʼ, u sukuʼunoʼob, «u koʼolelil[oʼob] Jerusalén» wa le koʼoleloʼob meyajtik le reyoʼ, yéetel «u koʼolelil[oʼob] Sión» wa le koʼoleloʼob kajaʼanoʼob Jerusalenoʼ (Cantares 1:5; 3:11). Maʼ xaaneʼ, ichil le tsikbal ku taasik le libroaʼ maʼ tu jáan naʼataʼal máaxoʼob le ku tʼaanoʼoboʼ, baʼaleʼ yoʼolal le baʼax ku yaʼalikoʼob wa yoʼolal le baʼax ku yaʼalaʼal tiʼoboʼ jeʼel u páajtal u naʼataʼal máax le ku tʼaanoʼoboʼ.
Le libro, El Cantar de los Cantares yaan ichil le Bibliaoʼ, ku kaʼansiktoʼon kaʼapʼéel baʼaloʼob jach kʼaʼanantak (Hebreob 4:12). Yáaxeʼ, ku kaʼansiktoʼon bix u paklan eʼesik utúul xiib yéetel utúul koʼolel jach tu jaajil u yaabiltmubaʼob. Tsʼoʼoleʼ ku yáantkoʼon xan ka k-il bix le yaabilaj ku yuʼubik Jesucristo yoʼolal le sukuʼunoʼob yéeyaʼanoʼob utiaʼal u binoʼob kaʼanoʼ (2 Corintoiloʼob 11:2; Efesoiloʼob 5:25-31).
MAʼ TÚULCHʼINKENEʼEX IN YAABILT YAANAL MÁAK
Le tsikbal ku beetik u libroi El Cantar de los Cantaresoʼ, ku káajal yéetel le tʼaanoʼobaʼ: «¡Tsʼuʼutsʼen yéetel u bóoxel a chiʼ! tumen a yaakunajeʼ [maas] chʼujuk tiʼ vino.» (Cantares 1:2.) Le tʼaanoʼobaʼ letiʼe sulamita aʼaloʼ, letiʼeʼ bisaʼab tu campamento rey Salomonoʼ. Baʼaleʼ ¿baʼax beet u bisaʼal le sulamita tu campamento le reyoʼ?
Letiʼeʼ ku yaʼalik: «In láakʼoʼobeʼ kʼuuxilnajoʼob tin wéetel ka tu tsʼáajenoʼob in kanáant u x-péet pachil uva». U sukuʼunoʼob le sulamitaoʼ jach kʼuuxilnajoʼob tu yéetel ka invitartaʼab tumen le j-kanan taman, jach utstuyich, utiaʼal ka jóokʼok xíimbal tu yéeteloʼ, u sukuʼunoʼob túuneʼ maʼ u kʼáatoʼob ka xiʼikiʼ. Le oʼolal teʼ kʼiin jeʼeloʼ, tu túuxtoʼob le sulamita u kanáant u pakʼal uvaʼob tiʼ le «mejen chʼomakoʼob [...] kʼaskúuntikoʼ». Le paakʼaloʼobaʼ maʼ náach kaʼach yanil tiʼ u campamento Salomoniʼ. Le sulamitaaʼ ilaʼab jach kiʼichpam le táan u máan «ichil u kʼáaxil nogaloʼob[oʼ]», le oʼolal bisaʼab tu campamento le reyoʼ (Cantares 1:6; 2:10-15; 6:11).
Ka tu tsikbaltaj le sulamita tiʼ le koʼoleloʼob meyajtik le rey, jach u kʼáat u yil le j-kanan taman, jach u yaabiltmoʼ, letiʼobeʼ tu yaʼaloʼob tiʼ ka xiʼik tuʼux ku yilik máanjaʼan le tamanoʼoboʼ tak ken kʼuchuk tu yiknal le máax kanáantkoʼoboʼ. Baʼaleʼ, Salomoneʼ maʼ tu chaʼaj u biniʼ. Letiʼeʼ jach utschaj tu yicheʼ ka tu yaʼalaj u tsʼáaik tiʼ tuupoʼob beetaʼan yéetel oro yéetel «baxaʼan plata tiʼob». Baʼaleʼ le sulamitaoʼ maʼ tu yóotaj u chʼaʼiʼ. Le táan u yúuchul lelaʼ, le j-kanan taman táan u máan u kaxt le sulamitaoʼ páajchaj u yokol xan tu campamento Salomón, le ka tu yileʼ, tu yaʼalaj tiʼ: «¡In x-yaabilaj jach kiʼichpamech, jach tu jaajil, jach kiʼichpamech!». Le oʼolaleʼ, le sulamitaoʼ tu yaʼalaj tiʼe koʼoleloʼob meyajtik le rey maʼ u túulchʼintaʼal u yaabilt yaanal máakoʼ (Cantares 1:8-11, 15; 2:7; 3:5).
U núukil kʼáatchiʼob:
1:2, 3. ¿Baʼaxten ku keʼetel yéetel vino le yaabilaj ku yeʼesik le j-kanan tamanoʼ, yéetel baʼaxten ku keʼetel u kʼaabaʼ yéetel kiʼibok jaʼ wa aceite? Jeʼex le vino ku beetik u kiʼimaktal u yóol máak yéetel jeʼex le aceite ku beetik u yuʼubikuba máak maʼalobil ken weʼekek tu pooloʼ, le sulamitaoʼ ku kiʼimaktal u yóol yéetel ku yuʼubikuba maʼalobil ken u kʼaʼajs kaʼach u kʼaabaʼ le j-kanan tamanoʼ bey xan ken u kʼaʼajs bix yaabiltaʼanil (Salmo 23:5; 104:15). Le máaxoʼob meyajtik Dios teʼ kʼiinoʼobaʼ, maases le máaxoʼob yéeyaʼanoʼob utiaʼal u binoʼob kaʼanoʼ, jach ku kiʼimaktal u yóoloʼob xan ken tuukulnakoʼob tiʼ bix yaabiltaʼaniloʼob tumen Jesucristo.
1:5. ¿Baʼaxten le sulamita tu yaʼalaj le tʼaanoʼobaʼ: «Booxen jeʼel bix u chʼúuybil najiloʼob Cedar [wa Quedar]»? Maʼ xaaneʼ tumen u mejen «chʼúuybil najiloʼob Cedar[eʼ]» beetaʼanoʼob xan kaʼach yéetel u box tsoʼotsel chivoʼob, jeʼex beetaʼanik u yotoch jujuntúul arabeʼob xan teʼ kʼiinoʼobaʼ. Le u tsoʼotsel le chivoʼoboʼ jejeláas bix u meyajoʼob kaʼachi (Números 31:20). Úuchjeakileʼ, le nookʼ ku jayaʼal yóokʼol le tabernaculooʼ beetaʼan kaʼach yéetel «u chowak tsoʼotsel» chivoʼob (Éxodo 26:7).
1:15. ¿Baʼax u kʼáat u yaʼal kaʼach le j-kanan taman ka tu yaʼalaj: «¡A wichoʼobeʼ bey kaʼatúul sakpakaloʼobeʼ!»? Le j-kanan tamanoʼ chéen táan kaʼach u yaʼalik jach jatsʼuts u yichoʼob le sulamita jeʼex u yich le sakpakaloʼob wa palomaʼoboʼ.
2:7; 3:5. ¿Baʼaxten tu kʼáataj le sulamita tiʼ le koʼoleloʼob ku meyajoʼob yiknal le rey ka u prometertoʼob tiʼ tu kʼaabaʼ «u mejen x-kéejiloʼob kʼáax» wa gacelas, maʼ kun túulchʼintbil u yaabilt yaanal máak? Le gacelaʼoboʼ jach jatsʼutstakoʼob. Le oʼolaleʼ, le sulamitaoʼ táan kaʼach u kʼáatik tiʼ le koʼoleloʼob ku meyajtkoʼob le rey ka u prometertoʼob tiʼ, tu kʼaabaʼ tuláakal le baʼaxoʼob jatsʼutstakoʼob maʼ u túulchʼintaʼal u yaabilt yaanal máakoʼ.
Baʼaxoʼob ku kaʼansiktoʼon:
1:2; 2:6. Le noviotsiloʼoboʼ maʼ jelaʼan ka u paklan eʼesoʼob u yaabiltmubaʼobiʼ. Baʼaleʼ unaj u kanáantkoʼob maʼ u beetkoʼob yéetel kʼaakʼas tsʼíibolal, tumen lelaʼ jeʼel u beetik u lúubloʼob tiʼ núup kʼebaneʼ (Galaciailoʼob 5:19).
1:6; 2:10-15. U sukuʼunoʼob le sulamitaoʼ, maʼ tu chaʼajoʼob u jóokʼol xíimbal yéetel u novio teʼ kʼáax tuʼux mix máak ilkoʼoboʼ. Baʼaleʼ lelaʼ, maʼ tu beetoʼob tumen u yojloʼob jeʼel u beetaʼal baʼaloʼob kʼaastak tumen le sulamitaoʼ, mix xan tumen u yojloʼob wa yaan kʼaakʼas tuukuloʼob tiʼ. Baʼaxeʼ tu beetoʼob utiaʼal u kanáantikoʼob maʼ u lúubul tiʼ baʼax kʼaas. Lelaʼ ku kaʼansik tiʼ le noviotsiloʼoboʼ, maʼ unaj u pʼáatloʼob tu juunaloʼob teʼ tuʼuxoʼob mix máak ilkoʼoboʼ.
2:1-3, 8, 9. Kex jach kiʼichpam le sulamitaoʼ, letiʼeʼ maʼ tu taasuba nojbaʼaliliʼ, baʼaxeʼ tu ketuba yéetel upʼéel chan «sak nikteʼ» jach yaan kaʼach tu kʼáaxiloʼob Sarón. Baʼaleʼ le j-kanan tamanoʼ ku yilik kaʼach le sulamita bey «chak nikteʼ ich kʼiʼixoʼobeʼ», tumen jach kiʼichpam yéetel tumen jach u yaabiltmaj Jéeoba. ¿Kux túun le j-kanan tamanoʼ, bix kaʼach letiʼ? Maʼ xaaneʼ jach kiʼichkelem, tumen le sulamitaoʼ tu ketaj yéetel «juntúul kéej» wa gacela. Maʼ xaan xaneʼ, letiʼeʼ jach u yaabiltmaj Jéeoba yéetel ku beetik baʼaxoʼob ku yaʼalik. Le sulamitaoʼ tu yaʼalaj xan yoʼolal le j-kanan tamanoʼ: «Ichil uláakʼ xiiboʼobeʼ in j-yaabilajeʼ bey junkúul manzana yanil ichil u cheʼiloʼob kʼáaxeʼ». Jeʼex túun k-ilkoʼ, utúul máax táan u kaxtik máax yéetel kun tsʼoʼokol u beeleʼ unaj u yéeyik utúul máax jach u yaabiltmaj Dios.
2:7; 3:5. Le sulamitaoʼ maʼ utschaj tu yich le rey Salomonoʼ. Letiʼeʼ tu yaʼalaj tiʼ le koʼoleloʼob meyajtik kaʼach le reyoʼ maʼ u túulchʼintaʼal u yaabilt yaanal máak, tumen letiʼeʼ jach u yaabiltmaj le j-kanan tamanoʼ. Jeʼex túun k-ilkoʼ, maʼ unaj u yutstal tu yich máak chéen jeʼel máaxakeʼ. Le cristianoʼob táan u tuklik u tsʼoʼokol u beeloʼoboʼ chéen unaj u tsʼoʼokol u beeloʼob yéetel máaxoʼob u kʼubmaj u yóoloʼob u meyajtoʼob Jéeoba (1 Corintoiloʼob 7:39).
¿BAʼAX KA WILKEʼEX TIʼ LE SULAMITAOʼ?
U libroi Cantar de los Cantares 3:6, ku yaʼalikeʼ teʼ desiertooʼ tak náacheʼ yaan baʼax ku yilaʼal u taal bey buutsʼeʼ. ¿Baʼax túuniʼ? Le koʼoleloʼob kajaʼanoʼob Jerusalenoʼ jóokʼ u yiloʼob baʼaxiʼ, ka tu yiloʼobeʼ Salomón ku suut Jerusalén yéetel le máaxoʼob meyajtikoʼ. Tsʼoʼoleʼ táan xan u taasik le sulamitaoʼ.
Le j-kanan tamanoʼ bin xan tu kaajil Jerusalén, letiʼ túuneʼ tu kaxtaj bix u yilik le sulamitaoʼ, ka tu yileʼ tu yaʼalaj tiʼ jach u yaabiltma. Le sulamita túunoʼ tu yaʼalaj tiʼ taak u suut tu kaajal, tu yaʼalaj: «Kaʼalikil u sáastal, yéetel u bin le éekʼjochʼeʼenoʼ, bin in kaʼaj tu kʼáaxil mirra, tu kabal luʼumil poom». Ka tsʼoʼokeʼ le sulamitaoʼ tu yaʼalaj tiʼ le j-kanan taman ka okok tu kúuchil u paakʼal utiaʼal ka u «jaant u kiʼikiʼ ichoʼob le cheʼoboʼ». Le j-kanan tamanoʼ tu yaʼalaj tiʼ: «In wíitsʼin, in x-baʼal, tsʼoʼok in wokol tin x-péet pachil [...] nikteʼob». Le koʼoleloʼob túun kajaʼanoʼob Jerusalenoʼ, tu yaʼaloʼob tiʼ le sulamita yéetel tiʼ u noviooʼ: «In wéet bisajbaileʼex jaaneneʼex ukʼulneneʼex xan, ¡ukʼeʼex jeʼel bukaʼaj [yaabilaj, NM] a kʼáateʼexeʼ!» (Cantares 4:6, 16; 5:1).
Ka tsʼoʼok u tsikbaltik le sulamita upʼéel baʼax tu wayakʼtaj tiʼ le koʼoleloʼob ku meyajoʼob yiknal le reyoʼ, le sulamitaoʼ tu yaʼalaj xan tiʼob jach «táan [u] kíimil tu yoʼolal [...] yaakunaj». Letiʼob túuneʼ tu kʼáatoʼob tiʼ baʼax u jelaʼanil le xiʼipal u yaabiltmaj tiʼ u maasil xiʼipalaloʼoboʼ. Le sulamitaoʼ tu yaʼaleʼ, le máax u yaabiltmoʼ «óoliʼ sak, ichil mil xiiboʼob[eʼ]» jach chíikaʼan u yilaʼal (Cantares 5:2-10). Ka joʼopʼ u sen aʼalaʼal tiʼ le sulamita tumen Salomón jach kiʼichpamoʼ, letiʼeʼ tu kʼáataj baʼaxten jach kiʼichpam u yilaʼal (Cantares 6:4-13). Yoʼolal le baʼax tu yaʼaloʼ Salomoneʼ tu aprovecharta u maas tʼaan tiʼ u kiʼichpamil le sulamitaoʼ. Kex beyoʼ le yaabilaj ku yuʼubik le sulamita yoʼolal le j-kanan tamanoʼ maʼ kʼexpajiʼ. Ka tsʼoʼok túuneʼ Salomoneʼ tu chaʼaj u bin le sulamita tu yotochoʼ.
U núukil kʼáatchiʼob:
4:1; 6:5. ¿Baʼaxten ku keʼetel u tsoʼotsel u pool le sulamita yéetel u múuchʼ «mejen j-yuukoʼob» wa chivoʼoboʼ? Lelaʼ ku tsʼáaik naʼatbileʼ jach jatsʼuts yéetel jach piim u tsoʼotsel u pool le sulamita jeʼex piimil u box tsoʼotsel le chivoʼoboʼ.
4:11. ¿Baʼaxten ku yaʼalik le tekstooʼ yáanal u yaakʼ le sulamitaoʼ yaan «kaab yéetel leche[iʼ]»? Yéetel le tʼaanoʼobaʼ chéen táan kaʼach u yaʼalaʼal jach jatsʼuts bix u tʼaan le sulamitaoʼ yéetel jach jatsʼuts le baʼaxoʼob ku yaʼalikoʼ.
5:12. ¿Baʼax u kʼáat u yaʼal le sulamita ka tu yaʼalaj tiʼ le j-kanan taman, «u yichoʼobeʼ bey kaʼatúul sakpakal tsʼoʼok u yichkiloʼob ich [leche], tʼuchukbaloʼob tu chiʼ jumpʼéel noj jaltun[eʼ]»? Yéetel le tʼaanoʼobaʼ le sulamitaoʼ chéen táan kaʼach u yaʼalik jach jatsʼuts u yich u novio. Maʼ xaaneʼ u grisil u neekʼil u yich yéetel u sakil u yich le j-kanan tamanoʼ ku beetik u kʼaʼajal kaʼach tiʼ le sulamita le sakpakaloʼob wa palomaʼob gris u kʼuʼumeloʼob ku yichkiloʼob ich lecheoʼ.
5:15. ¿Baʼaxten le sulamitaoʼ tu ketaj u muukʼ u yookoʼob le j-kanan taman yéetel «okom beetaʼan yéetel mármol»? Le sulamitaoʼ táan kaʼach u yaʼalikeʼ u muukʼ yookoʼob le j-kanan tamanoʼ jach muʼukʼaʼan yéetel jach jatsʼutstak.
6:13. ¿Baʼax u kʼáat u yaʼal le teksto ken u yaʼal «u yúuchul óokʼot [...] ichil le najoʼob beetaʼanoʼob yéetel nookʼoʼ»? Le tʼaanaʼ jeʼel xan u páajtal u suʼutul «u yóokʼotil Mahanaim». Úuchjeakileʼ yaan kaʼach upʼéel kaaj ku kʼaabaʼtik Mahanaim tu lakʼinil u áalkab jaʼi Jordán, naatsʼ tiʼ u áalkab jaʼi Jaboq (Génesis 32:2, 22; 2 Samuel 2:29). Ken tʼaanak le teksto tiʼ «u yúuchul óokʼot [...] ichil le najoʼob beetaʼanoʼob yéetel nookʼoʼ», maʼ xaaneʼ táan xan u tʼaan tiʼ le óokʼot ku beetaʼal tu kaajil Mahanaim ken beetaʼak wa baʼax kʼiimbesajiloʼ.
7:4. ¿Baʼaxten Salomoneʼ tu ketaj u kaal le sulamita yéetel upʼéel «u witsil najil marfil» wa upʼéel torre beetaʼan yéetel marfiloʼ? Táanil tiʼ u yaʼalik Salomón tiʼ le sulamita le tʼaanoʼobaʼ, tsʼokaʼaniliʼ u yáax aʼalaʼal le tʼaanoʼob tiʼaʼ: «A kaaleʼ chíikaʼan tiʼ u kiʼichkelem witsil naj [wa torre] beetaʼab utiaʼal David» (Cantares 4:4). U suukaʼanileʼ upʼéel torreiʼ kaʼanal yéetel bekʼech, yéetel le marfiloʼ jach jatsʼuts yéetel jach tsʼitsʼiʼkil. Maʼ xaaneʼ salomoneʼ jach utschaj tu yich u kaal le sulamitaoʼ tumen bekʼech yéetel jach jatsʼuts.
Baʼaxoʼob ku kaʼansiktoʼon:
4:7. Tumen maʼ tu kʼexaj u tuukul le sulamita kex yaʼab baʼaloʼob jatsʼutstak aʼalaʼab tiʼ tumen Salomonoʼ, tu yeʼeseʼ kex yaan kʼeban tu wíinklileʼ, jeʼel u páajtal u beetik baʼaloʼob maʼalobtak mantatsʼeʼ. Lelaʼ letiʼ beet u yilaʼal maas jatsʼuts. Le kiikoʼob xan bejlaʼa ku maas jatsʼutstal u yilaʼaloʼob ken u beetoʼob xan beyoʼ.
4:12. Le sulamitaoʼ ketaʼab yéetel upʼéel jatsʼuts jardín báaʼkʼaltaʼan u paach, chéen jeʼel u páajtal u yokol máak tu joonai wa yaan u llavei tiʼeʼ. ¿Baʼaxten? Tumen letiʼeʼ, chéen utúul máax kaʼach utstuyich yéetel chéen tiʼ letiʼ kaʼach u kʼáat u yeʼes u yaabilaj. Lelaʼ, jach jatsʼuts baʼax ku kaʼansik tiʼ le sukuʼunoʼob yéetel le kiikoʼob maʼ tsʼokaʼan u beeloʼoboʼ.
«JUMPʼÉEL KILIʼICH KʼÁAKʼ»
Ka ilaʼab tumen u sukuʼunoʼob táan u suut le sulamita tu yotochoʼ, tu yaʼaloʼob: «¿Máax le ku taal tu tojil le x-tokoy luʼum [...] u chéen chikunsmaj u pool tu keléembal [le máax u yaabilmoʼ]?». Maʼ yaʼab kʼiinoʼob táanil tiʼ lelaʼ, utúul tiʼ u sukuʼunoʼobeʼ, tu yaʼalaj: «Wa tulum lobaleʼ jeʼel k-beetik wal [...] u tiichʼ pakʼoʼob yéetel plata [tu yóokʼoleʼ]; wa jool naj lobaleʼ, jeʼel k-pixik [wa k-tóojcheʼetik] yéetel u xéetʼeloʼob [cedroeʼ]». Ka tsʼoʼok u yeʼesik le sulamita jach tu jaajil chéen letiʼe j-kanan taman u yaabiltmoʼ, tu yaʼalaj: «Teneʼ beyen jumpʼéel tulumeʼ in wiimoʼobeʼ beyoʼob witsoʼobeʼ, le t-óolaleʼ tu yich letiʼeʼ, tsʼoʼok in kaxtik kiʼimak óolal» (Cantares 8:5, 9, 10).
Le yaabilajoʼ ku keʼetel yéetel upʼéel «kiliʼich kʼáakʼ». ¿Baʼaxten? Tumen Jéeoba tsʼáa u páajtalil tiʼ máak u yeʼesik yaabilaj. Tsʼoʼoleʼ le yaabilajoʼ bey upʼéel kʼáakʼ mix bikʼin jeʼel u tuʼupuleʼ. Jeʼex u yeʼesaʼal tu libroi El Cantar de los Cantaresoʼ, le nojoch yaabilaj ku yuʼubik utúul xiib yoʼolal utúul koʼolel bey xan le yaabilaj ku yuʼubik utúul koʼolel yoʼolal utúul xiiboʼ, mix baʼal jeʼel u páajtal u xuʼulsikeʼ, u muukʼeʼ jach nojoch, jeʼex le kíimiloʼ (Cantares 8:6).
Le jatsʼuts libro tsʼíibtaʼan tumen Salomonaʼ ku yáantkoʼon xan k-naʼat bix le yaabilaj ku yuʼubik Jesucristo yoʼolal le máaxoʼob yéeyaʼanoʼob utiaʼal u binoʼob kaʼan, ku keʼetloʼob yéetel utúul noviaoʼ (Apocalipsis 21:2, 9). Le yaabilaj ku yuʼubik Jesucristo tu yoʼolaloʼoboʼ maas jach nojoch tiʼ le yaabilaj ku yuʼubik utúul xiib yoʼolal utúul koʼoleloʼ bey xan le yaabilaj ku yuʼubik utúul koʼolel yoʼolal utúul xiiboʼ. Cada utúul tiʼ le sukuʼunoʼob ku keʼetloʼob yéetel utúul noviaoʼ jach nojoch yaabilaj xan ku yuʼubkoʼob yoʼolal Jesucristo. Baʼaleʼ, Jesuseʼ u jach yaabiltmaj xan le uláakʼ máaxoʼob meyajtik Dios ku keʼeteloʼob yéetel «uláakʼ tamanoʼoboʼ», tumen tak tu yoʼolaloʼob xan tu kʼubaj u kuxtal (Juan 10:16). Le oʼolaleʼ, tuláakal le máaxoʼob meyajtik Dios bejlaʼaʼ, unaj xan u yeʼeskoʼob upʼéel nojoch yaabilaj jeʼex le tu yeʼesaj le sulamitaoʼ.
[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 24]
¿Baʼax jatsʼuts modosi ku yaʼalik u libroi El Cantar de los Cantares unaj u kaxtik máak tiʼ u núup?