1, 2. 1) Jeʼex u yaʼalik Efesoiloʼob 6:16, ¿baʼaxten kʼaʼabéettoʼon «u nojoch escudoil le fejoʼ»? 2) ¿Baʼax kʼáatchiʼiloʼob ken k-xakʼalte?

 ¿JACH wa tu jaajil yaantoʼon junpʼéel «u nojoch escudoil le fejoʼ»? (Xok Efesoiloʼob 6:16). Jaaj, yaan. Jeʼex le escudo ku kanáantik óoliʼ tuláakal u wíinklil máakoʼ, le fe xanoʼ ku kanáantkoʼon utiaʼal maʼ k-beetik le baʼaloʼob kʼaastak yaan teʼ yóokʼol kaab jeʼex núupkʼeban, u sen beetaʼal loob wa uláakʼ baʼaloʼob kʼaastak tu táan Dios.

² Tumen kuxaʼanoʼon tu «tsʼook kʼiinoʼobeʼ» yaan u seguer k-aktáantik baʼaloʼob kun eʼesik wa muʼukʼaʼan k-fe (2 Tim. 3:1). Le oʼolaleʼ, ¿bix jeʼel k-ojéeltik wa maʼalob yanil k-fe, wa le escudo yaantoʼonoʼ? ¿Baʼax unaj k-beetik utiaʼal k-chich machik? Koʼoneʼex ilik u núukil le kʼáatchiʼobaʼ.

3. ¿Bix u kanáantik u escudoʼob kaʼach le soldadoʼoboʼ, yéetel baʼaxten?

³ Úuchjeakileʼ ku tsʼaʼabal kʼéewel tu paach le escudoʼoboʼ. Le soldadoʼob túunoʼ ku kuʼultikoʼob grasa teʼ escudo utiaʼal maʼ u yiitsintkuba yéetel utiaʼal maʼ u kʼastal le kʼéeweloʼ. Wa juntúul soldado ku yilik tsʼoʼok u káajal u kʼastal u escudoeʼ tu séebaʼanil ku yilik u yutskíintik utiaʼal u meyajtiʼ kéen kaʼa xiʼik baʼateʼel. ¿Bix jeʼel k-beetik yéetel k-fe le baʼax ku beetik kaʼach le soldadoʼoboʼ?

4. ¿Baʼaxten mantatsʼ unaj k-ilik wa maʼalob yanil k-fe, yéetel bix jeʼel k-ojéeltik wa maʼalob yanileʼ?

⁴ Jeʼex u beetik le soldadoʼob úuchjeakiloʼ, toʼon xaneʼ mantatsʼ unaj k-ilik wa maʼalob yanil k-fe. Lelaʼ cada juntúul unaj  u beetik. Wa k-beetkeʼ k-eʼesik tsʼoʼok k-líiʼsikba utiaʼal le baʼateʼel yaantoʼon tu contra le demonioʼoboʼ (Efe. 6:10-12). ¿Bix jeʼel k-líiʼsikba utiaʼal k-aktáantik le túuntaj óoloʼoboʼ? Yáaxeʼ unaj k-kʼáatik u yáantaj Dios. Tsʼoʼoleʼ kʼaʼabéet k-xokik u Tʼaan utiaʼal k-ilik wa yaantoʼon le fe u kʼáat Dios ka yanaktoʼonoʼ (Heb. 4:12). Le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Okes a wóol tiʼ Yuumtsil yéetel tuláakal a puksiʼikʼal maʼ a walab óoltik le naʼat yaan tiʼ techoʼ» (Pro. 3:5, 6). Tukult lelaʼ: ka kʼaʼabéetchaj a chʼaʼtuklik junpʼéel baʼax kʼaʼanaʼaneʼ, ¿ta chaʼaj wa a nuʼuktaʼal tumen u Tʼaan Dios jeʼex u yaʼalik le tekstooʼ? Jeʼex le ka pʼáat minaʼantech taakʼineʼ, ¿kʼaʼaj wa tech le baʼax ku yaʼalik u beetik Jéeoba tiʼ Hebreoʼob 13:5? Teʼeloʼ ku yaʼalik: «Mix bikʼin ken in pʼatech yéetel mix bikʼin ken in xúumpʼattech». ¿Jach wa ta creertaj maʼ ken u pʼatech Jéeoba? Wa beyoʼ, u escudoil a fejeʼ maʼalob yanil.

5. ¿Baʼax jeʼel k-tsʼáaik cuenta kéen k-xakʼalt bix yanil k-fejeʼ?

⁵ Kéen a xakʼalt bix yanil a fejeʼ maʼ xaaneʼ ka tsʼáaik cuenta maʼ jach muʼukʼaʼaniʼ yéetel yaan jujunpʼéel baʼaloʼob unaj a maʼalobkíintik ichil a kuxtal. Ka tsʼáaik wal cuentaeʼ yaan baʼaloʼob eʼesik maʼ muʼukʼaʼan a fejiʼ. ¿Bey baʼaxeʼ? Maʼ xaaneʼ ka sen chʼíikil a tukult le talamiloʼob ka aktáantikoʼ, ka séeb creertik le baʼaxoʼob ku yaʼalaʼal tu contra u kaajal Jéeobaoʼ yéetel yaan jujunpʼéel baʼaloʼob lúuʼsik a wóol. Wa bey u yúuchultechoʼ, ¿baʼax jeʼel a beetik utiaʼal maʼ u xuʼulul u yantal a fejeʼ?

6. ¿Yoʼolal baʼaxoʼob maʼ kʼaas u chiʼichnaktal máakiʼ?

⁶ Maʼ kʼaas u chiʼichnaktal máak yoʼolal jujunpʼéel baʼaloʼobiʼ, jeʼex le u tsʼíiboltik máak u lúubul utsil tiʼ Jéeoba yéetel Jesuseʼ (1 Cor. 7:32). Tsʼoʼoleʼ wa tsʼoʼok k-lúubul tiʼ junpʼéel nojoch kʼebaneʼ tu séebaʼanil k-ilik k-kaʼa bisikba yéetel Jéeoba (Sal. 38:18). Le máaxoʼob tsʼokaʼan u beeloʼob xanoʼ u kʼáat u kiʼimakkúunt u yóol u núupoʼob, tsʼoʼoleʼ tuláakloʼon k-kʼáat ka xiʼik utsil tiʼ k-láakʼtsiloʼob yéetel tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ (1 Cor. 7:33; 2 Cor. 11:28).

7. 1) ¿Baʼax jeʼel u yúuchul tiʼ k-fe wa k-sen chiʼichnaktaleʼ? 2) Jeʼex u yaʼalik Proverbios 29:25, ¿baʼaxten maʼ unaj k-sajaktal tiʼ wíinikiʼ?

⁷ Baʼaleʼ wa k-sen chiʼichnaktaleʼ yaan u pʼáatal minaʼan k-fe. Junpʼéel baʼax beetik u chiʼichnaktal máakeʼ letiʼe u sen tuklik kʼaʼabéet u maasil nookʼ tiʼ yéetel u sen yantal baʼal u jaante (Mat. 6:31, 32). Leloʼ jeʼel u beetik u chʼíikil u kaxt máak chéen ayikʼaliloʼob yéetel u yaabiltik le taakʼinoʼ. Wa ku yúuchultoʼoneʼ jeʼel u pʼáatal minaʼan k-fejeʼ yéetel jeʼel u xuʼulul k-meyajtik Jéeobaeʼ (Mar. 4:19; 1 Tim. 6:10). Uláakʼ baʼax beetik k-sen chiʼichnaktaleʼ letiʼe k-chʼíikil k-tukult bix u yilkoʼon u maasiloʼ. Le oʼolal tu lugar k-beetik baʼax uts tu tʼaan Jéeobaeʼ saajkoʼon k-pʼaʼastaʼal bey xan k-chʼaʼpachtaʼal tumen u maasil. ¿Baʼax unaj k-beetik utiaʼal maʼ u yúuchultoʼon beyoʼ? Kʼaʼabéet k-kʼáatik tiʼ Jéeoba ka u muʼukʼaʼankúunt k-fe yéetel ka u yáantoʼon utiaʼal maʼ k-sajaktal tiʼ wíinik (xok Proverbios 29:25; Luc. 17:5).

8. ¿Baʼax unaj k-beetik wa ku yaʼalaʼal baʼaloʼob tu contra Jéeoba yéetel tu contra k-sukuʼunoʼob?

⁸ Satanás, «u taatail le tuusoʼ», ku beetik u yaʼalaʼal baʼaloʼob maʼ jaajtak tu contra Jéeoba yéetel k-sukuʼunoʼob (Juan 8:44). ¿Bix u beetik? Letiʼe apostataʼob ku meyajtiʼ utiaʼal u yaʼalikoʼob baʼaloʼob maʼ jaajtak tu contra u káajal Jéeobaoʼ. Le baʼaxoʼob ku yaʼalikoʼoboʼ ku naʼaksaʼal ich Internet, ku máansaʼal tiʼ televisión wa ku kaxtikoʼob uláakʼ bix u yaʼalikoʼob. Le baʼaloʼob ku yaʼalikoʼoboʼ bey «tʼabaʼan flechaʼob» ku meyaj tiʼ Satanaseʼ (Efe. 6:16). ¿Baʼax unaj k-beetik wa k-uʼuyik le baʼaxoʼob ku yaʼalikoʼoboʼ? Maʼ unaj k-creertikiʼ.  ¿Baʼaxten? Tumen k-confiar tiʼ Jéeoba bey xan tiʼ k-sukuʼunoʼob. Le oʼolal k-kanáantik maʼ u yantal mix baʼal k-il yéetel le apostataʼoboʼ. Maʼatech k-baʼateltʼaan tu yéeteloʼob tu yoʼolal mix baʼal, mix utiaʼal u taaktal k-ojéeltik baʼax ken u yaʼaloʼob.

9. ¿Baʼax jeʼel u yúuchul tiʼ máak wa ku sen lúubul u yóoleʼ?

⁹ Le baʼaxoʼob lúuʼsik k-óoloʼ jeʼel u beetik u pʼáatal minaʼan k-fejeʼ. Le talamiloʼoboʼ ku beetkoʼob u lúubul u yóol máak, baʼaleʼ maʼ tu páajtal k-pʼatkoʼob chéen beyoʼ, kʼaʼabéet k-ilik k-utskíintikoʼob. Chéen baʼaleʼ maʼ unaj k-sen chʼíikil k-tukultoʼobiʼ, tumen jeʼel u beetik u xuʼulul k-tuukul tiʼ le jatsʼuts esperanza u tsʼaamaj Jéeobaoʼ (Apo. 21:3, 4). U jaajileʼ le baʼaxoʼob k-aktáantikoʼ ku lúuʼsikoʼob k-óol, baʼaleʼ wa ku píitmáan k-chiʼichnaktaleʼ jeʼel tak u xuʼulul k-meyajtik Dioseʼ (Pro. 24:10). Le beetik maʼ unaj k-chaʼik u yúuchultoʼoniʼ.

10. ¿Bix u yáantkoʼon le baʼax tu yaʼalaj juntúul kiikoʼ?

¹⁰ Koʼox ilik baʼax ku beetik juntúul kiik kajaʼan Estados Unidos. Le kiikaʼ táan u kanáantik u yíicham tumen jach kʼojaʼan, kex beyoʼ ku yilik xan u kanáantik u fe. Le ka tu tsʼíibtaj junpʼéel carta utiaʼal u túuxt tu Betelil Estados Unidoseʼ, tu yaʼalaj: «Yaan kʼiineʼ le baʼax k-aktáantikoʼ ku beetik k-jach chiʼichnaktal yéetel ku lúuʼsik k-óol, baʼaleʼ le esperanza yaantoʼonoʼ ku yáantkoʼon. Jach kin tsʼáaik u graciasil tiʼ Jéeoba yoʼolal tuláakal le baʼaxoʼob ku tsʼáaiktoʼon utiaʼal k-muʼukʼaʼankúuntik k-fe yéetel u líikʼil k-óoloʼ. Tuláakal le tsolnuʼukoʼob ku tsʼáaiktoʼonoʼ jach kʼaʼabéettoʼon. Ku yáantkoʼon utiaʼal u chúukpajal k-óol yéetel k-aktáantik le baʼaxoʼob ku beetik Satanás utiaʼal u náachkuntkoʼon tiʼ Jéeobaoʼ». Le baʼax tu yaʼalaj le kiikoʼ ku yeʼesiktoʼoneʼ jeʼel u chúukpajal k-óol kex ka yanak baʼaxoʼob lúuʼsik k-óoleʼ. ¿Bix jeʼel k-beetkeʼ? Unaj k-kʼaʼajsikeʼ le baʼax k-aktáantikoʼ ku meyaj tiʼ Satanás utiaʼal u túuntik k-óol. Unaj xan k-creertik maʼ ten u pʼatoʼon Jéeoba yéetel k-ilik k-jóoʼsik u yutsil le kaʼansaj ku tsʼáaiktoʼonoʼ.

11. ¿Tiʼ baʼax kʼáatchiʼiloʼob unaj k-tuukul?

¹¹ Kux túun toʼon, ¿maʼalob wa yanil k-fe? Utiaʼal k-ojéeltikeʼ maʼalob ka tuukulnakoʼon tiʼ le kʼáatchiʼobaʼ: «Ka tin aktáantaj junpʼéel talamileʼ,  ¿tin wilaj wa maʼ in sen chiʼichnaktal? ¿Kin wilik wa maʼ in creertik le baʼaxoʼob maʼ jaajtak ku yaʼalik le apostataʼob yéetel maʼ in baʼateltʼaan tu yéeteloʼoboʼ? Kex ku lúubul in wóoleʼ, ¿tsʼoʼok wa in kanik in aktáante?». Wa beyoʼ, u kʼáat u yaʼaleʼ maʼalob yanil a fe. Baʼaleʼ maʼ unaj u náayal k-óoliʼ tumen Satanaseʼ jeʼel u beetik uláakʼ baʼaloʼob utiaʼal u táabsikoʼoneʼ. Koʼox ilik junpʼéeliʼ.

12. ¿Baʼax jeʼel u yúuchul wa k-bin tu paach le ayikʼaliloʼ?

¹² Le ayikʼaliloʼ jeʼel u beetik u náayal k-óoleʼ yéetel jeʼel u beetik u pʼáatal minaʼan k-fejeʼ. Apóstol Pabloeʼ tu yaʼalaj: «Juntúul máak táan u beetik u soldadoileʼ, utiaʼal ka páajchajak u lúubul utsil tiʼ le máax tʼan u beet u soldadoiloʼ, mix juntéen ku yoksikuba tiʼ yaanal baʼaloʼob» (2 Tim. 2:4). Úuchjeakileʼ u soldadoiloʼob Romaeʼ maʼatech u chaʼabal u beetkoʼob uláakʼ meyaj utiaʼal u náajaltikoʼob taakʼin. ¿Baʼax jeʼel u yúuchul wa ku beetkoʼobeʼ?

13. ¿Baʼaxten le soldadoʼoboʼ maʼatech u beetkoʼob uláakʼ meyajoʼob?

¹³ Tuukulnakoʼon tiʼ lelaʼ: junmúuchʼ soldadoʼobeʼ desde ken sáaschajkeʼ táan u entrenaroʼob, chéen baʼaleʼ juntúul tiʼ letiʼobeʼ, bijaʼan kon janal teʼ mercadooʼ. Kéen chíinik kʼiineʼ u maasil soldadoʼoboʼ ku jaʼik u yej u espadaʼob yéetel ku yilkoʼob wa maʼalob yanil tuláakal u nuʼukulil u baʼateloʼob. Chéen baʼaleʼ le ku koonol teʼ mercadooʼ buuyul u máakʼant le janal ken u kon tuláakʼ kʼiinoʼ. Kéen sáaschajkeʼ le máaxoʼob pʼekmiloʼoboʼ ku téek kʼuchloʼob utiaʼal u baʼateloʼob tu contraʼob. ¿Máax listo utiaʼal le baʼateloʼ? ¿Máax kun kiʼimakkúuntik u yóol le máax nuʼuktikoʼoboʼ? ¿Máax jeʼel u yáantkech teʼ baʼateloʼ? ¿Le u líiʼsmuba tubeeloʼ, wa le saatal u yóol koonoloʼ?

14. ¿Baʼax maas kʼaʼanaʼan k-tiaʼal?

¹⁴ Jeʼex u beetik le soldadoʼob úuchjeakiloʼ, toʼon xaneʼ maʼ t-chaʼik u náayal k-óol yéetel uláakʼ baʼaloʼob. K-kʼáat beet le baʼax maas kʼaʼanaʼanoʼ: k-lúubul utsil tiʼ Jéeoba yéetel Cristo, le máaxoʼob nuʼuktikoʼonoʼ. Maas kʼaʼanaʼan k-ilik k-lúubul utsil tiʼob ke jeʼel baʼaxak ka u tsʼáatoʼon u yóokʼol u kaab Satanaseʼ. K-ilik u meyajtoʼon k-tiempo yéetel k-muukʼ utiaʼal k-meyajtik Jéeoba. Tsʼoʼoleʼ k-ilik xan wa  maʼalob yanil u escudoil k-fe yéetel uláakʼ u nuʼukuliloʼob k-baʼateʼel.

15. ¿Baʼax tsolnuʼukil tu tsʼáaj Pablo, yéetel baʼaxten?

¹⁵ Mix juntéen unaj u náayal k-óol. ¿Baʼaxten? Tumen apóstol Pabloeʼ tu yaʼaleʼ le máaxoʼob u «chʼaʼtukultmaj u ayikʼaltaloʼoboʼ» yaan u «náachkuntaʼaloʼob tiʼ le fejoʼ» (1 Tim. 6:9, 10). Le tʼaan «náachkuntaʼaloʼob[oʼ]» u kʼáat u yaʼaleʼ wa k-bin tu paach ayikʼaliloʼobeʼ yaan u náayal k-óol. K-puksiʼikʼaleʼ jeʼel u ‹lúubul tiʼ junpʼéel léech bey xan tiʼ kʼaakʼas tsʼíibolaloʼob chéen kuneloʼobeʼ›. Le oʼolal maʼ unaj k-chaʼik u yokol le kʼaakʼas tsʼíibolaloʼob ichil k-puksiʼikʼaloʼ. Tumen letiʼe baʼaxoʼob ku meyaj tiʼ le Kʼaasilbaʼal utiaʼal u beetik u pʼáatal minaʼan k-fejoʼ.

16. ¿Tiʼ baʼax kʼáatchiʼiloʼob unaj k-tuukul kéen k-xok Marcos 10:17 tak 22?

¹⁶ Koʼox aʼalikeʼ yaantech taakʼin yéetel jeʼel u páajtal a manik jeʼel baʼaxak a kʼáateʼ. ¿Kʼaas wa túun a manik baʼaloʼob uts ta wich kex maʼ kʼaʼabéettechiʼ? U jaajileʼ maʼ. Baʼaleʼ tuukulnen tiʼ le kʼáatchiʼobaʼ: kex jeʼel u páajtal in manik jeʼel baʼaxak in kʼáateʼ, ¿yaan wa u meyajten? ¿Jeʼel wa u páajtal in kanáantikeʼ? ¿Yaan wa u káajal in yaabiltikoʼob? Wa beyoʼ, ¿maʼ wa kun úuchulten jeʼex le xiʼipal jach ayikʼal maʼ tu yóotaj u tsaypacht Jesús le ka invitartaʼaboʼ? (Xok Marcos 10:17-22). U jaajileʼ maas maʼalob ka  kuxlakoʼon yéetel junpʼíit baʼaloʼob, beyoʼ maas yaan u yantaltoʼon tiempo yéetel muukʼ utiaʼal k-beetik baʼax uts tu tʼaan Jéeoba.

17. ¿Baʼax maʼ unaj u tuʼubultoʼoniʼ?

¹⁷ Maʼ unaj u tuʼubultoʼon tiaʼanoʼon ichil junpʼéel baʼateleʼ, le oʼolal sáamsamal kʼaʼabéet k-líiʼsikba tubeel (Apo. 12:17). Cada juntúuleʼ unaj u yilik u chich machik u escudoil u fe, mix juntúul sukuʼun jeʼel u páajtal u beetik t-oʼolaleʼ.

18. ¿Baʼaxten le soldadoʼob kaʼachoʼ jach ku chich machik u escudoʼob?

¹⁸ Úuchjeakileʼ le soldado ku tsʼáaik u yóol baʼateloʼ jach ku respetartaʼal. Baʼaleʼ wa ku suut teʼ baʼateʼel minaʼan u escudooʼ suʼtsil u yilaʼal. Lelaʼ bey xan u yeʼesik le baʼax tu tsʼíibtaj le historiador Tácitooʼ: «U suut [juntúul soldado] teʼ baʼateʼel wa minaʼan u escudooʼ jach suʼtsil». Le oʼolal bakáan le soldadoʼoboʼ jach ku chich machik u escudoʼob.

19. ¿Baʼax unaj k-beetik utiaʼal k-chich machik u escudoil le fejoʼ?

¹⁹ Utiaʼal k-chich machik u escudoil le fejoʼ unaj k-bin mantatsʼ teʼ muchʼtáambaloʼoboʼ yéetel k-tʼaan tu yoʼolal u kʼaabaʼ Dios yéetel u Reino (Heb. 10:23-25). Tsʼoʼoleʼ unaj k-xokik sáamsamal le Bibliaoʼ yéetel k-kʼáatik tiʼ Jéeoba ka u yáantoʼon k-tsʼáa ichil k-kuxtal u tsolnuʼukoʼob (2 Tim. 3:16, 17). Beyoʼ mix junpʼéel tiʼ le u nuʼukuliloʼob baʼateʼel ku meyaj tiʼ Satanás kun náachkuntkoʼon tiʼ Jéeobaoʼ (Isa. 54:17). U «nojoch escudoil le fejoʼ» yaan u kanáantkoʼon. Yaan u chúukpajal k-óol k-múul meyajt Jéeoba yéetel k-sukuʼunoʼob. Tsʼoʼoleʼ maʼ chéen yaan k-ganartik le baʼateʼel yaantoʼon sáamsamaloʼ, baʼaxeʼ yaan u páajtal k-ilik bix ken u xuʼuls Jesús tiʼ Satanás paʼteʼ yéetel le máaxoʼob yanoʼob tu tséeloʼ (Apo. 17:14; 20:10).