KEX LE BIBLIA MAʼATECH U TʼAAN TIʼ CIENCIAOʼ TSʼOʼOK U YILAʼAL JAAJ BAʼAX KU YAʼALIK. KOʼOX ILIK JUJUNPʼÉEL EJEMPLOʼOB.

¿Bix úuchik u káajal le kaʼan yéetel le Luʼumoʼ?

Kaʼacheʼ le cientificoʼoboʼ yaʼab baʼaloʼob ku tuklikoʼob yoʼolal bix káajikoʼob. Baʼaleʼ yanoʼobeʼ yaan jujunpʼéel baʼaxoʼob tsʼoʼok u kʼexpajal bix u creertikoʼob. Chéen baʼaleʼ le Bibliaoʼ desde úuch u yaʼale (Génesis 1:1).

¿Bix le Luʼumaʼ?

Úuchjeakileʼ ku tuklaʼaleʼ tuláakal le Luʼumaʼ táax yanik. Teʼ siglo cinco táanil tiʼ u taal Jesusoʼ, yanchaj jujuntúul cientificoʼob griegoʼobeʼ tu yaʼaloʼobeʼ maʼ táaxiʼ, baʼaxeʼ wóolis. Chéen baʼaleʼ óoxpʼéel sigloʼob táanil tiʼ lelaʼ, Isaías, juntúul máax tsʼíibt le Bibliaoʼ tu yaʼaleʼ ‹wóolis le Luʼumoʼ› (Isaías 40:22, TNM).

¿Ku kʼastal wa le baʼaxoʼob yaan teʼ kaʼanoʼ?

Aristóteles, juntúul científico griego anchaj teʼ siglo cuatro táanil tiʼ u taal Jesusoʼ, tu yaʼaleʼ chéen le Luʼum ku kʼastaloʼ, le baʼaxoʼob yanoʼob teʼ kaʼanoʼ maʼatech. Lelaʼ máan yaʼab años bey u creertaʼaloʼ, chéen baʼaleʼ teʼ siglo diecinueveoʼ le cientificoʼoboʼ joʼopʼ u yilkoʼobeʼ tuláakal baʼax ku kʼastal, tak le baʼaxoʼob yanoʼob teʼ kaʼan jeʼex le estrellaʼoboʼ (tiʼ lelaʼ ku yaʼalaʼal entropía). Lord Kelvineʼ juntúul tiʼ le máaxoʼob tu tsʼáaj kʼaj óoltbil lelaʼ. Letiʼeʼ tu yilaj jaaj baʼax ku yaʼalik le Bibliaaʼ: «Tuláakaleʼ bíin xuʼupuk jeʼel bix u xuupul le nookʼoʼ» (Salmo 102:25, 26). Jeʼex u yaʼalik le Bibliaoʼ, Kelvineʼ ku creertik kaʼach chéen Dios jeʼel u beetik u xuʼulul u kʼastal le baʼaloʼoboʼ (Eclesiastés 1:4).

¿Yaan wa tiʼ baʼax etsʼekbal le planetaʼoboʼ?

Aristóteleseʼ ku creertik kaʼacheʼ le Luʼumoʼ chúumuk yanil yéetel kʼaalal tiʼ junpʼéel nuxiʼ bola sáaskʼaleʼen yéetel tu paacheʼ yaan uláakʼ bolaʼob tuʼux yaan uláakʼ planetaʼob. Teʼ siglo dieciocho tsʼoʼokok u taal Jesusoʼ, le cientificoʼoboʼ káaj u yaʼalikoʼobeʼ le planetaʼoboʼ chʼúuykab yaniloʼob. Chéen baʼaleʼ óoxpʼéel sigloʼob táanil tiʼ lelaʼ, u libroil Jobeʼ tu yaʼaleʼ Dioseʼ «tu chʼuykíintaj yóokʼol kaab tu jáampikʼeʼenil» (Job 26:7).

KEX LE BIBLIA MAʼATECH U TʼAAN TIʼ TSʼAAKOʼ TU YAʼALAJ JUJUNPʼÉEL BAʼALOʼOB UTIAʼAL U KANÁANTIK U TOJ ÓOLAL MÁAK.

 U tsʼaʼabal junpáayil máax kʼojaʼan

U Ley Moiseseʼ ku yaʼalik kaʼacheʼ le máaxoʼob yaan lepra tiʼoboʼ unaj u náachkuntaʼaloʼob tiʼ le máaxoʼob toj u yóoloʼoboʼ. Óoliʼ 700 añoseʼ anchaj yaʼab pakʼbeʼen kʼojaʼaniloʼob, bey tu tsʼáaj cuenta le máakoʼob kʼaʼabéet u beetaʼal le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Le baʼax úuch aʼalaʼakaʼ tak bejlaʼaʼ ku yáantajeʼ (Levítico capítulo 13 yéetel 14).

U pʼoʼik u kʼab máak kéen u mach juntúul kimen

Tu tsʼoʼokbal le siglo diecinueveo le doctoroʼoboʼ maʼatech u pʼoʼik u kʼaboʼob kéen tsʼoʼokok u machkoʼob juntúul kimen tsʼoʼoleʼ bey u bin u yiloʼob uláakʼ kʼojaʼanoʼoboʼ, lelaʼ le beet u kíimil yaʼab máakoʼob. Le Ley tsʼaʼab tiʼ Moisesoʼ ku yaʼalikeʼ máax ku machik juntúul kimeneʼ ku pʼáatal maʼ limpio yaniliʼ. Ku yaʼalik xaneʼ utiaʼal u kaʼa pʼáatal limpioeʼ unaj u wiwitsʼjaʼataʼal. Lelaʼ jach áantajnaj utiaʼal maʼ u kʼojaʼantal máak (Números 19:11, 19).

U mukik u taʼ máak

Cada añoeʼ maas tiʼ medio millón mejen paalal ku kíimil ikil u wachʼkʼajloʼob. Lelaʼ maases ku yúuchul tumen tiʼ ku máanoʼob tuʼux yaan u taʼ wíinikiʼ. U Ley Moiseseʼ ku yaʼalikeʼ le israelitaʼoboʼ unaj u náachtaloʼob taʼ yéetel unaj u mukikoʼob (Deuteronomio 23:13).

U circuncidartaʼal máak

U Ley Dioseʼ ku yaʼalik kaʼacheʼ unaj u circuncidartaʼal le mejen paalaloʼob kéen u tsʼáa ocho dias tiʼoboʼ (Levítico 12:3). Juntúul chaambal táant u síijileʼ tak kéen u tsʼáa ocho dias tiʼ ku chan tattal u kʼiʼikʼel. Tu kʼiinil le israelitaʼoboʼ kéen síijik juntúul chaambaleʼ ku páaʼtaʼal maas tiʼ junpʼéel semana utiaʼal u circuncidartaʼal, beyoʼ ku kanáantaʼal. Lelaʼ úuch u yaʼal le Bibliaoʼ, antes tak tiʼ u yantal yaʼabkach túumben tsʼaakoʼob jeʼex le yanoʼob bejlaʼoʼ.

Kiʼimak óolal yéetel toj óolal

Le doctoroʼob yéetel le científicoʼoboʼ ku yaʼalikoʼobeʼ ku taasik yaʼab utsil u yantal kiʼimak óolal tiʼ máak, esperanza, u suuktal u tsʼáaik u diosboʼotikil bey xan u kanik perdonar. Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ junpʼéel «puksiʼikʼal kiʼimak u yóoleʼ maʼalob tsʼaak, baʼaleʼ maʼ óolaleʼ ku beetik u lúubul muukʼ» (Proverbios 17:22).