Yaan máaxeʼ jeʼel u pʼektik u maasil chéen yoʼolal u raza, u idioma wa u religión. Jeʼel u pʼektik xan tumen xiib wa koʼolel bey xan tumen ayikʼal wa óotsil. Yaan máax xaneʼ ku pʼektik u maasil yoʼolal u edad, wa xooknajaʼan, wa kʼojaʼan bey xan yoʼolal bix u yilaʼal. Chéen baʼaleʼ kex beyoʼ ku yaʼalikoʼob maʼ u pʼekmoʼob mix máakiʼ.

Kux túun teech, ¿a pʼekmaj wa máax? Yaan kʼiineʼ séeb k-ilik wa juntúul máakeʼ u pʼekmaj u maasil. Chéen baʼaleʼ toʼoneʼ k-tuklikeʼ mix máak k-pʼekmaj. U jaajileʼ kex maʼ t-tsʼáaik cuentaeʼ tuláakloʼon yaan kʼiin k-pʼektik u maasil. David Williams, juntúul máax kaʼanchajaʼan u xookeʼ, ku yaʼalikeʼ wa juntúul máak u pʼekmaj wa máax yéetel ku yilkeʼ, «sin ke u tsʼáaik cuentaeʼ maʼ maʼalob ken u tratartiliʼ».

Yovitsaeʼ juntúul máak kajaʼan tu noojol-lakʼinil Europa, teʼeloʼ yaan junjaats máakoʼob jelaʼan bix u kuxtaloʼob tiʼ u maasil. Letiʼeʼ ku yaʼalik: «Kin tuklik kaʼacheʼ minaʼan mix máak uts ichiloʼob. Maʼ in tsʼáa cuenta wa in pʼekmaj u maasiliʼ. Kin waʼalik kaʼacheʼ jaaj le baʼax kin tuklik tu yoʼolaloʼoboʼ».

Yaʼab gobiernoʼobeʼ u tsʼaamoʼob leyoʼob utiaʼal maʼ u pʼektaʼal le máaxoʼob yaanal u razaʼob wa uláakʼ clase máakoʼob. Kex beyoʼ maʼ u beetoʼob u xuʼulul u pʼektikuba máakiʼ. ¿Baʼaxten? Tumen le leyoʼobaʼ chéen ku controlartik le baʼax ku beetik u maasiloʼ, maʼ le baʼax ku tuklikoʼob yéetel ku yuʼubikoʼoboʼ. Tsʼoʼoleʼ u jaajileʼ tu tuukul yéetel tu puksiʼikʼal máak ku káajal u pʼektik wa máax. Wa beyoʼ, ¿u kʼáat wa u yaʼal junpuliʼ maʼ tun béeytal u xuʼulul k-pʼektik u maasil? ¿Yaan wa baʼax jeʼel u yáantkoʼoneʼ?