1. Mang boch e magawon ni be mada’nag boor e tapigpig rok Jehovah nib yul’yul’ ni be k’aring e mochuch nge kireban’ ngorad?

BOOR e tapigpig rok Jehovah u ga’ngin yang e fayleng ni yad be mada’nag boch e magawon ni be k’aring e mochuch nge kireban’ ngorad. Kam guy boch e walag u lan e ulung rom ni ireray e n’en be buch rorad, fa? Bay boch e Kristiano ni keb e m’ar ngorad nib ubchiya’ ara be kireban’rad ni bochan e kem’ be’ nib t’uf rorad. Ma yugu boch e Kristiano e kari kireban’rad ni bochan e bay be’ u lan e tabinaw rorad ara reb e fager rorad nib chugur thilrad ni ke digey e tin riyul’. Ma boch e ke gafgow ni bochan e yoko’, ara durru’, ara boch ban’en ni ma yib ni yima gafgow riy. Gubin e pi walag ney nib t’uf ni ngan fal’eg lanin’rad. Ere uw rogon nrayog ni ngad ayuweged yad?

2. Mang fan ni immoy yu ngiyal’ nib t’uf ni ngan fal’eg laniyan’ apostal Paul?

² Boor e magawon ni buch rok apostal Paul ni tay e yafos rok nga thatharen e riya’. (2 Kor. 11:23-28) Ku thingari athamgiliy ba mit e gafgow ni bod rogon e rachangal ni ke rag nga bang u dow, nre n’ey e sana ba “liliy” ni yib ngak. (2 Kor. 12:7) Ku immoy ba ngiyal’ ni kireban’ u nap’an ni digey Demas nreb e walag ni ur maruwelgow u taabang, ya “ke t’uf rok e ngongol nu roy u fayleng.” (2 Tim. 4:10) Paul e ir reb e Kristiano ni kan dugliy nga gelngin Got nib thothup ma rib gol nga rogon ni i ayuweg yugu boch e girdi’, machane immoy yu ngiyal’ ni i meewar laniyan’.​—Rom. 9:1, 2.

3. Mini’ e piin nra fal’eged laniyan’ Paul mar ayuweged?

³ I yag ni ngan fal’eg laniyan’ Paul min ayuweg ko tin nib t’uf rok. Uw rogon? I fanay Jehovah gelngin nib thothup ni nge pi’ gelngin Paul. (2 Kor. 4:7) Ki fal’eg Jehovah laniyan’ u daken e pi walag ni Kristiano. I yog Paul ni bay boch e walag ni ur maruwelgad u taabang ni ‘kar ra fal’eged laniyan’.’ (Kol. 4:11) Boch ko pi walag nem ni weliy murung’agrad e aram Aristarkus, nge Tykikus, nge Mark. Ra gelnaged laniyan’ Paul mar ayuweged ni nge athamgil. Mang boch e fel’ngin ni ayuweg e re dalip i Kristiano ney ni nge yag nra fal’eged laniyan’  Paul? Uw rogon nrayog ni ngad folwokgad rorad u nap’an ni gad be guy rogon ni ngad fal’eged laniyan’ boch i gadad ma gad pi’ e athamgil ngorad?

4. Uw rogon ni dag Aristarkus ni ir reb e fager rok Paul nib yul’yul’?

⁴ Aristarkus nreb e Kristiano nu Thessalonika nreb e binaw ni bay u lan yu Macedonia e ir reb e fager rok Paul nib yul’yul’. Yay nsom’on ni kad beeged murung’agen Aristarkus u lan e Bible e nap’an ni yan Paul nga Efesus ko yay ni dalip e milekag ni tay ni be machib. I un Aristarkus ngak Paul ko re milekag nem, machane i yib ba ulung i girdi’ ra koled Aristarkus. (Acts 19:29) Nap’an nni pag, ma de chuw ni bochan e nge yag ni ayuweg e pogofan rok, ya par rok Paul. Boch e pul nga tomuren u nap’an ni bay Paul u Greece, ma ka bay Aristarkus rok ni be ayuweg ni yugu aram rogon ni be guy e pi toogor rok Paul rogon ni ngar thanged e fan rok. (Acts 20:2-4) U bang ko duw ni 58 C.E. ma aram min pi’ Paul nga Roma nib kalbus, me un Aristarkus ngak ko re milekag nem nib n’uw woen, me pil e barkow ngorow. (Acts 27:1, 2, 41) Sana ku rayog nnap’an ra tawgow nga Roma, maku immoy ba ngiyal’ nni kalbusnagrow Paul. (Kol. 4:10) Dariy e maruwar riy ni aram fan nib gel e athamgil ni tay laniyan’ Paul miki yag ni nge fel’ laniyan’ ni bochan e re fager rok ney nib yul’yul’!

5. Uw rogon nrayog ni ngad manged reb e fager nib yul’yul’ nrogon nib puluw ko Proverbs 17:17?

⁵ Ku rayog ni ngad manged reb e fager nib yul’yul’ ni aram e ngad chugurnaged gadad ngak pi walagdad ko ngiyal’ nib fel’ rogon gubin ban’en u puluwrad nge ngiyal’ ni keb e “gafgow” ngorad ni bod rogon e n’en ni rin’ Aristarkus. (Mu beeg e Proverbs 17:17, BT.) Yugu ra ke m’ay e magawon ni be mada’nag reb i walagdad, machane kab t’uf ni ngan fal’eg laniyan’. Frances * e yim’ e chitamangin me dalip e pul nga tomuren miki yim’ e chitiningin, ni yow l’agruw nra m’ow ko cancer. I yog ni gaar: “Gu be lemnag nib n’uw nap’an ni gad ma gafgow ko pi magawon nib gel ni ma yib ngodad. Ma gu be pining e magar ko pi fager ni yad ba yul’yul’ ndar paged talin ni ka be kireban’ug ni yugu aram rogon ni ke n’uw nap’an ni ke yim’ e gallabthir rog.”

6. Faanra gad ba yul’yul’, ma mang e gad ra rin’?

⁶ Pi fager nib yul’yul’ e yad ma pag farad u boch ban’en ni fan e ngar ayuweged pi walagrad. Bod ni,  bay reb e walag ni pumoon ni ka nog Peter ngak ni yog e togta rok ni keb ba mit e m’ar ngak nib ubchiya’ nra yim’ riy. I yog Kathryn ni leengin ni gaar: “Bay ba wu’ i mabgol u lan e ulung romow ni yow e ra fekew gamow ni ngguyew e togta u nap’an nnog ngomow murung’agen e m’ar rok Peter. Ka chingiyal’ nem mar dugliyew ni yow ra ayuwegmow u fithik’ e biney e magawon nib ga’ ni keb ngomow, ma dariy ba ngiyal’ ni kar pagew gamow, ma ra t’uf e ayuw romow u ban’en ma yow bay ni ngar ayuwegew gamow.” Riyul’ nra yib e athamgil nga lanin’dad ni ngad nanged ni bay e tin riyul’ e fager rodad nrayog ni ngar ayuweged gadad ni ngad athamgilgad u fithik’ e pi magawon ni ma yib ngodad!

7-8. Uw rogon ni dag Tykikus ni ir be’ nrayog ni ngan pagan’uy ngak nrogon ni bay ko Kolose 4:7-9?

⁷ Tykikus nreb e Kristiano ni ir be’ ko nug nu Asia ni bay u tan pa’ yu Roma e ir be’ ni ur machibgow Paul u taabang nrayog ni ngan pagan’uy ngak. (Acts 20:4) U bang ko duw ni 55 C.E., me yarmiy Paul ni ngan kunuy e salpiy ni fan e ngan ayuweg e pi Kristiano u Judea, ma rayog ni pi’ Tykikus ni nge un i rin’ e re gaf i maruwel ney nib ga’ fan. (2 Kor. 8:18-20) Boch nga tomuren u nap’an nni kalbusnag Paul u Roma ko yay nsom’on, ma Tykikus e ir e i fek e thin rok i yan ko pi walag. Ir e fek e yungi babyor ni i yoloy Paul nge yan i pi’ ko pi ulung u Asia maku be yog e thin rok Paul ngorad ni nge pi’ e athamgil nga lanin’rad.​—Kol. 4:7-9.

⁸ I par Tykikus ni ir reb e fager rok Paul nrayog ni nge pagan’ ngak. (Titus 3:12) Gathi gubin e Kristiano ni immoy e ngiyal’ nem nrayog ni ngan pagan’uy ngorad ni bod rogon Tykikus. U bang ko duw ni 65 C.E. u nap’an nni kalbusnag Paul ko yay ni gaman e l’agruw ngay, me yoloy ko babyor rok ni boor e pumoon ni Kristiano ko nug nu Asia nda kur chaggad ngak nsana bochan e yad be rus ngak e piin be togopuluw ngak Paul. (2 Tim. 1:15) Machane, rayog ni nge taga’ Paul ngak Tykikus. Ere ki pi’ reb e maruwel ngak ni nge rin’. (2 Tim. 4:12) Dariy e maruwar riy nri felfelan’ Paul ni bay reb e fager rok nib manigil ni bod Tykikus.

9. Uw rogon nrayog ni ngad folwokgad rok Tykikus?

⁹ Rayog ni ngad folwokgad rok Tykikus ni aram e ngad manged reb e fager nrayog ni ngan pagan’uy ngodad. Bod ni, gathi kemus ni gad ma micheg ngak pi walagdad ni gad ra ayuwegrad ko ngiyal’ ni ke t’uf e ayuw rorad, ya ku gad ma tay u gil’ e tin kad micheged ngorad. (Matt. 5:37; Luke 16:10) Faanra nang e piin ke t’uf e ayuw rorad nrayog ni ngar  taga’gad ngodad, ma aram e rayog ni nge fel’ lanin’rad. I weliy reb e walag nib pin fan e re n’ey ni gaar, “Dariy rogon ni nge magafan’um ko ra yib faen ke ognag e ayuw ngom ko ngiyal’ ni ke micheg ni nge ayuwegem riy fa danga’.”

10. Mini’ e rayog ni nge fal’eg laniyan’ e piin yad be mada’nag reb e magawon ara ke kireban’rad nrogon ni bay ko Proverbs 18:24?

¹⁰ Piin yad be mada’nag reb e magawon ara ke kireban’rad e ba ga’ ni ma fel’ lanin’rad u nap’an ni yad ra weliy salperad ngak reb e fager rorad ni be pagan’rad ngak. (Mu beeg e Proverbs 18:24.) Bijay e ri kireban’ u nap’an nni tharbog ba pagel ni fak ko ulung. I yog ni gaar, “Ba t’uf ni nggu weliy lanin’ug ngak be’ ni be pagan’ug ngak.” Carlos e rin’ reb e oloboch ma aram me mul u pa’ reb e maruwel ni immoy rok u lan e ulung nrib ga’ fan u wan’. I gaar, “Ba t’uf ‘be’ nrayog ni nggu weliy lanin’ug ngak’ nib fel’ rogon ndabi magafan’ug nri chey me turguy rarogog u wan’.” I pirieg Carlos ni piin piilal e aram e piin nrayog ni nge weliy laniyan’ ngorad nib fel’ rogon, ma yad e ra ayuweged ni nge gel ko magawon rok. Ki yag ni nge fel’ laniyan’ ni bochan e manang ndabi yog e piin piilal ngak be’ e tin ke weliy ngorad.

11. Uw rogon ni ngad manged reb e fager nrayog ni ngan pagan’uy ngak?

¹¹ Ra ngad manged reb e fager nrayog ni ngan pagan’uy ngak, mab t’uf ni ngad maruweliyed e gum’an’. Nap’an ni chuw figirngin Zhanna, me yag ni nge fel’ boch e lem rok u nap’an ni weliy laniyan’ ngak e pi fager rok nib chugur thilrad. I yog ni gaar: “Ra gum’an’naged yad ngar motoyilgad ngog ni yugu aram rogon nsana boor yay ni ug sul u daken taab n’en.” Rayog ni ngkum mang reb e fager nib manigil ni aram e ngaum motoyil nib fel’ rogon.

12. Mini’ Mark, ma uw rogon ni dag ni baadag ni nge rin’ boch ban’en ni fan ngak yugu boch e girdi’?

¹² Mark e ir reb e Kristiano nib Jew ni ma par u Jerusalem. Barnabas nreb e girdi’ rok e ir reb e missionary ni boor e girdi’ ni manang. (Kol. 4:10) Be m’ug ni Mark e yib u reb e tabinaw nib fel’ rogon, machane salpiy nge chugum e gathi aram e n’en nib m’on u wan’. N’umngin nap’an e yafos rok nib felfelan’ ngay ni nge rin’ boch ban’en ni fan ngak yugu boch e girdi’. Bod ni, immoy in yay ni i ayuweg apostal Paul nge apostal Peter u nap’an ni yow be rin’ e maruwel rorow. Sana rayog ni ir e i chuw’iy e ggan rorow, ma be gay bang ni ngar parew riy, maku be rin’ boch e maruwel ni aray rogon ni fan ngorow. (Acts 13:2-5; 1 Pet. 5:13) I yog Paul ni Mark e ir bagayad fapi ‘girdi’ nu Israel nra manged girdien Kristus ni ur uned ngak ko maruwel ni fan ko gagiyeg rok Got,’ mar “pied e gel” nga laniyan’.​—Kol. 4:10, 11, ftn, NW.

13. Uw rogon ni be dag e 2 Timothy 4:11 nib ga’ fan u wan’ Paul e maruwel ni i rin’ Mark ni fan ngak u fithik’ e yul’yul’?

¹³ I par Mark ni ir reb e fager rok Paul nrib chugur thilrow. Bod nnap’an nni kalbusnag Paul u Roma ko yay ni tomur u bang ko duw ni 65 C.E., ma aram me yoloy e gin migid e babyor rok ngak Timothy. U lan e gi babyor nem e yog Paul riy ngak Timothy ni nge yib nga Roma ma ngki non ngak Mark nge un ngak. (2 Tim. 4:11) Dariy e maruwar riy nib ga’ fan u wan’ Paul e maruwel ni i rin’ Mark ni fan ngak u fithik’ e yul’yul’ kafram, ere aram fan ni yog ni nge yib Mark i guy ko re ngiyal’ i n’em nrib ga’ fan. Boor e kanawo’ ni i ayuweg Mark Paul riy. Sana rayog ni i yan i fek e ggan ni nge kay Paul ara babyor nge ink ni i fanay u nap’an ni be yol. Rogon e ayuw nge athamgil ni un pi’ ngak Paul e dabisiy ni ayuweg ko tin tomur e rran ko yafos rok u m’on nni li’ nge yim’.

14-15. Mang e rayog ni ngad filed ko Matthew 7:12 u murung’agen rogon ni ngad ayuweged yugu boch e girdi’ u boch ban’en nib t’uf e ayuw riy rorad?

¹⁴ Mu beeg e Matthew 7:12. Ra gad be mada’nag e magawon ma gad ma felfelan’ u nap’an nra yib be’ i pi’ e ayuw ngodad u boch ban’en nib t’uf e ayuw riy rodad! Ryan ni maad’ad e chitamangin nge yim’ nib tomgin e yog ni gaar: “Ra ga be mochuch ma boor ban’en ni ga ma rin’ u reb e rran ngu reb nra mo’maw’ rogon ni ngam rin’. Ere rra fel’ lanin’um  ni faanra ayuwegem be’ nge rin’ ban’en ni fan ngom ni mus ni faanra bochi ban’en nib achig.”

¹⁵ Faan gad ra tedan’dad ma gad fal’eg i yaliy e piin bay u toobdad nib t’uf e ayuw rorad, ma aram e rayog ni ngad pirieged boch e kanawo’ nrayog ni ngad ayuweged yugu boch e girdi’ riy. Bod ni, bay reb e walag nib pin ni dugliy ni nge ayuweg Peter nge Kathryn ni faan kad weliyed murung’agrow ya nge yag ni u ranow ra guyew e togta. Peter nge Kathryn e yow l’agruw ndabkiyog ni nga ranow u karrow, ere fal’eg fare walag nib pin e schedule ya nge yag ni nge bayay ma bay reb e walag u lan e ulung nrayog ni nge fekrow nga ranow ra guyew e togta. Ere gur, i yib angin e re n’ey ngak Peter nge Kathryn? I yog Kathryn ni gaar, “Bod ni ke chuw reb e gilab romow.” Dab mu pagtalin nrayog ni ngarim fal’eg laniyan’ yugu boch e girdi’ ni faanra um rin’ boch ban’en ni fan ngorad ni yugu aram rogon nib achig.

16. Mang reb e ban’en nib ga’ fan ni kad filed rok Mark u rogon ni ngad fal’eged laniyan’ yugu boch e girdi’?

¹⁶ Mark nreb i gachalpen Jesus ni immoy ko bin som’on e chibog e ir reb e Kristiano ni boor pa’ u puluwon. Boor ban’en nib ga’ fan ni i rin’ ni fan ngak Jehovah ni kub muun ngay fare Gospel ni yoloy ni kan tay fithingan ngay. Yugu aram rogon mi i tay Mark e tayim ni nge fal’eg laniyan’ Paul, maku da i magagawon Paul ni nge ning e ayuw ngak Mark. Nap’an nni li’ reb i girdien e tabinaw rok Angela nge yim’, me yag ni nge fel’ laniyan’ ni bochan e immoy boch e walag nib m’agan’rad ngay ni ngar fal’eged laniyan’. I yog ni gaar: “Faanra riyul’ ni baadag e pi fager rom ni ngar ayuweged gur, mab mom ni ngan non ngorad. Darur tuntungad ni ngar ognaged e ayuw rorad.” Ere rayog ni ngad fithed gadad ni nge lungudad, ‘Yi manangeg ni gag be’ nib m’agan’ug ngay ni nggu fal’eg laniyan’ pi walageg u boch e kanawo’ nib t’uf rorad, fa?’

17. Faan gad ra fal’eg i lemnag fapi thin ni bay ko 2 Korinth 1:3, 4, ma uw rogon nra k’aringdad ni ngad fal’eged laniyan’ yugu be’?

¹⁷ Ba mom ni ngad pirieged e pi walag nib t’uf ni ngan fal’eg lanin’rad. Ku rayog ni nga dogned ngorad e pi n’en ke yog yugu boch e girdi’ ngodad ni ke fal’eg lanin’dad. Nino nreb e walag nib pin ni ke yim’ e titaw rok e yog ni gaar: “Faan gad ra pag Jehovah ni nge fanaydad, ma aram e rayog ni nge fal’eg laniyan’ yugu boch e girdi’ u dakendad.” (Mu  beeg e 2 Korinth 1:3, 4. *) Frances ni kan weliy e thin rok buchuuw kafram e yog ni gaar: “Riyul’ fapi thin ni bay ko 2 Korinth 1:4. Thin ni ke yog be’ ngodad ara n’en ke rin’ ni ke fal’eg lanin’dad e ku rayog ni nga dogned ara da rin’ed ngak be’ ni ngki fal’eg laniyan’.”

18. (a) Mang fan nrayog ni nge rus boch e girdi’ ni ngar fal’eged laniyan’ be’? (b) Uw rogon nrayog ni ngad fal’eged laniyan’ be’? Mu weliy ban’en ni ke buch.

¹⁸ Ba t’uf ni ngad gayed boch e kanawo’ nrayog ni ngad ayuweged yugu boch e girdi’ riy ni yugu aram rogon ni gad be rus ni ngad rin’ed e re n’ey. Bod nrayog ni gad be rus ni bochan e dad nanged e n’en ni nga dogned ara ngad rin’ed ni fan ngak be’ nib t’uf ni ngan fal’eg laniyan’. Bay reb e piilal ni ka nog Paul ngak ni yib ngan’ rogon ni guy boch e walag rogon ni ngar fal’eged laniyan’ u nap’an ni yim’ e chitamangin. I yog ni gaar: “Rag guyrad ma gu manang nde mom ni ngar bad ra nonad ngog. Dar nanged ko mang e nga rogned ngog. Machane kab ga’ fan u wan’ug rogon nib m’agan’rad ngay ni ngar fal’eged lanin’ug mar ayuweged gag.” Tomuren reb e durru’ nib gel, miki yog reb e walag ni pumoon ni ka nog Tajon ngak ni gaar: “Bin riyul’ riy e dakir yib ngan’ug urngin ban’en ni yog e girdi’ ngog u tomuren e re durru’ nem, machane dab gu pagtalin nra bad ra guyed gag ya nge yag nra nanged ko kab fel’ rogog fa danga’.” Faan gad ra dag nib ga’ fan yugu boch e girdi’ u wan’dad, ma aram e rayog ni ngad fal’eged lanin’rad.

19. Mang fan ni kam dugliy u wan’um ni ‘ngarim fal’eg laniyan’’ yugu boch e girdi’?

¹⁹ Bochan nri gad be chugur i yan nga tungun e re m’ag ney, ma aram e bayi gel e kireb u fayleng i yan maku bayi gel boch e mo’maw’ ko par rodad. (2 Tim. 3:13) Gubin ngiyal’ nib t’uf ni ngan fal’eg lanin’dad ni bochan e dawor da flontgad, ere boor e oloboch nrayog ni ngaud rin’ed. Reb i fan ni yag rok apostal Paul ni nge athamgil nge par nib yul’yul’ nge mada’ nga tungun e yafos rok e bochan ni immoy boch e Kristiano ni ur fal’eged laniyan’. Ere manga yugu da yul’yul’gad ni bod Aristarkus, mad daged nrayog ni ngan pagan’uy ngodad ni bod Tykikus, me m’agan’dad ngay ni ngad rin’ed boch ban’en ni fan ngak yugu boch e girdi’ ni bod Mark. Faan gad ra rin’ ni aray rogon, ma aram e rayog ni ngad ayuweged pi walagdad ni ngar pared ni yad ba mudugil ko michan’ rorad.​—1 Thess. 3:2, 3.