1. Mang reb e muulung ni tay e girdi’ rok Got kakrom ni gad ra weliy murung’agen, ma mang boch e deer ni ngad fal’eged i lemnag?

 “MU SAK’IYGAD ngam pininged e sorok ngak Somol ni Got romed; nguum pininged e sorok ngak ni dariy n’umngin nap’an.” I yog e pi Levite e pi thin ney u nap’an nra pininged e girdi’ rok Got ni ngar bad nga taabang ni ngar meybilgad. Re meybil nem e aram e re meybil nth’abi n’uw ni bay u lan e Bible. (Neh. 9:4, 5) Kan tay e re muulung nem u Jerusalem ko bin 24 e rran ko bin medlip e pul ko pul ni Tishri (September/October), ko duw ni 455 B.C.E. Nap’an ni gad be weliy murung’agen e pi n’en ni buch ko re muulung nem, ma ngam fithem ni nge lungum: ‘Mang e i rin’ e pi Levite ni gubin e rran ni ir e ke ayuweg e re muulung ney ni nge yan nib fel’ rogon? Ku mang boch ban’en nrayog ni nggu fil ko re meybil ney ni kan fal’eg i lemnag u m’on ni ngan pi’?’​—Ps. 141:2.

2. Mang e rin’ piyu Israel u nap’an nra muulunggad nga taabang u tomuren ni kan toy fare yoror nu Jerusalem bayay nib fel’ ni ngad folwokgad riy?

² Reb e pul u m’on nni tay e re muulung nem, me mu’ piyu Jew i toy fare yoror nu Jerusalem bayay. (Neh. 6:15) Rrin’ed e re maruwel ney u lan 52 e rran, ma nap’an nra mu’gad mi yad tabab i rin’ boch ban’en ni fan ko tirok Got ban’en. Ere, nap’an e bin som’on e rran ko pul ni Tishri mi yad muulung nga taabang nga tagil’ e muulung ni ngar motoyilgad ngak Ezra nge ku boch e Levite ni ngar beeged e Motochiyel rok Got mi yad weliy fan. Me par urngin e tabinaw nib muun e “piin ni bitir” ngay ni yad ba sak’iy ni ka nap’an ni “be puf e woch nge mada’ ko misiw’” ni yad be motoyil. Rib fel’ ni ngad folwokgad ko n’en ni kar rin’ed. Ya ngiyal’ ney e bay e Kingdom Hall ni gad ma par riy ngaud motoyilgad ko n’en ni yibe weliy! Machane, gur, bay yu ngiyal’ ni ga ma lemnag boch ban’en nde ga’ fan u nap’an ni yibe muulung? Faanra aray  rogon, mab fel’ ni ngam sul ngam lemnag e n’en ni rin’ piyu Israel kakrom, ya gathi kemus ni ur motoyilgad ko n’en ni yibe weliy ya kur fal’eged i lemnag nib fel’ rogon, ma n’en ni buch e ra tababgad ko meyor ni bochan e ke yib ngan’rad e pi oloboch ni ur rin’ed ni aram e da i yag rorad ni ngar folgad ko pi Motochiyel rok Got.​—Neh. 8:1-9.

3. Mang e nog ngak piyu Israel mi yad fol riy?

³ Machane, gathi aram e ngiyal’ ni ngar wenignaged e pi denen rorad. Ya re rran nem e ba rran ko madnom ni ngan liyor ngak Jehovah riy ni yib felfelan’. (Num. 29:1) Ere, yog Nehemiah ngak fapi girdi’ ni gaar: “Msulod nga tabinaw romed ngam murgad. Piin nde gaman e ggan rorad e ngam pied boch e tiromed e ggan nge garbod ngorad. Bin daba’ e rran e ba thothup ni fan ngak e Somol rorad, ere dabi kireban’med. Felfelan’ ni ma pi’ Somol ngomed e bay i pi’ gelngimed.” Kar folgad ko n’en ni ka nog ngorad, ma rib gel e “felfelan’” nra ted e rofen nem.​—Neh. 8:10-12.

4. Mang e rin’ e piin lolugen e pi tabinaw nu Israel, ma mang e kar pirieged ni yima rin’ u nap’an fare Madnom ko Nochi Naun?

⁴ Faani bin migid e rran, me muulung e piin lolugen e pi tabinaw nga taabang ni ngar filed fare Motochiyel rok Got ya nge yag nra ayuweged fare nam ni ngar folgad riy. Nap’an ni yad be fil e thin ni bay u lan fare Babyor nib Thothup, mi yad pirieg ni susun e ngkun tay e Madnom ko Nochi Naun u nap’an e bin medlip e pul ma nap’an ni yira mu’ min tay reb e muulung. Re n’ey e ngan rin’ ko rofen ni 15 nge yan i mada’ ko rofen ni 22 ko pul ni Tishri. Ma aram me tabab urngin e girdi’ ni ngar fal’eged rogorad ni fan ko re madnom nem. Re madnom nem nra ted e yan i par ni aram e bin th’abi fel’ e madnom ni kan tay ni ka nap’an Joshua, ya rib gel e ‘felfelan’’ ni tay e girdi’ riy. Ban’en nrib ga’ fan ni kan rin’ u nap’an e re madnom nem e aram e kan beeg e Motochiyel rok Got, ni “ka rofen ni som’on ko re madnom nem nge yan i mada’ ko rofen ni tomur.”​—Neh. 8:13-18.

5. Mang e rin’ e girdi’ rok Got u m’on ni nge meybil e pi Levite ngak Jehovah ni fan ngorad?

⁵ L’agruw e rran nga tomuren, ma aram e ngiyal’ ni nge wenignag piyu Israel e denen rorad nde yag ni ngar folgad ko Motochiyel rok Got. Gathi aram e rofen nra madnomgad ma yad be abich, ya ra paged e abich mi yad chuw ko mad ni tutuw ni pow riy ni kari kireban’rad. Miki beeg e pi Levite e Motochiyel rok Got ko girdi’ ko ley ni kadbul e yal’ ndalip e awa. Ma nap’an e mithigyal’ “mi yad weliy e denen rorad  . . ngak Got mi yad ta’ fan.” Me tomur riy me tabab e pi Levite ko meybil ni fan ngorad. ​—Neh. 9:1-4.

6. Mang e ke ayuweg e pi Levite ni ngar pied reb e meybil nrib manigil, ma mang e gad ra fil ko re n’ey?

⁶ Dariy e maruwar riy nrib fel’ e meybil ni pi’ e pi Levite nem ni bochan e yad ma beeg e Motochiyel rok Got ni gubin ngiyal’. Gin som’on ko re meybil nem e ra weliyed riy murung’agen e pi maruwel ni ma rin’ Jehovah nge pi fel’ngin. Ma  gin ka bay riy e ra weliyed murung’agen e denen ko girdi’ nu Israel nge fan ndariy rogon ni nge ‘runguyrad’ Got. (Neh. 9:19, 27, 28, 31) Ku rayog ni nge fel’ e meybil rodad ni bod rogon e meybil ni tay fapi Levite ni faan gad ra folwok rorad, ni aram e ngaud fal’eged i lemnag e Thin rok Got ni gubin e rran ma gad pag Jehovah ni nge non ngodad u daken e thin rok.​—Ps. 1:1, 2. 

7. Mang e ning e pi Levite ngak Got, ma mang e gad ra fil ko re n’ey?

⁷ Taa ban’en e ke ning e pi Levite u lan e re meybil ney. Gad ra pirieg e re n’em u tungun e verse 32 ni be gaar: “Rib sorom, i gur Got ni Got romad! Ri ba ga’ madgum, ma rib gel gelngim! Ga be par nri gab yul’yul’ ko m’ag ni mu ngongliy u thilmed e girdi’ rom. Ngiyal’ ni gafgownagmad e pi pilung nu Assyria ke mada’ ko chiney e ba gel e gafgow ni kug pired nga fithik’! Pi pilung romad, nge piin ni yad be yog e thin romad, nge pi prist nge pi profet romad, nge pi chitamangimad ni kakrom nge urngin e girdi’ romad nra gafgowgad. Mu lemnag gelngin e gafgow ni yib ngomad.” Ere, ba fel’ ni ngad folwokgad ko n’en ni rin’ e pi Levite ni aram e ngaud pininged e sorok nge magar ngak Jehovah u m’on ni ngad ninged ban’en ngak u daken e meybil rodad.

8, 9. (a) Uw rogon ni tababnag e pi Levite e meybil rorad? (b) Mang l’agruw ban’en u tharmiy ni weliy e pi Levite murung’agen u lan e meybil rorad?

⁸ Yugu aram feni fel’ e re meybil nem ni pi’ e pi Levite, ma rriyul’ nrib sobut’an’rad, ya ra lemnaged ndariy ban’en nrayog ni nga rogned nra pining e sorok ngak Jehovah u rogon nib mat’aw ni ngan rin’. Ere, som’on ko meybil rorad e ra weniggad ngak Jehovah ni pa’ urngin e girdi’ nu Israel ni lungurad: “Mu gagiyegnag gubin e girdi’ ngar pininged e sorok nga fithingam nib th’abi tolang, ni yugu ara’ rogon ni sorok ni bay i pining e girdi’ ngom e dabi gaman.”​—Neh. 9:5.

⁹ Kur ululgad ngay ni lungurad: “Gur Somol, e ke mus ni gur e Somol; gur e mu sunumiy lan e lang nge pi t’uf ni bay u lan e lang. Gur e mu sunumiy e but’ nge day nge urngin ban’en ni ba’ riy; me gur e mpi’ e pogofan rorad; pi engel nu tharmiy e yad ma siro’ ngom ma yad ma ta’ fam.” (Neh. 9:6) Arrogon, Jehovah Got e ir e ke sunmiy e palpalth’ib, nib sug e pi t’uf riy ni bay u lan e lang. Maku ir e ke sunmiy urngin ban’en ni bay u daken e re fayleng rodad ney, miki ngongliy rogon e pi n’ey nge tay nrayog ni ngaur yoorgad. Pi “engel” rok Got e yad e ra guyed e pi n’ey nni sunmiy. (1 Ki. 22:19; Job 38:4, 7) Maku reb e, ku ma rin’ e pi engel e tin nib m’agan’ Got ngay, ni aram e yad ma ayuweg e girdi’ ni “ngar thapgad ngak Got.” (Heb. 1:14) Ba fel’ ni ngad folwokgad ko n’en ni ma rin’ e pi engel u nap’an ni gad be pigpig ngak Jehovah nib taareban’dad.​—1 Kor. 14:33, 40.

10. Mang e gad ra fil ko n’en ni rin’ Got ni fan ngak Abraham?

¹⁰ Bin migid e weliy e pi Levite murung’agen e pi n’en ni i rin’ Got ni fan ngak Abram. Abram e gaman 99 e duw rok ma dawor ra fakayew Sarai ni leengin e bitir. Aram e ngiyal’ ni thilyeg  Jehovah fithingan nge tunguy Abraham ngak ni fan e re ngachal nem e, “chitamangin boor e nam.” (Gen. 17:1-6, 15, 16) Ki micheg Got ngak Abraham nra tafanay e piin owchen fare nam nu Kanaan. Girdi’ e ba ga’ ni yad ma pagtalin e tin ni kar micheged; machane gathi aram rogon Jehovah. Ke tamilangnag e pi Levite e re n’ey ko meybil rorad ni gaar: “Gur Somol ni Got e mmel’eg Abram, ma ga pow’iy nga wuru’ yu Ur ni bay u lan yu Babylonia; ma ga thiliyeg fithingan ngam tunguy Abraham ngak. Mu nang ni be par nib yul’yul’ ngom, ma ga ngongliy ba m’ag u thilmew. Mmicheg ngak ni bay mpi’ e nam nu Kanaan ngak nge tafnay . . . nge par nib nam ni bay i par e piin ni owchen riy. Ma ga tay nga tagil’ e n’en ni mmicheg ngak, ya gab yul’yul’.” (Neh. 9:7, 8) Manga yugu da folwokgad ko Got rodad nib mat’aw urngin e tin ni ma rin’, ni aram e ngad athamgilgad ngaud rin’ed e tin ni kad micheged.​—Matt. 5:37.

11, 12. Mu weliy fan fare ngachal ni Jehovah nge n’en ni ke rin’ ni fan ko girdi’ rok ni be m’ug riy ni bay rogon ni ngan pining e re ngachal nem ngak.

¹¹ Fan fare ngachal ni Jehovah e “Ma K’aring ni Nge Buch.” Re n’ey e be yip’ fan ni gubin ngiyal’ ni ma rin’ Jehovah boch ban’en ni fan e nge lebguy e tin ni ke micheg. Ke m’ug e re n’ey ko n’en ni rin’ ngak e piin owchen Abraham u nap’an ni yad bay u Egypt ni yad e sib. Pi n’en ni i buch e ngiyal’ nem e i m’ug riy ni gowa dabiyog ni ngan pagrad nga ranod ra pared ko fare Nam ni Kan Micheg. Machane, boor ban’en ni rin’ Got ni fan e nge lebguy e n’en ni ke micheg, ma re n’ey e ke m’ug riy ni bay rogon ni ngan pining fare ngachal ni Jehovah ngak.

¹² Fare meybil ni yoloy Nehemiah e be weliy murung’agen Jehovah ni gaar: “Gur e um guy rogon e gafgow ni i tay pi chitamangimad ni kakrom u Egypt; mu ayuwegrad ko fa ngiyal’ nem nra weniggad ngom u tooben fa gi Day ni Rouy ni ngam ayuwegrad. Maang’ang nni gin ngay e mu ngongliy nib togopluw ngak Farao, nge ngak e pi tolang ni bay nga tan pa’ nge girdi’ ko nam rok, ya mu nang gelngin e gafgow ni yad be tay ngak e tirom e girdi’. Me gilbuguwam ni bod rogon e bin daba’ e rran ni kab gilbuguwam. Mu ngongliy ba kanawo’ u lan e gi day nem ma ga pow’iy e girdi’ rom nga ranod u lan ni yad be yan u daken e but’ ni ke melik’. Piin nra lol’iged yad e mu gagiyegnagrad ngar limochgad u lan e gi day nem, ni bod rogon ba malang ni ligil nga ar u lan e rigur ni be cham e day riy.” Miki ulul fare meybil ni gaar: “Mpi’ mat’awun e tirom e girdi’ e ngiyal’ nem ni ngar rin’ed e tin yad baadag ngak e girdi’ nge pi pilung ko nam nu Kanaan. Girdi’ rom e ra feked e pi binaw ni ka ni yororiy ni fan ko mahl, nge binaw nib yong’ol, nge naun nib sug ko machaf, nge luwed ni ke m’ay i ker, nge gek’iy ni olive, nge gek’iy ni yima kay wom’engin, nge yungi woldug ni grapes. Mu ur ked urngin e tin ni yad ba adag ni ngar kayed ngar pired ni kar sugsuggad; mi i fel’ rogorad u urngin e pi n’en nib fel’ ni mpi’ ngorad.”​—Neh. 9:9-11, 24, 25.

13. Uw rogon ni ke pi’ Jehovah e tin nib t’uf rok piyu Israel ni fan ko tirok ban’en, ma mang e kar rin’ed?

¹³ Ku boor ban’en ni ke rin’ Got ni nge lebguy e tin nib m’agan’ ngay. Bod nu tomuren ni chuw piyu Israel u Egypt, me pi’ Jehovah e tin nib t’uf ko girdi’ rok ni fan ko tirok ban’en. I yog e pi Levite u lan e meybil rorad ngak Got ni lungurad: “Mub u lang nga daken e burey nu Sinai ma ga welthin ngak e girdi’ rom u rom; ma ga pi’ ngorad e motochiyel nib fel’ nge fonow nib yal’uw.” (Neh. 9:13) Ke mel’eg Jehovah piyu Israel ni ngar manged girdien, me pi’ fare Nam ni Kan Micheg ngorad. Ere ke fil ngorad rogon ni ngar ngongolgad nib puluw nga fithingan nib thothup. Machane, dar folgad ko pi n’en ni tay Jehovah chilen ngorad.​—Mu beeg e Nehemiah 9:16-18.

14, 15. (a) Uw rogon ni runguy Jehovah e girdi’ rok u nap’an nra denengad? (b) Mang e gad ra fil u rogon e ngongol rok Got ngak piyu Israel?

¹⁴ Re meybil nem ni tay e pi Levite e be weliy murung’agen l’agruw e denen ni rin’ piyu Israel u tomuren nra micheged ni yad ra fol ko fare Motochiyel  rok Got u nap’an ni yad bay u daken e Burey ni Sinai. Bay rogon ni ngan li’rad ngar m’ad ni bochan e re n’ey. Machane, kar pininged e sorok ngak Jehovah u daken e re meybil nem ni lungurad: “Da mu n’agrad u rom u daken e ted nder tugul ban’en riy, ya ba ga’ e runguy rom . . . Urngin ban’en ni nge yog ngorad u daken e ted i yan e um pi’ ngorad ni aningeg i ragag e duw . . . I par e mad rorad ni de wod, ma rifrif u ayrad e de thow nge amith.” (Neh. 9:19, 21) Ngiyal’ ney e ku ma pi’ Jehovah urngin ban’en nib t’uf rodad ya nge yag nda pigpiggad ngak u fithik’ e yul’yul’. Ere, manga yugu dab da boded fapi girdi’ nu Israel ni faan ra m’ad u daken e ted ni bochan e dar folgad ma daki par nib mich Got u wan’rad. Bin riyul’ riy e, gubin e pi n’em e “kan yoloy nga babyor ni nge mang ba ning chilen ngodad. Ya gadad be par u ba ngiyal’ ni ke chugur ni nge taw ko tungun.”​—1 Kor. 10:1-11.

¹⁵ Rib gel e kireban’ riy ni bochan e tomuren nra tafnayed fare Nam ni Kan Micheg mi yad un ko pigpig ko pi got ni googsur nu Kanaan. Ere, ke pag Jehovah yugu boch e nam ni nge gafgownagrad. Ma nap’an nra kalgadngan’rad, me runguyrad Jehovah me n’ag fan e kireb rorad me ayuwegrad u pa’ e pi toogor rorad. Re n’em e buch u “bayay nge bayay.” (Mu beeg e Nehemiah 9:26-28, 31.) I weliy e pi Levite e pi kireb ney ngak Got ni lungurad: “Um ning chilen ngorad u fithik’ e gum’an’ u reb e duw nge reb ndab ra yodoromgad. Pi profet rom e ur nonod ngorad, machane girdi’ rom e ra pired ni kar ninged telrad, ma ggagiyegnag boch e nam nguur tiyed murung’agen e tirom e girdi’.”​—Neh. 9:30.

16, 17. (a) Mang e buch u nap’an ndaki fol piyu Israel rok Jehovah bayay? (b) Mang e weliy piyu Israel ngak Got, ma mang e ra micheged ni ngar rin’ed?

¹⁶ Ki mada’ nga tomuren ni chuw piyu Israel u Babylon, mu kur sulod bayay ko kireb ni ur rin’ed. Ere, mang e ke buch? Ki ulul e pi Levite ngay ni lungurad: “Chiney e kug manged sib u lan fare nam ni gur e mpi’ ngomad, nre nam ney nib yong’ol ni be pi’ e ggan ngomad. Ggan ni be yib ko woldug u lan e nam e be yan ngak e pi pilung ni kam taymad nga tan pa’rad ni bochan e gu denengad . . . gamad be par u fithik’ e kireban’ nib gel!”​—Neh. 9:36, 37.

¹⁷ Ere gur, be yog e pi Levite nde mat’aw e n’en ni ke rin’ Got ko girdi’ rok? Danga’! Ya rogned ni lungurad: “Mmat’aw e tin ni mu rin’ ko gechig ni mpi’ ngomad; um par ni gab yul’yul’ ngomad, machane ug denengad.” (Neh. 9:33) U tungun e re meybil rorad ney mi yad micheg ngak Got ni aram e dab ki th’ab piyu Israel fare Motochiyel rok Got. (Mu beeg e Nehemiah 9:38; 10:29) Tomuren e re n’ey, mi yad yoloy e pi n’en ni kar micheged nga bangi babyor, me sayin 84 e piilal ni Jew ngay.​—Neh. 10:1-27.

18, 19. (a) Faanra ngad thapgad nga lan e bin nib beech e fayleng rok Got, ma mang e ba t’uf rodad? (b) Mang e ngaud yibilayed ni gubin ngiyal’, ma mang fan?

¹⁸ Faanra gad baadag ni ngad thapgad nga lan e bin nib beech e fayleng ni tin nib mat’aw e bay riy, ma ba t’uf ni nga i yal’uwegdad Jehovah. I fith apostal Paul ni gaar: “Gur ba’ reb e bitir nde gechignag e chitamangin biid?” (Heb. 12:7) Ra m’ug ni gad be fol ko pi fonow rok Got ni faan gad ra athamgil ngaud pigpiggad ngak u fithik’ e yul’yul’ ma gad pag gelngin nib thothup ni nga i yal’uwegdad. Ma faanra kad rin’ed reb e denen nib ubchiya’, ma rayog ni nge pagan’dad nra n’ag Jehovah fan rodad ni faan gad ra kalngan’dad ma gad fol ko pi fonow rok u fithik’ e sobut’an’.

¹⁹ Dab ki n’uw nap’an me rin’ Jehovah boch ban’en ni kab pag feni fel’ ko n’en ni rin’ u nap’an ni chuweg piyu Israel ko sib u Egypt. Aram e ngiyal’ nra gagiyel feni thothup fithingan. (Ezek. 38:23) Gubin e Kristiano ni yad ra athamgil ngar ululgad ko pigpig ni yad be tay ngak Jehovah u fithik’ e yul’yul’ e ra yag e yafas ngorad u lan e bin nib beech e fayleng rok Got ni bod rogon e girdi’ rok kakrom nra thapgad nga lan fare Nam ni Kan Micheg. (2 Pet. 3:13) Ere, chiney ni gad be sonnag e pi tow’ath ney e manga yugu da ululgad ngaud yibilayed ni ngan tayfan fithingan Got nib thothup. Bin migid e article e ku be weliy murung’agen reb e meybil nra ayuwegdad ni ngad rin’ed e tin nib t’uf ni ngad rin’ed ya nge yag ni tow’athnagdad Got e chiney i yan ngaram.