U M’ON ko re ngiyal’ i n’em ma kug tabab ni nggu adag e tin riyul’. Ba ga’ ni ma fek e nina’ rog boch e babyor nib puluw e thin riy ko Bible, ma aram mu ug fek ngaug beeg ya ri gu baadag e thin riy, nib ga’ ni pi fanathin ni bay riy. Machane, dabun e papa’ rog ni nga i weliy e nina’ rog ngog murung’agen e pi n’en ni ke fil u Bible. Machane, rug baadag ni nggu nang murung’agen e pi n’em. Ere, ba ga’ ni gu ma fith boch e deer ngak. Ere, tabab ni nga i fil e Bible ngog u nap’an nde moy e papa’ rog u tabinaw. Bochan e re n’ey, ma aram mug dugliy ni nggu ognag e yafos rog ngak Jehovah. Ma nap’an e duw ni 1943 u nap’an ni ke gaman ragag e duw rog, ma aram min taufenageg u Blackpool u England.

Ka nap’an e re ngiyal’ i n’em, ma aram mu ug warow e nina’ rog ko machib u taabang ni gubin ngiyal’. Ba ga’ ni gamow ma fanay e phonograph ara reb e masin ni yima recordnag lunguy ngay mu un cheleg ni ngan rung’ag ni fan e nggu weliyew e thin nu Bible ko girdi’. Ba ga’ e pi masin nem, maku ra reb ma sogonap’an ragag e pawn tomalngin. Ere, aygum susunnag chi ga’ngig e ngiyal’ nem ni gu be fek reb e pi masin nem!

Nap’an ni gaman 14 e duw rog, mug adag ni nggu un ko pioneer. Ere, yog e nina’ rog ngog nsom’on e nggu non ngak reb e walag u lan e ulung e ngiyal’ nem ni yima yog e brethren ngak (chiney e yima yog ni circuit  overseer ara en ni ma lekag e ulung). Ere, yog e re walag nem ngog ni ngguy rogon ni nggu fil rogon i rin’ ba mit e maruwel nrayog ni nge yognag buchuuw e salpiy ngog u nap’an ni gu be pioneer. Ere, aram e n’en nug rin’. Ma tomuren ni kug maruwel u lan l’agruw e duw, ma aram mug fith ngak yugu be’ ni ma lekag e ulung ko rayog ni nggu tabab ko pioneer fa dabiyog, ma aram me gaar nggog, “Rayog ni ngam rin’!”

Ere, nap’an e April ko duw ni 1949, ma aram mug chuwegew e nina’ rog e chugum ni bay u lan e naun ni gamow ma par riy, ma aram mug warow gu parew nga Middleton nreb e binaw ni bay u tooben yu Manchester. Ma aram e gin nug tababgow riy ko pioneer. Tomuren aningeg e pul, ma aram mug mel’eg reb e walag ni pumoon ni nggu pioneergow u taabang. Ere, yog e branch ofis ngomow ni nggu warow gu piew e ayuw nga reb e ulung ni ka fini sum ni bay u bangi ban’en ni ka nog yu Irlam ngay. Ma nina’ rog e ur pioneergow yugu reb e walag nib pin u yugu reb e ulung.

Yugu aram rogon ni ka fini gaman 17 e duw rog, ma aram mi nog ngomow e re walag ni baaram ni gamow ma pioneer u taabang ni ngaug yarmiyew e muulung ni yima tay ni bochan e kemus nri in e walag ni pumoon ko re ulung nem nrayog ni ngar yarmiyed e muulung. Boch nga tomuren, ma aram mi nog ngog ni nggu wan gu pi’ e ayuw nga yugu reb e ulung ni ka nog e Buxton Congregation ngay, ya kemus nri in e walag u rom mab t’uf e ayuw rorad. Pi maruwel nem ni un pi’ ngog u nap’an ni ku gub bitir e gu ma tay ni aram e kanawo’ ni yibe skulnageg riy.

Nap’an e duw ni 1951, ma aram mug fal’eg e babyor rog ni nggu un ko fare skul ni ka nog e Watchtower Bible School of Gilead ngay. Machane, nap’an e December ko duw ni 1952, me taw e thin ngog ni nggu wan gu un ko salthaw. Ere, gu wenignageg ndab gu un ko salthaw  ni bochan e gag reb e tamachib ni gu ma machib u polo’ e tayim rog. Machane, mi nog u tafen e puf oloboch ndab ni fanay e wenig rog, ma aram mi non’eg nga kalbus ni nggu par u rom ni nel’ e pul. Ere, nap’an ni gu bay u kalbus, ma aram me taw e babyor ngog ni nggu wan ko bin 22 e class ko fare skul u Gilead. Nap’an e July ko duw ni 1953, ma aram mug af nga reb e barkow ni ka nog e Georgic ngay mug wan nga New York.

Nap’an nug taw e ngaram, ma aram mug un nga reb e assembly nni tay ko duw ni 1953 ni ka nog e New World Society Assembly ngay. Tomuren e re n’ey, ma aram mug wan u train nga South Lansing nreb e binaw ni bay u New York, ya aram e gin ni yira tay e re skul nem riy. Buchuuw e salpiy ni bay rog ni bochan e ka fin nni pageg u kalbus. Ere, gu wan’ u train nggu taw nga reb e binaw, ma aram mug un u bus nggu wan nga South Lansing. Machane, thingar gu ning 25 sen ngak be’ u bus ni nggu puluwoy.

Rib manigil e re skul u Gilead ni baaram nug uned boch e walag ngay ni bochan e ayuwegmad u rogon ni nggu ‘manged urngin mit e girdi’ ngak urngin mit e girdi’’ u nap’an nni pi’mad nga yugu boch e nam ni nggu manged missionary. (1 Kor. 9:22) Gag nge ku l’agruw e walag ni ka nog Paul Bruun nge Raymond Leach ngorow e ni pi’mad nga Manile’. Machane, thingar gu songad u lan in e pul ni nge fel’ boch ban’en ko babyor romad, ma aram mug afgad nga barkow nggu warod u rom nga Rotterdam, ngemu’ mug warod u lan e Mediterranean Sea i yan nga Suez Canal, ngemu’ mug warod i yan nga lan e Indian Ocean, mug warod nga Malaysia, ngemu’ mug warod u rom nga Hong Kong. Aningeg i ragag nge medlip e rran nug milekaggad u maday mfin gu tawgad nga Manile’ ko rofen ni November 19, 1954.

Nap’an nug tawgad e ngaram, ma thingar gguyed rogon ni nggu mechamgad ko girdi’, nge re nam nem, nge thin riy. Machane, gamad gubin nni pi’mad nga reb e ulung u Quezon City, ma re mach nem e boor e girdi’ riy ni manang e thin ni Meriken. Ere, tomuren nel’ e pul ma kemus ni in bug e thin ni Tagalog e ke mit ngomad. Machane, bin migid e maruwel nni pi’ ngomad e yag ni nge pithig e binem e magawon.

Bay reb e rran u nap’an e May ko duw ni 1955 nug sulod ko gin ni gamad ma par riy u tomuren e machib, ma aram mug piriegew Brother Leach bogi babyor ni ka nib nni tay nga singgil romow ni bay riy ni be yog ni kan dugliymow ni nggu mangew circuit overseer ara ngaug lekagew boch e ulung. Ngiyal’ nem e ka fini gaman 22 e duw rog, machane aram e re maruwel ni ayuwegeg ni nggu fil yugu boch e kanawo’ nrayog ni nggu ‘mang urngin mit e girdi’ riy ngak urngin mit e girdi’.’

Bod ni, bin som’on e welthin nug pi’ ni fan ko yoor u nap’an nug mang reb e circuit overseer e gu pi’ u mit reb e kantin. De n’uw nap’an nga tomuren mug wan gu nang nrogon e yalen u Manile’ e ngiyal’ nem e faanra ngan pi’ reb e welthin ni fan ko yoor, ma thingar ni pi’ ko yungi n’en ni ma muulung e girdi’ ni yoor ngay! Ere, nap’an ni gu ra lekag e pi ulung i yan ko pi binaw ni ka nog ngog ni nggu lekag e ulung riy, mab ga’ ni gu ma pi’ e welthin u lan nochi koyeng ni fan ko girdi’ ni yoor, ngu tagil’ e market, ngu mit boch e naun ni yima muulung ngay, nge yungi kort ni yima basketball riy, nge park, nge tam’ing ko kanawo’. Immoy bayay u nap’an nug wan nga San Pablo City, ma de yag ni nggu pi’ e welthin u reb e tagil’ e market ni bochan e be aw e n’uw nib gel. Ere, gog ko pi walag ni pumoon ni yad be yarmiy e ulung u rom ni nggu pi’ e welthin rog u Kingdom Hall. Tomuren e re n’ey ma aram mar fithed ko rayog ni nggu ted ko report nre muulung nem e ba muulung ni fan ko girdi’ ni yoor ni yugu aram rogon ndan pi’ e welthin ko gin ni ma muulung e girdi’ ni yoor ngay fa danga’!

Nap’an ni gu ra yan gu lekag reb e ulung, ma gu ma par u tafen boch e walag u lan e ulung. Yugu aram rogon ni gathi rib fel’ e naun rorad, machane gubin ngiyal’ ni ma par nib beech. Ba ga’ ni gu ma mol u but’ u daken bangi chob ni kan lifith. Bas ni yima maluk riy e yugu ba mab, ere thingar gu maluk ni ka bay e mad u dakenag. Ba ga’ ni gu ma milekag ko jeepney nge bus, ma bay yu ngiyal’ ni gu ma yan u bowoch nga boch e donguch. Ka aram nap’an i yib ndariy e karrow rog.

Bochan e machib ni ug un ngay nge pi ulung ni ug lekag, ma aram e n’en ni ayuwegeg ni nggu nang e thin ni Tagalog. Da gu un nga reb e class ni yima fil e re thin nem riy, ya kemus ni gu ma motoyil ko pi walag ni yad ma non u nap’an e machib nge muulung. Baadag e pi walag ni ngar ayuweged gag ni nggu fil e re thin nem. Ma gub felfelan’ ngay ni ur gum’an’gad u puluwog maku yad be yog ngog boch ban’en nib t’uf ni nggu mon’og riy.

 Munmun ma aram mu un pi’ boch e maruwel ni nggu rin’ ni be dag nib t’uf ni nggu thilyeg boch ban’en u rarogog. Nap’an e duw ni 1956 ni yib Brother Nathan Knorr e ngaram, ma aram min teg ni nggu non ngak girdien e news u nap’an reb e convention nni tay u rom. Dariy ban’en ni gu manang u murung’agen e binem e maruwel. Ere, bay boch e walag ni m’agan’rad ngay ni ngar ayuweged gag ni nggu fil rogon i rin’ e re maruwel nem. De gaman reb e duw nga tomuren, mu kun yarmiy ni ngan tay reb e convention ma aram me yib reb e walag ko tochuch rodad e ngaram ni ka nog Frederick Franz ngak. Nap’an nni teg ni nggu mang e en ni be yarmiy rogon e convention, mug fil boch ban’en rok Brother Franz u rogon ni m’agan’ ngay ni nge pag fan ir u boch ban’en ni bochan e nge m’ag nga rarogon e girdi’ u rom. I felfelan’ e pi walag u nap’an nra guyed Brother Franz ni ke chuw nga ba mit e mad ni ma chuw e pumoon nu Manile’ ngay ni ka nog e barong Tagalog ngay u nap’an ni pi’ reb e welthin ni fan ko yoor.

Nap’an nni teg ni nggu mang district overseer, ma aram miki t’uf ni ngkug thilyeg boch ban’en u rarogog. Aram e ngiyal’ nib ga’ ni gamad ma pag reb e kachido ni kenggin e The Happiness of the New World Society ko yungi n’en ni ma muulung e girdi’ ni yoor ngay ni ngan yaliy. Bay yu ngiyal’ ni ma magawonnagmad e chachangeg ni bochan e yad ma lek ramaen e magal ko projector ma aram me yan boch nga lan e re projector nem. Ere, ki mang reb e maruwel ngomad ni nggu klinnaged e re projector nem u tomuren ni ke m’ay fare kachido! De mom ni nggu yarmiyed ni ngan pag e re kachido nem u bang ngu bang, machane gamad ma felfelan’ ni gamad ma guy e girdi’ ni kar bad ni ngar yaliyed mi yad fil boch ban’en u murung’agen e ulung rok Jehovah u ga’ngin e fayleng.

Pi padrey ko Katolik e bayi n’en mar towasariyed  boch i girdien e am ndab ra paged gamad ni nggu ted e pi assembly romad. Fa reb e ra pared ngaur chubeged e bell ko pi galesiya rorad nib chugur e ngaram nrib ga’ lingan, ya nge dabi nang e girdi’ fan e n’en ni yibe yog u nap’an ni yibe pi’ e welthin. Yugu aram rogon me mon’og e maruwel ni un tay u rom, maku boor e girdi’ u rom ni yad be pigpig ngak Jehovah e chiney.

Nap’an e duw ni 1959, ma aram min pi’ bangi babyor ngog ni bay riy ni be yog ni kan dugliy ni nggu pigpig ko branch ofis. Re n’ey e ki ayuwegeg ni ngkug fil rogon i rin’ yugu boch e maruwel. Munmun, ma aram mu un pieg ni ngaug wan nga yugu boch e nam. Ere, ba’ bayay nni pieg nga Thailand, ma aram mug mada’nag reb e missionary u rom ni ka nog Janet Dumond ngak. Ba n’uw nap’an ni ug yolgow ngomow, ma nga tomuren ma aram mug mabgolgow. Chiney e ke gaman 51 e duw ni kug pigpiggow u taabang.

Gub felfelan’ ya ke yag ni nggu milekag nga 33 e nam ni ngguy e pi tapigpig rok Jehovah. Gub felfelan’ ni bochan e pi maruwel nni pi’ ngog kafram e aram e n’en ni ke ayuwegeg ni nggu nang rogon ni ngaug ngongol ngak e girdi’ nib thilthil e nam nge yalen rorad! Pi milekag ney ni ug tay e ke ayuwegeg ni ngari tamilang u wan’ug ni Jehovah e rib t’uf urngin mit e girdi’ rok.​—Acts 10:34, 35.

Ri gub felfelan’ ko pigpig ni kug ted e pi walag u Manile’ u taabang keb i mada’ ko ngiyal’ ney! Chiney e ragag yay ni ke mun nga urngin e tamachib ni bay u Manile’ ko ngiyal’ ni baaram nug tabab ko pigpig u rom. Chiney e ka gamow be pigpig Janet ko branch ofis u Manile’ ni bay u Quezon City. Yugu aram rogon ni ke pag 60 e duw ni kug pigpig ko re nam ney, ma kab t’uf ni nge m’agan’ug ngay ni nggu thilyeg boch ban’en u rarogog ya nge yag ni nggu rin’ e pi maruwel ni ke pi’ Jehovah ngog. Bod ni, bochan boch ban’en ni ka fin nni thilyeg u lan e ulung rok Jehovah, ma aram e ba t’uf ni nge m’agan’mow ngay ni ngkug thilyegew boch ban’en u rarogomow.

Kug rin’ew urngin ban’en nrayog romow ya nge yag ni nggu folgow ko pi fonow rok Jehovah. Bochan e re n’ey, ma rib gel e felfelan’ ni kug tew. Maku reb e, kug gayew rogon ni nggu thilyegew e pi n’en nib t’uf ni nggu thilyegew u rarogomow ni bochan e nge yag nug ayuwegew e pi walag nib fel’ rogon. Kug dugliyew u wan’mow ni ka gamow ra ulul ni nggu ‘mangew urngin mit e girdi’ ngak urngin mit e girdi’’ u n’umngin nap’an nib m’agan’ Jehovah ngay.