Ana mpaka atusalile mbili jawo pakwamba ya dini?

Baba ŵangu ŵapagwile ku India. Mama ŵangu atamose kuti ŵaliji ŵa ku India nambo ŵapagwile ku Uganda. Acinangolo ŵangu ŵaliji ŵakulipeleka mnope mu dini ja Cihindu. Twapali ŵanace ŵatatu ŵacilume, nambo uneji ndili jwaŵili. Twatamaga mtawuni ja Nairobi ku Kenya ciŵandika ni ŵandu ŵa dini ja Cihindu.

Ana cici cacatendekasisye kuti atande kulijiganya ya sayansi?

Nanonyelaga mnope yinyama. Ndaŵi syejinji najendaga ni acimjangu m’mikuli jakulekanganalekangana kuti ngalole yinyama. Pandanda nasakaga kuti cimbe dokotala jwakutenda opaleshoni ja yinyama, nambo panamalisisye majiganyo gangu pakoleji jine ja sayansi ku Nairobi, napite ku England. Kweleku natandite majiganyo gangu ga yilwele ya mu ututu pakoleji ja London. Kaneko natandite kuwungunya ngani syakwayana ni ututu.

Ana majiganyo gawo gakwayiye yaŵakulupililaga?

Elo. Panalijiganyaga yejinji yakwamba sayansi ni payasawusyaga mnope kulupilila yejinji ya dini ja Cihindu mpela kulambila yinyama soni yiwanicisyo.

Ligongo cici ŵatandite kulupilila kuti yaumi yagambile kucenga kutyocela ku yindu yine?

Ligongo lyakuti panaliji jwacinondipile, ŵandu ŵajinji ŵanatamaga nawo ciŵandika ni kumangwetu, ŵakulupililaga kuti cijiganyo cakuti yaumi yacenjile kutyocela ku yindu yine catandile ku Africa. Soni ndaŵi syejinji twatagulilanaga ngani jeleji patuli kusukulu. Nambosoni maticala wamba soni gelijiganye mnope gatusalilaga kuti ŵasayansi  ŵakucimbicikwa mnope akusakulupilila kuti yaumi yagambile kucenga kutyocela ku yindu yine.

Ligongo cici pali papite ndaŵi ŵayiganicisyesoni yaŵakulupililagayi?

Ndaŵi jine jakwe panalijiganyaga yakwamba ya m’cilu mwa mundu ni yinyama soni yayikusasimanikwa mu yakumela, mjangu jwasalile yaŵalijiganyaga m’Baibulo ni Ŵamboni sya Yehofa. Natesile nayo lung’wanu. Kaneko natesile nawo msongano Ŵamboni sya Yehofa wawatendekwe paholo ja pakoleji jetu mumsinda wa Nairobi. Panyuma pakwe amishonale ŵaŵili Ŵamboni ŵasalile yine mwa yijiganyo ya m’Baibulo. Nayiwenisoni kuti cikulupi cawo mwa Mkupanganya, jwele jwakwetesoni kwanga kwa yiwusyo yakusosekwa mnope ya paumi, nganiciŵa caunami. Nacipikanicisyaga cenene.

Ana majiganyo gaŵatesile gatindanaga ni yaŵatandite kulupililayi?

Panalijiganyaga ya mwayikusaŵela m’cilu mwa mundu ni yinyama soni mwayikusaŵela mu yakumela, nayiweni kuti yapanganyikwe mwadongosolo mnope. Kusala kuti yeleyi yagambile kutendekwa jika nganiyingamulaga mtima ata panandi.

Ana mpaka atusalile cisyasyo panganiji?

Kutandila m’caka ca 1970 mbele ndili mkulijiganya yakwayana ni ututu, nambope mpaka apano ngusasimongape ni yayikusatendekwa mu ututu. Ututu ukusakamucisya kuti cilu cetu cipakomboleje kutenda yejinji. Mwambone, tukusakombola kumbucila yindu, soni kumanyilila yayikutendekwa m’cilu kapena kusa kwa cilu ligongo lya ututu.

Ututu ukusakombola kutenda yeleyi ligongo lya kalukanelukane ka tumitasi twine twamwanamwana mnope soni yayikusatendekwa mtumitasi tweletu. Tumitasitu tupali mabiliyioni gamajinji mu ututu. Nambosoni twalukenelukene mpela lwawu. Kamtasi kampepe mpaka kalukanelukane ni tumitamisi tujakwe twejinji. Ligongo lyakuti tumitasitu tupali twejinji mnope mu ututu, kalukanelukane kakwe katupilesoni mnope. Konjecesya pa yeleyi kalukanelukane keleka katendekwe mwadongosolo ngaŵa mwakuwatanganya. Kusala yisyene, yeleyi yili yakusimonjesya.

Ana mpaka ajonjecesye?

Yikuwoneka kuti kalukanelukane keleka kakusatendekwa mwadongosolo mnope mwanace pali m’citumbo, nambosoni panyuma pakupagwa. Tumitasitu tukusatumisya tuyindu twakuwoneka mpela ulusi ku tumitasi tujakwe twatutalicile ni cakulinga cakuti tulukane. Tuwulusitu tukusalumbikana ku tumitasi tusyesyene twatukusosecela, nambosoni malo gasyesyene gagakusosecela.

Naga kaulusi kasambano kakusaka kulumbikana ku tumitasitu, kakusalongoleledwa mwakusimonjesya mpaka masengo gakwe gali gamasile. Kaneko mwangamanyika cenene kangawonekasoni. Yosopeyi yikusatendekwa mwakulongoleledwa ni malamusi ga m’cilu.

Yeleyi yikulosya kuti nganituŵa tupikanicisye yosope yayikusatendekwa mu ututu kupwatikapo kakumbucile ketu ka yindu soni mwatukusalipikanila m’cilu. Kwa une kwamba kumanyilila mwawukusatendela ututu pakamula masengo ngaŵa yosope yayikusatendekwa mu ututu, kuli kwakwanila.

Ligongo cici ŵaŵele Jwamboni sya Yehofa?

Ligongo lyakuti Ŵamboni sya Yehofa ŵangamucisye kupata umboni wakuti Baibulo jili Maloŵe ga Mlungu. Mwambone, Baibulo nganijiŵa buku ja sayansi, nambo pajikusala yakwayana ni sayansi jikusasala yisyesyene. Jikusasalasoni yisyesyene pangani ja yakulocesya. Nambosoni ŵakusakamulicisya masengo songa sya m’Baibulo sikusakamucisya paumi wawo. Yeleyi yiwonecele cenene paumi wangu. Kutandila panaŵele Jwamboni sya Yehofa m’caka ca 1973, Baibulo jiŵele mkulongolela paumi wangu. Yeleyi yingamucisye kuti mbeje jwakwikutila soni kola umi wa cakulinga cisyesyene.