1.  Kummanyilila Babiloni Jwamkulungwa

2.  Ana Mesiya Jwawonechele Chakachi?

3.  Matala Gakusakuyaga Ŵachipatala Pangani ja Miyasi

4.  Kuwunduka Ulombela

5.  Yisangalalo

6.  Yilwele Yakupelegana

7.  Ngani syakwayana ni Malonda Soni Magambo

 1. Kummanyilila Babiloni Jwamkulungwa

Ana tukumanyilila chamtuli kuti “Babiloni Jwamkulungwa” akusajimila dini syosyope syaunami? (Chiwunukuko 17:5) Alole maumboni aga:

• Jwalakwe ali pachilambo chosope. Babiloni Jwamkulungwa akumlondesya kuti atemi pa “mitundu soni ngosyo sya ŵandu ŵajinji.” Jwalakweju ‘akulamulila ayimwene wosope ŵa pa chilambo chapasi.’—Chiwunukuko 17:15, 18.

• Ngakwimila mabungwe gandale soni gamalonda. Pakonanjidwa Babiloni, “ayimwene ŵa pa chilambo chapasi” soni ‘ŵamalonda’ ngakonanjidwa nawo.—Chiwunukuko 18:9, 15.

• Akusatenda yangakamulana ni Mlungu. Akusakolanjidwa kuti jwamkongwe jwakulijesya kapena kuti lihule ligongo lyakuti akusakamulana ni boma pakusaka kupata mbiya soni yine. (Chiwunukuko 17:1, 2) Jwalakwe akusiŵasokonasya ŵandu ŵamitundu josope. Soni ni jwatendekasisye kuti ŵandu ŵajinji awe.—Chiwunukuko 18:23, 24.

Awujile pa lijiganyo 13 pakamtwe ka 6

 2. Ana Mesiya Jwawonechele Chakachi?

Baibulo jasasile mkanipaŵe kuti pachimala mawiki 69 kuti Mesiya awonechele.—Aŵalanje Daniele 9:25 NWT.

• Ana mawiki 69 gatandite chakachi? Gatandite mu 455 B.C.E. M’chakachi, Nehemiya juŵaliji Bwanamkubwa jwayiche ku Yelusalemu ‘kukulinganyasoni’ msinda.—Daniele 9:25; Nehemiya 2:1, 5-8.

• Ana mawiki 69 galiji gelewu chamtuli? Mu yakulochesya yine ya m’Baibulo, lisiku likusajimilaga chaka. (Numeli 14:34; Esekiele 4:6) Myoyo wiki jilijose jajimilaga yaka 7. Nikuti mu yakulochesyayi, mawiki 69 gakupanganya yaka 483 (mawiki 69 x masiku 7).

• Ana mawiki 69 gamasile chakachi? Naga tukuŵalanjila yaka 483 kutyochela mu 455 B.C.E. yikutuyikasya mu 29 C.E. a Chelechi chili chaka chiŵabatisidwe Yesu soni kuŵa Mesiya.—Luka 3:1, 2, 21, 22.

Awujile pa lijiganyo 15 pakamtwe ka 5

 3. Matala Gakusakuyaga Ŵachipatala Pangani ja Miyasi

Ŵachipatala akwete matala gane gakusakamulichisyaga masengo miyasi ja mundu jwakulwala. Mwachisyasyo, ŵandu ŵane akusapeleka miyasi jawo ku chipatala. Kapena akusakunda kuti miyasi jawo jisunjidwe ni chakulinga chakuti chajikamulichisye masengo pandaŵi jakwatenda opaleshoni. Yeleyi akusayitenda kuli kusigele mawiki mkanaŵe kwatenda opaleshonijo. Nambo Aklistu ŵangatendaga yeleyi.—Detulonomo 15:23.

Nambope, pana matala gane gampaka mundu asagule. Matala gakwe gali kulinga miyasi ja jwakulwala, hemodialysis, hemodilution, kamulichisya masengo litala lya cell-salvage kapena heart-lung bypass machine. Pamatalaga, Mklistu jwalijose akusosekwa kulisagulila jika yakutenda. Madokotala mpaka gakuye matalaga mwakulekanganalekanga. Myoyo mkanasagule matala gakutendela opaleshoni, kujilinga miyasi kapena kupochela chikamuchisyo chilichose cha chipatala, Mklistu akusosekwa kumanyilila yachatende dokotala pakamulichisya masengo miyasi jakwejo. Akusosekwa kuganichisya yiwusyo ayi:

• Nambi uli pandaŵi ja opaleshonijo, miyasi jakujisepusya jikuleka kwenda ni ngajikuwujilasoni mchilu? Ana mtima wanguwu uchingunda kujiwona miyasijo kuŵa mbali ja chilu changu, kapena jichisosekwa ‘kujijitila pasi’?—Detulonomo 12:23, 24.

• Nambi uli naga pandaŵi ja opaleshoni akundyosya miyasi m’chilu ni kujitaga yindu yine kaneko ni kujiwuchisyasoni m’chilu mwangu? Mwakamulana ni yanalijiganyisye m’Baibulo, ana kwitichisya matalaga ngasikutendekasya kuti nalijimbeje magambo mumtima mwangu?

Awujile pa lijiganyo 39 pakamtwe ka 3

 4. Kuwunduka Ulombela

Maloŵe ga Mlungu gangalimbikasya ŵalombane kuwunduka ulombela. Konjechesya pelepa, gakusasala kuti naga ŵalombane awundwiche ulombela, nikuti ngakusosekwa kulombelasoni ŵane. (1 Akolinto 7:10, 11) Nambope pana yakutendekwa yine yayitendekasisye Aklistu ŵane kusagula kuwunduka ulombela.

• Kulepela kupeleka chikamuchisyo mwamele: Jwamlume ngakusaka kulisamalila liŵasa lyakwe, mwamti liŵasalyo likutama lili lyangali yakusosechela ya paumi.—1 Timoteo 5:8.

• Kutenda ngalwe Mnope: Kumtendela mjakwe ngalwe mwamti umi wakwe ukuŵa pangosi.—Agalatiya 5:19-21.

• Naga jwine asimichisye kuti mjakwejo akaŵa paunasi ni Yehofa: Jwine mu ulombelawo akutendekasya kuti mjakwejo akamtumichilaga Yehofa.—Masengo 5:29.

Awujile pa lijiganyo 42 pakamtwe ka 3

  5. Yisangalalo

Aklistu ŵangatenda nawo yisangalalo yangamsangalasya Yehofa. Nambo Mklistu jwalijose akusosekwa kukamulichisya masengo yalijiganyisye kutyochela m’Baibulo pakusagula yampaka atende pangani ja yisangalaloyi. Alole yisyasyo ayi.

• Naga jwine akwasosela chisangalalo chambone. Komboleka kwamba kumsalila kuti, “Sikomo.” Nambo naga mundujo akusaka kumanyilila yejinji mpaka alondesye ligongo lyakwe ŵangatendaga nawo yisangalaloyo.

• Ŵamkwawo ŵanganaŵa ŵa Mboni, akwaŵilanjila wawojo ni achalongo achimjawo ku chakulya pa chisangalalo chine. Naga mtima wawo ukwakunda kwawula, nikuti mpaka ŵasalile ŵamkwawowo chile, kuti naga kumaloku chikukatendekwe misyungu jine jangakamulana ni Malemba, wawojo ngaja kutenda nawo.

• Abwana wawo akwapa bonasi pandaŵi ja yisangalalo. Ana mpaka akane bonasijo? Mwine nganaŵa akanile. Ana abwanawo akupeleka bonasijo ligongo lya chisangalalocho, kapena akwapa pakulosya kuti akuyamichila yakusatendega wawojo pamasengopo?

• Jwine akwapa yindu pandaŵi ja chisangalalo. Mwine mkupelekajo mpaka asale kuti, “Ngumanyilila kuti ŵangatenda chisangalalochi, nambope ngusaka kwapa mtukawu.” Komboleka kuti akwapa ligongo lyakwanonyela. Nambo aliwusye kuti, ana akumba mtukawu kuti alole naga ndili jwakulupichika, kapena akusaka kuti ngambe kutenda nawo chisangalalochi? Papatile kwanga, mpaka asagule kupochela kapena iyayi. Akumbuchileje kuti, payakusagula yosope, tukusosekwa kutendaga yindu mwalunda soni tuŵeje ŵakulupichika kwa Yehofa.—Masengo 23:1.

Awujile pa lijiganyo 44 pakamtwe ka 1

 6. Yilwele Yakupelegana

Ligongo lyakuti tukusitwanonyela ŵane, tukusaŵa ŵakusamala kuti tukapela yilwele. Tukusatenda yeleyi naga tukulwala ulwele wakupelegana kapena tukuganisya kuti tukwete ulwele wakupeleganawo. Yeleyi yili myoyo ligongo lyakuti Baibulo jikusatulamula kuti: “Mumnonyeleje mjenu mpela mumkusati pakulinonyela mwasyene.”—Aloma 13:8-10.

Ana kupikanila lilamusili kukusagopolela chichi? Mundu jwakwete ulwele wakupelegana, ngakusosekwa kwakomasya ŵane mwakwakumbatila soni kwakisa. Ngakusosekwasoni kudandawulaga naga ŵane ngakumŵilanjila ku nyumba syawo pakusaka kwachenjela ŵane. Sonitu mkanabatisidwe, amsalile jwakulondesya masengo ga achakulungwa ya ulwelewo. Yeleyi yichikamuchisya kuti ŵabatisye mwangapela ŵane ulwelewo. Nambosoni naga akusaka kwinjila mu ulombela, mpaka yiŵe chenene kuja kulinjisya miyasi. Yeleyi yichilosya kuti akusiŵaganichisyaga ŵane. Baibulo jikusati, “Mkagamba kusaka yindu yayikumnonyelesya m’mwejo jikape, nambosoni yayikwanonyelesya ŵane.”—Afilipi 2:4.

Awujile pa lijiganyo 56 pakamtwe ka 2

 7. Ngani syakwayana ni Malonda Soni Magambo

Mpaka tuŵambale yakusawusya pangani sya mbiya soni malonda naga yatulangene tukuyilemba panepakwe. Tutendeje yeleyi atamose kwa Mklistu mjetu. (Yelemiya 32:9-12) Nambope ndaŵi sine Aklistu mpaka alekangane nganisyo pangani sine syamwanamwana. Payitendekwe yeleyi, akambilaneje mwachitema soni mwamtendele. Mpaka yiŵe chenene kuti ŵalekangene nganisyowo akambilane pajika.

Nambi tutendeje yamtuli pakumasya ungapikanganana pangani syekulungwakulungwa mpela yachinyengo soni kwasakachisya ŵane mbili jawo? (Aŵalanje Mateyu 18:15-17.) Yesu jwasasile matala gatatu gatukusosekwa kugakuya:

1. Alinje kambilana nganijo paŵaŵili.—Alole vesi 15.

2. Naga ngayikukomboleka, aŵilanje mundu jumo kapena ŵaŵili ŵakulimba mwausimu kuti ŵakamuchisye.—Alole vesi 16.

3. Naga yikusawusyape, akasalile achakulungwa ŵa mumpingo.—Alole vesi 17.

Ndaŵi syejinji ngatukusosekwa kwajigalila abale ŵetu ku maluŵala ga magambo. Yeleyi mpaka yatendekasye ŵane kum’wonaga Yehofa soni mpingo mwakulemwecheka. (1 Akolinto 6:1-8) Nambope pana ngani syampaka sisosekwe kwawula nasyo ku koti. Ngani syakwe mpaka siŵe, kumasya ulombela, ŵakusosekwa kujigala ŵanache paumasile ulombela, mbiya syakumlipila jwine pamasisye ulombela, ngani syakwayana ni mayinshuwalansi soni ŵachachijigala katundu kapena yipanje pachachiwa. Mklistu jwasagwile kwawula ku koti ni nganisi, nganakasa mfundo sya m’Malemba.

Naga Mklistu asagwile kwasalila achakulungwakulungwa ŵa boma yakulemwa yekulungwa mpela kukamulila, kwatendela ngalwe ŵanache, kum’wulasya mundu, wiyi wekulungwa soni kuwulaga mundu, jwalakwe nganakasa mfundo sya m’Malemba.

Awujile pa lijiganyo 56 pakamtwe ka 3