1. Kotea te fakatuʼutuʼu ʼa te ʼAtua ʼo ʼuhiga mo te tagata?

ʼE ʼI AI te fakatuʼutuʼu taulekaleka ʼa te ʼAtua ʼo ʼuhiga mo te tagata. Neʼe ina fakatupu te ʼuluaki tagata mo te ʼuluaki fafine, ia Atama mo Eva, ke nā maʼuʼuli ʼi he ʼoloto matalelei. Neʼe ko tanā fakatuʼutuʼu ke nā maʼu fanau, mo fakaliliu te kele ko he palatiso pea ke nā tokakaga ki te ʼu manu.​—Senesi 1:28; 2:8, 9, 15; vakaʼi te Fakamahino 6.

2. (1) ʼE feafeaʼi hatatou iloʼi te meʼa ʼae kua fakatuʼutuʼu ki ai Sehova? (2) Ko ai ʼae ka maʼuʼuli anai ʼi te kele ʼo talu ai?

² ʼI tau manatu la, ʼe feala koa ʼi he ʼaho ke tou maʼuʼuli ʼi he palatiso? ʼE ui fenei e Sehova: “Nee au fakakaukaui ia ia, pea e au fakahoko anai ia ia.” (Esaia 46:​9-11; 55:11) ʼEi, ʼe ina fai anai te meʼa ʼae kua ina fakatuʼutuʼu ki ai pea ʼe mole he meʼa ʼe ina taʼofi anai ia ia. Neʼe ʼi ai te tupuʼaga ʼo te fakatupu e Sehova te kele. Neʼe “mole ina fakatupu noa.” (Esaia 45:18, MN) ʼE loto Sehova ke maʼuʼuli ai te hahaʼi. Kaʼe ko ai ʼae ka maʼuli anai ʼi ai? ʼO kaku ki te temi fea? ʼE ui fenei ʼi te Tohi-Tapu: “E mau anai e te kau agatonu [peʼe te kau fakalogo] te fenua, pea e natou nonofo anai i ai o heegata.”​—Ko matou ʼae neʼe matou fakailoga keheʼi; Pesalemo 37:29; Fakaha 21:3, 4.

3. ʼI tatatou sisio ki te mahaki pea mo te mate ʼa te tagata, kotea te fehuʼi ʼe feala ke tou fai?

³ Ia ʼaho nei, ʼe mahaki te tagata pea mate. Pea ʼe lahi te ʼu fenua ʼe fetauʼaki mo fematematehiʼaki. ʼE mahino ia, ʼe mole ko te loto ʼaia ʼo te ʼAtua. Koia, ʼe feala ai ke tou lagaʼi te fehuʼi ʼaeni: Kotea ʼae neʼe hoko? ʼE ko te Tohi-Tapu pe ʼe feala ke ina fakamahino mai te faʼahi ʼaia.

4, 5. (1) Ko ai ʼae neʼe ina fakaʼaogaʼi te gata ke palalau kia Eva? (2) ʼE lava liliu feafeaʼi he tahi ʼe aga fakahagatonu ko he tahi ʼe kaihaʼa?

⁴ ʼE fakaha ʼi te Tohi-Tapu neʼe ʼi ai te fili ʼo te ʼAtua, “ ʼae ʼe higoa ko te Tevolo mo Satana.” Neʼe fakaʼaogaʼi e Satana he gata ke palalau kia Eva ʼi te ʼoloto ʼo Eteni. (Fakaha 12:9; Senesi 3:1) Neʼe loto ia ke tui ia Eva ko te gata ʼae neʼe palalau.​​—Vakaʼi te Fakamahino 7.

⁵ Neʼe ko te ʼAtua koa ʼae neʼe ina fakatupu ia Satana te Tevolo? Kailoa. ʼI te teuteuʼi e te ʼAtua te kele maʼa Atama mo Eva, neʼe lahi te kau ʼaselo neʼe maʼuʼuli ʼi selo. Neʼe ʼi ai te tahi ʼi te ʼu ʼaselo ʼaia neʼe fetogi leva ia pea neʼe liliu ko te Tevolo. (Sopo 38:​4, 7) Neʼe fetogi feafeaʼi te ʼaselo ʼaia? Tou toʼo he kiʼi faʼifaʼitaki. Ohage la ko he tahi ʼe aga fakahagatonu, ʼe feafeaʼi hana liliu leva ko he tahi ʼe kaihaʼa? Neʼe mole ko he tahi ʼe kaihaʼa. Kaʼe, ʼi te tahi ʼaho neʼe fia fai leva ki he meʼa ʼe mole ʼa ia. ʼI tana nofo ʼae ʼo manatuʼi tuʼumaʼu, neʼe liliu ai te holi ʼaia ʼo malohi ʼaupito. Pea ʼi te temi ʼae neʼe ina maʼu ai te faigamalie, neʼe ina kaihaʼa te meʼa ʼae ʼe mole ʼa ia. ʼEi, neʼe liliu ai ko he tahi ʼe kaihaʼa.​​—Lau ia Sakopo 1:​13-15; vakaʼi te Fakamahino 8.

6. Neʼe liliu feafeaʼi te ʼaselo ʼaia ko te fili ʼo te ʼAtua?

⁶ ʼE ko te aluʼaga ʼaia neʼe hoko ki te ʼaselo ʼaia. ʼI te ʼosi fakatupu e Sehova ia Atama mo Eva, neʼe ina ui age kia naua ke nā maʼu fanau pea ke nā “fakahahai te kele.” (Senesi 1:​27, 28) Neʼe lagi manatu fenei te ʼaselo ʼaia: ‘ ʼE feala anai ki te tagata ke atolasio mai kia au kaʼe mole kia Sehova.’ ʼI tana haga fakakaukauʼi te faʼahi ʼaia, neʼe fia fai malohi ki te ʼu meʼa ʼae ʼa Sehova. Neʼe loto ia ke atolasio age te hahaʼi. Koia ʼae neʼe ina kakaʼi pea mo fakahalaʼi ai ia Eva. (Lau ia Senesi 3:1-5.) ʼI tana fai te ʼu aga ʼaia, neʼe liliu ai ko Satana te Tevolo, te fili ʼo te ʼAtua. 

7. (1) He koʼe neʼe mamate ia Atama mo Eva? (2) He koʼe ʼe tou matutuʼa pea mo mamate?

⁷ Neʼe talagataʼa ia Atama mo Eva ki te ʼAtua pea neʼe nā kai te fuaʼi ʼakau. (Senesi 2:17; 3:6) Neʼe nā agahala kia Sehova. Pea ʼaki te temi, neʼe nā mamate, ohage pe ko tona ui age e Sehova. (Senesi 3:17-19) Neʼe toe mamate te ʼu fanau ʼa Atama mo Eva ʼuhi ko tanā agahala. (Lau ia Loma 5:12.) Tou toʼo he faʼifaʼitaki ke tou mahino pe koʼe neʼe toe agahala mo te ʼu fanau ʼa Atama mo Eva. Ohage la, ʼe ke fai he ʼu foʼi keke ʼi he pa taʼo keke kua koko. ʼE feafeaʼi anai te ʼu foʼi keke ʼae ka ke taʼo ai? ʼE mahino ia, ʼe toe iloga ai te koko ʼo te pa taʼo keke. ʼI te temi ʼae neʼe talagataʼa ai ia Atama kia Sehova, neʼe liliu ia ʼo agahala. Koia, ohage pe ko te “koko” ʼae neʼe tou talanoa ki ai, ʼe tou agahala fuli koteʼuhi ʼe tou haʼu mai ia Atama. ʼE tou matutuʼa mo mamate heʼe kua tou agahala fuli.​​—Loma 3:23; vakaʼi te Fakamahino 9.

8, 9. (1) Kotea ʼae neʼe loto e Satana ke tui ki ai ia Atama mo Eva? (2) He koʼe neʼe mole foimo matehi atu aipe ʼe Sehova te kau agatuʼu?

⁸ Neʼe kamata agatuʼu ia Satana kia Sehova ʼi tana fakaneke Atama mo Eva ke talagataʼa ki te ʼAtua. Neʼe loto ia ke nā tui ko Sehova ʼe gutuloi, ʼe ko he pule agakovi pea ʼe mole ina loto ke nā fiafia. Neʼe ui e Satana ʼe mole tonu ke fakaha e te ʼAtua ki te tagata te meʼa ʼae ʼe tonu ke ina fai. Neʼe ina toe ui ʼe tonu pe kia Atama mo Eva ke nā filifili te meʼa ʼae ʼe lelei mo ʼae ʼe kovi. Kotea ka fai anai e Sehova? Neʼe feala pe tana matehi te kau agatuʼu pea mo fakagata te agatuʼu ʼaia. Kaʼe ʼe fakamoʼoni ai anai koa ko Satana ʼe gutuloi? Kailoa ia.

⁹ Neʼe mole foimo matehi atu aipe e Sehova te kau agatuʼu. Kaʼe, neʼe ina tuku he temi ki te tagata ke ina takitaki ia ia totonu. ʼI tana fai te faʼahi ʼaia, ʼe fakamoʼoni ai ʼe iloʼi e Sehova te meʼa ʼae ʼe lelei maʼa te tagata kaʼe ko Satana ʼe gutuloi. ʼE tou toe talanoa anai ki ʼihi age manatu ʼi te Kapite 11. Kaʼe kotea tau manatu ʼo ʼuhiga mo te tonu  ʼae neʼe toʼo e Atama mo Eva? Neʼe lelei age koa tanā tui kia Satana pea mo talagataʼa ki te ʼAtua? Neʼe foaki e Sehova ia meʼa fuli kia Atama mo Eva. Neʼe ina foaki age kia naua he maʼuli haohaoa, mo he koga meʼa matalelei ke nā maʼuʼuli ai pea mo he gaue ʼe nā fiafia ai. Kaʼe, neʼe mole he meʼa neʼe fai e Satana maʼa naua. Ka na pau la ko koe, kotea ʼae ka ke fai anai?

10. Kotea te tonu maʼuhiga ʼe tonu ke tou fai?

 ¹⁰ Ia ʼaho nei, ʼe tou tahi filifili te meʼa ʼae ʼe tou loto ki ai, ohage pe ko Atama mo Eva. Pea ko te ʼu tonu ʼae ʼe tou toʼo ʼe fakalogo ki ai totatou maʼuli. ʼE feala pe ke tou filifili ke Pule Sehova kia tatou pea mo fakamoʼoni ko Satana ʼe gutuloi. Peʼe tou filifili ke pule Satana kia tatou. (Pesalemo 73:28; lau ia Taaga Lea 27:11.) ʼE ko te tokosiʼi ʼi te malama ʼaeni ʼe fakalogo ki te ʼAtua. ʼI tona fakahagatonu, ʼe mole ko te ʼAtua te pule ʼo te malama ʼaeni. Kaʼe, ko ai ʼae ʼe pule ʼi te malama ʼaeni?

11, 12. (1) Kotea ʼae neʼe lava foaki e Satana kia Sesu? Pea kotea ʼe tou ako mai ai? (2) Ko te ʼu vaega Tohi-Tapu fea ʼe fakaha ai ko Satana ʼe ko te pule ʼo te malamanei?

¹¹ Neʼe iloʼi e Sesu pe ko ai te pule ʼo te malamanei. ʼI te tahi ʼaho, neʼe fakaha age e Satana “te ʼu puleʼaga fuli ʼo te malamanei mo ʼonatou kololia.” Pea neʼe ina fakapapau fenei age kia Sesu: “ ʼE au foaki atu anai te ʼu meʼa fuli ʼaeni mo kapau ʼe ke tuʼutuli tuʼa tahi ifo ʼo atolasio mai kia au.” (Mateo 4:​8, 9; Luka 4:​5, 6) Neʼe lava foaki e Satana kia Sesu te ʼu puleʼaga fuli ʼo te kele, he ʼe ʼaʼana te ʼu puleʼaga ʼaia. Koia, ko te ʼu puleʼaga fuli ʼe maʼu e Satana.

¹² ʼE lagi ke feʼekeʼaki fenei: ‘ ʼE mole feala ke pule ia Satana ki te malamanei. Koteʼuhi ʼe ko Sehova ia te ʼAtua Mafimafi ʼae neʼe ina fakatupu te ʼatulaulau.ʼ (Fakaha 4:11) ʼE moʼoni, kaʼe neʼe fakahigoa e Sesu ia Satana ʼe ko te “pule ʼo te malama ʼaeni.” (Soane 12:31; 14:30; 16:11) Ko te apositolo ko Paulo neʼe ina fakahigoa ia Satana te Tevolo ko te “ ʼatua ʼo te tuʼu ʼo te ʼu faʼahiga meʼa ʼaeni.” (2 Kolonito 4:​3, 4) Pea neʼe tohi e te apositolo ko Soane “ ʼe nofo te malamanei katoa ʼi te malohi ʼo Satana.”​—1 Soane 5:19.

13. He koʼe ʼe ʼaoga kia tatou he malama foʼou?

¹³ ʼE kua ʼaʼasili fakamataku te malama ʼaeni. ʼI te potu fuli pe, ʼe ʼi ai te ʼu tau, mo te agamalohi, mo te aga fakakaka pea mo te malualoi. ʼE faigaʼi e te tagata ke ina fakatokatoka te ʼu fihifihia ʼaia kaʼe ʼe mole ina lavaʼi. Kaʼe kua vave pulihi e te ʼAtua te malama agakovi ʼaeni lolotoga te tau ʼo Alamaketone. Pea ʼe ina fetogi anai ʼaki he malama foʼou mo faitotonu.​​—Fakaha 16:​14-16; vakaʼi te Fakamahino 10.

14. Ko ai ʼae neʼe fili e Sehova ke Hau ʼi Tona Puleʼaga? Pea kotea ʼae neʼe fakakikite ʼi te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo Sesu?

¹⁴ Neʼe fili e Sehova ia Sesu ke Hau ʼi Tona Puleʼaga ʼae ʼi selo. ʼI ni taʼu ʼe lauʼi afe ki muʼa atu, neʼe fakakikite ʼi te Tohi-Tapu ʼe ko Sesu anai te “Aliki o te tokalelei” pea ko tona puleʼaga ʼe tuʼu anai ʼo talu ai. (Esaia 9:​5, 6) Neʼe akoʼi e Sesu ki ʼana tisipulo ke natou faikole fenei ʼo ʼuhiga mo te puleʼaga ʼaia: “Ke hoko mai tou Puleʼaga. Ke fai tou finegalo ʼi te kele ohage ko selo.” (Mateo 6:10) ʼI te Kapite 8, ʼe tou ako ai anai pe ʼe fetogi feafeaʼi e te Puleʼaga ʼo te ʼAtua ia te ʼu puleʼaga fakatagata. (Lau ia Taniela 2:44.) Pea ʼaki tona Puleʼaga, ʼe fakaliliu anai e te ʼAtua ia te kele ko he palatiso.​​—Vakaʼi te Fakamahino 11.

15. Kotea te fakaʼuhiga ʼo te ui ʼae te “kele foʼou”?

¹⁵ ʼE fakapapau fenei ʼi te Tohi-Tapu: “ ʼE tou fakaatalitali ki he lagi foʼou mo he kele foʼou” pea “ ʼe maʼu ai anai te faitotonu.” (2 Petelo 3:13; Esaia 65:17) ʼI ʼihi temi, ka talanoa te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo te “kele,” ʼe talanoa ia ki te hahaʼi ʼae ʼe maʼuʼuli ai. (Senesi 11:1) Koia, ko te “kele foʼou” ʼae ʼe maʼu ai te faitotonu, ʼe fakaʼuhiga ia ki te hahaʼi fuli ʼae ʼe fakalogo ki te ʼAtua pea mo maʼu tapuakina mai ia te ia.

16. Kotea anai te fakapale taulekaleka ʼe foaki e te ʼAtua kia natou ʼae ka maʼuʼuli ʼi te malama foʼou? Kotea ʼae ʼe tonu ke tou fai ke tou maʼu te fakapale ʼaia?

 ¹⁶ Neʼe fakapapau e Sesu ko natou ʼae ka maʼuʼuli anai ʼi te malama foʼou ʼa te ʼAtua, ʼe natou maʼu anai te “maʼuli heʼe gata.” (Maleko 10:30) Kotea ʼe tonu ke tou fai ke tou maʼu te fakapale ʼaia? Ke ke maʼu tona tali, lau ia Soane 3:16 mo te 17:3. Tou vakaʼi pe kotea ʼe ui ʼi te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo te maʼuli ʼae ʼi te Palatiso ʼi te kele.

17, 18. He koʼe ʼe tou maʼuʼuli tokalelei anai pea mo fimalie ʼi te ʼu potu fuli pe ʼo te kele?

¹⁷ ʼE mole toe ʼi ai anai te agakovi, te ʼu tau, te faifakapo pea mo te agamalohi. ʼE mole toe ʼi ai anai he tahi ʼe agakovi ʼi te kele. (Pesalemo 37:​10, 11) ʼE fakagata anai e te ʼAtua “te u tau o kaku ki te u taupotu o te kele.” (Pesalemo 46:10; Esaia 2:4) ʼE fonu anai te kele ko te hahaʼi ʼae ʼe ʼoʼofa ki te ʼAtua pea mo fakalogo kia te ia. ʼE natou maʼuʼuli anai ʼi te tokalelei ki te heʼe gata.​​—Pesalemo 72:7.

¹⁸ ʼE maʼuli fimalie anai te hahaʼi ʼa Sehova. ʼI te temi muʼa, ʼi te fakalogo ʼa te kau Iselaele ki te ʼAtua, neʼe puipui ai natou e te ʼAtua pea mo natou maʼuli fimalie. (Levitiko 25:​18, 19) ʼI te Palatiso, ʼe mole tou toe tuʼania anai ki he meʼa peʼe tou matataku ki he tahi. ʼE tou maʼuʼuli fimalie anai ʼo talu ai.​—Lau ia Esaia 32:18; Mikea 4:4.

19. He koʼe ʼe tou tui papau ʼe mahu anai te meʼa kai ʼi te malama foʼou?

¹⁹ ʼE mahu anai te meʼa kai. “E lahi anai te fulumeto i te fenua, i te tumutumu o te u mouga.” (Pesalemo 72:16) ʼEi, ko Sehova ‘totatou ʼAtua ʼe ina tapuakinaʼi anai tatou’ pea ‘ ʼe foaki anai e te kele ʼona fua.’​—Pesalemo 67:7.

20. He koʼe ʼe tou tui papau ʼe liliu anai te kele ko he palatiso?

²⁰ ʼE liliu anai te kele katoa ko he palatiso. ʼE maʼu anai e te hahaʼi ʼonatou ʼapi mo ʼonatou ʼoloto matalelei. (Lau ia Esaia 65:​21-24; Fakaha 11:18.) ʼE toe liliu anai te kele katoa ʼo matalelei ohage pe ko te ʼoloto ʼo Eteni. ʼEi, ʼe  foaki tuʼumaʼu mai anai e Sehova te ʼu meʼa fuli ʼae ʼe ʼaoga kia tatou. ʼE ui fenei ʼi te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo ia: “E ke avahi tou nima, pea e ke fafaga o makokona te u mea fuli ae e natou mau te mauli.”​​—Pesalemo 145:16.

21. He koʼe ʼe tou tui papau ʼe maʼuli tokalelei anai te tagata mo te ʼu manu?

²¹ ʼE maʼuli tokalelei anai te tagata mo te ʼu manu. ʼE agalelei anai te ʼu manu fuli ki te tagata. Koia ʼe mole toe matataku anai te ʼu fanau ʼi te fakaovi ki te ʼu manu.​​—Lau ia Esaia 11:​6-9; 65:25.

22. Kotea ʼae ka fai anai e Sesu kia natou ʼae ʼe mahahaki?

²² ʼE mole toe mahaki anai he tahi. ʼI te nofo ʼa Sesu ʼi te kele, tokolahi te hahaʼi neʼe ina fakamalolo. (Mateo 9:35; Maleko 1:​40-42; Soane 5:​5-9) Kaʼe, ʼi tona ʼuhiga Hau ʼi te Puleʼaga ʼo te ʼAtua, ʼe fakamalolo anai e Sesu ia te hahaʼi fuli. ʼE mole toe ui fenei anai e he tahi: “E au mahaki!”​​—Esaia 33:24; 35:​5, 6.

23. Kotea ʼae ka fai anai e te ʼAtua ʼo ʼuhiga mo natou ʼae kua mamate?

²³ ʼE fakatuʼuake anai te kau mate. ʼE fakapapau e te ʼAtua ʼe ina fakatuʼuake anai ia te toko lauʼi miliona hahaʼi. “ ʼE ʼi ai anai he fakatuʼuake ʼo te kau faitotonu pea mo te kau heʼe faitotonu.”​—Lau ia Soane 5:​28, 29; Gaue 24:15.

24. ʼE ke fia maʼuli koa ʼi te Palatiso?

²⁴ ʼE tou tahi filifili pe anai te meʼa ʼe tou loto ki ai. Pe ʼe tou ako ke tou iloʼi ia Sehova pea mo tauhi kia te ia peʼe tou fai pe tatou te meʼa ʼae ʼe tou loto ki ai. Kapau ʼe tou fili ke tou tauhi kia Sehova, ʼe tou maʼu anai he ka haʼu taulekaleka. ʼI te tahi ʼaho, neʼe kole e he tagata kia Sesu ke ina manatuʼi ia ia hili tana mate. Neʼe fakapapau fenei age e Sesu: “ ʼE ke nofo anai mo au ʼi te Palatiso.” (Luka 23:43) ʼI te ʼu kapite ʼae ka hoa mai, ʼe lahi anai te ʼu faʼahi ʼe tou ako ʼo ʼuhiga mo Sesu. Pea ʼe tou vakaʼi ai pe ʼe ina fakahoko feafeaʼi anai te ʼu fakapapau taulekaleka ʼa te ʼAtua.