1. Ko ai ʼae neʼe ina foaki mai te maʼuli?

KO SEHOVA ʼe “ko he Atua mauli.” (Selemia 10:10) ʼE ko ia totatou Tupuʼaga pea neʼe ina foaki mai te maʼuli. ʼE ui fenei ʼi te Tohi-Tapu: “Neʼe ke fakatupu ia meʼa fuli. Neʼe fakatupu ia meʼa fuli ʼuhi ko tou finegalo.” (Fakaha 4:11) ʼEi, ʼe loto e Sehova ke tou maʼu te maʼuli. Pea ko te maʼuli ʼe ko te meʼa ʼofa maʼuhiga ia mai ia te ia.​—Lau ia Pesalemo 36:10.

2. Kotea ʼae ʼe tonu ke tou fai ke fiafia ai totatou maʼuli?

² ʼE foaki mai e Sehova te ʼu meʼa fuli ʼae ʼe ʼaoga ki totatou maʼuli. Ohage la, ko te meʼa kai pea mo te vai. (Gaue 17:28) Kaʼe ʼe mole gata ai, ʼe ina loto ke tou toe maʼuli fiafia. (Gaue 14:​15-17) Koia, ʼe tonu ai ke tou fakalogo ki te ʼu lao ʼa te ʼAtua ke tou maʼuli fiafia ai.​—Esaia 48:​17, 18.

3. Kotea ʼae neʼe fai e Sehova ʼi te matehi e Kaino ia Apele?

³ ʼE akoʼi mai ʼi te Tohi-Tapu ko ʼotatou maʼuli pea mo te maʼuli ʼo ʼihi, ʼe maʼuhiga kia mata ʼo Sehova. Tou toʼo te faʼifaʼitaki ʼo Kaino, te ʼuluaki fanau ʼa Atama mo Eva. Neʼe ita ki tona tehina ko Apele. Pea neʼe tokoni ai Sehova kia ia ke ina lolomi tona ita. Kaʼe, neʼe mole fakalogo ia Kaino. “Nee oho leva ia . . . ki tona tehina ko Apele, o tamatei ia ia.” (Senesi 4:​3-8) Neʼe fakatuʼā e Sehova ia Kaino ʼuhi ko tana matehi ia Apele. (Senesi 4:​9-11) ʼO ha mai ai, ʼe fakatupu tuʼutamaki ki he tahi moka ʼe ina maʼu te ita mo te fehiʼa. Kotea tona tupuʼaga? Koteʼuhi ʼe feala ke ina uga ia ia totonu ke liliu ʼo agamalohi pea mo agakovi. Kapau ʼe feia he tahi, ʼe mole feala ia ke ina maʼu te maʼuli heʼe gata. (Lau ia 1 Soane 3:15.)  ʼEi, ʼe tonu ke tou ako ke tou ʼoʼofa ki te hahaʼi fuli moʼo fakafiafiaʼi te loto ʼo Sehova.​​—1 Soane 3:​11, 12.

4. Kotea ʼe tou ako ʼo ʼuhiga mo te meʼa ʼofa ʼae ko te maʼuli?

⁴ Hili ki ai ni taʼu ʼe lauʼi afe, neʼe fakaha e Sehova te maʼuhiga ʼo te maʼuli kia te ia ʼi tana foaki te ʼu Folafola ʼe Hogofulu kia Moisese. ʼI te ʼu lao ʼaia ʼe hogofulu, ʼe ui fenei ai: “E mole ke fakapo anai.” (Tetelonome 5:17) Koia, kapau neʼe fakatuʼutuʼu e he tahi ke ina matehi he tahi age, ʼe tonu anai ke matehi mo ia.

5. Kotea te manatu ʼa te ʼAtua ʼo ʼuhiga mo te fakato fatu?

⁵ Kotea te manatu ʼa te ʼAtua ʼo ʼuhiga mo te fakato fatu? Maʼia pe la mo te maʼuli ʼo he kiʼi toe ʼi te fatu ʼo tana faʼe, kua maʼuhiga kia mata ʼo Sehova. Neʼe foaki e Sehova he fakatotonu ʼi te Lao ʼae neʼe ina foaki ki te kau Iselaele. Neʼe ina ui ai kapau neʼe lavea he fafine faitama ʼuhi ko he tahi, ʼo mate ai te kiʼi toe, ʼe tonu anai ke matehi ia ia ʼaia. (Lau ia Ekesote 21:​22, 23; Pesalemo 127:3.) Ko tona fakaʼuhiga, ko te fakato fatu ʼe ko he aga ʼe kovi ʼaupito.​​—Vakaʼi te Fakamahino 28.

6, 7. ʼE tou fakaha feafeaʼi kia Sehova ko ʼotatou maʼuli mo te maʼuli ʼo ʼihi ʼe maʼuhiga kia tatou?

⁶ ʼE tou fakaha feafeaʼi kia Sehova ko ʼotatou maʼuli mo te maʼuli ʼo ʼihi ʼe maʼuhiga kia tatou? ʼAki hatatou mole fai he meʼa ʼe fakatupu tuʼutamaki ki ʼotatou maʼuli peʼe ko te maʼuli ʼo ʼihi. Ohage la, ʼe mole tonu ke tou suluka peʼe fakaʼaogaʼi te toloke. Kotea tona tupuʼaga? Koteʼuhi ʼe fakatupu kovi ki totatou maʼuli malolo pea ʼe feala ke tou mamate ai.

⁷ Neʼe foaki mai e Sehova te maʼuli pea mo totatou sino. Pea ʼe ina loto ke tou tokakaga ki ai mo fakaʼaogaʼi lelei te meʼa ʼofa ʼaia. Kapau ʼe mole tou fai feia, pea ʼe mole tou maʼa anai kia mata ʼo te ʼAtua. (Loma 6:19; 12:1; 2 Kolonito 7:1) ʼEi, ko Sehova ʼae neʼe ina foaki mai te maʼuli. Koia, mo kapau ʼe mole maʼuhiga kia tatou te maʼuli ʼae neʼe foaki mai e Sehova, pea ʼe mole feala ia ke tou tauhi ki te ia. ʼE lagi faigataʼa tatatou liakī he ʼu agamahani ʼe kovi. Kaʼe kapau ʼe maʼuhiga te maʼuli kia tatou, pea ʼe tokoni mai anai ia Sehova ki ʼatatou faiga.

8. Kotea ʼe feala ke tou fai ke mole tuʼutamaki ai ʼotatou maʼuli peʼe ko te maʼuli ʼo ʼihi?

 ⁸ Neʼe tou ako ko te maʼuli ʼe ko te meʼa ʼofa ʼe maʼuhiga. Pea ko Sehova ʼe falala ia kia tatou. ʼE ina iloʼi ʼe mole tou fai anai he meʼa ʼe feala ke tuʼutamaki ai ʼotatou maʼuli peʼe ko te ʼu maʼuli ʼo ʼihi. Ohage la ʼe tou tokakaga anai ki tatatou faʼahiga taki peʼe fakaʼaogaʼi ʼatatou motoka peʼe ko he tahi age meʼa haʼele. ʼE mole tou fai anai ni faigaoʼi ʼe fakatupu tuʼutamaki peʼe agamalohi. (Pesalemo 11:5) Pea ʼe tonu ke tou toe puipui totatou ʼapi ke mole hoko ai he tuʼutamaki. Neʼe fakatotonu fenei e Sehova ki te kau Iselaele: “Kapau e ke fakatuu anai he fale foou, e ke fau anai he a [peʼe ko he kiʼi kaupa] ae e ina takatakai te ato, o tupu ke aua naa maligi he toto ki tou fale, moka e to anai he tahi.”​​—Tetelonome 22:8.

9. ʼE tonu ke tou gaohi feafeaʼi te ʼu manu?

⁹ ʼE toe maʼuhiga kia Sehova ia te faʼahiga gaohi ʼo te ʼu manu. ʼE ina fakagafua mai ke tou matehi te ʼu manu ke tou kai. Peʼe ke tou matehi moka ʼe fakatupu tuʼutamaki kia tatou. (Senesi 3:21; 9:3; Ekesote 21:28) Kaʼe, ʼe mole tonu ke tou gaohi koviʼi te ʼu manu peʼe tou matehi natou ʼuhi pe ko he faʼahi ʼe tou leleiʼia.​​—Taaga Lea 12:10.

10. ʼE tou iloʼi feafeaʼi ko te toto ʼe ina fakata te maʼuli?

¹⁰ Ko te toto ʼe taputapu kia Sehova. Kotea tona tupuʼaga? Koteʼuhi ʼe fakata e te toto ia te maʼuli. Hili te matehi ʼo Apele e Kaino, neʼe ui fenei e Sehova kia Kaino: “E tagi mai kia au te leo o te toto o tou tehina mai te kele.” (Senesi 4:10) Neʼe fakata e te toto ʼo Apele ia tona maʼuli. Pea neʼe fakatuʼā e Sehova ia Kaino koteʼuhi neʼe ina matehi ia Apele. Hili te Tulivio, neʼe toe fakaha e Sehova ʼe fakata e te toto ia te maʼuli. Neʼe ina fakagafua kia Noe mo tona famili ke natou kai ki te ʼu kanoʼi manu. Neʼe ina ui age fenei: “E tuku atu anai kia koutou te u mea fuli ae e gaugaue mo mauli ke koutou  kai: e au tuku atu kia koutou te u mea fuli aia o hage ko taku tuku atu kia koutou te luna fuluihega.” Kaʼe, neʼe ʼi ai te faʼahi neʼe fakatotonu age e Sehova ke ʼaua naʼa natou kai. Neʼe ina ui fenei: “Ke aua pe naa koutou kai he kanoi manu mo tona [“maʼuli,” MN ], mo tona toto.”​​—Senesi 1:29; 9:​3, 4.

11. Kotea te fakatotonu neʼe foaki e te ʼAtua ki te kau Iselaele ʼo ʼuhiga mo te toto?

¹¹ Hili ki ai teitei taʼu ʼe 800 ki te fakatotonu ʼae neʼe fai e Sehova kia Noe ke ʼaua tana kai te toto, neʼe ina toe fakatotonu fenei ki tana hahaʼi: “Kapau ko he tahi o te u fanau o Iselaele pee ko he matapule ae e nofo i te lotolotoga o natou, e ina mau i tana kapu manu pee ko he manulele ae e feala ke kai, e ina fakahali anai te toto ki te kele pea e ina tanu anai ia ki te kele.” Pea neʼe ina hoko atu fenei: “Ke aua naa kotou kai te toto.” (Levitiko 17:​13, 14) ʼEi, neʼe kei loto e Sehova ke tokagaʼi e tana hahaʼi te taputapu ʼo te toto. Neʼe feala tanatou kai ki te kakano ʼo te manu kaʼe mole ki tona toto. Ka natou matehi he manu ke natou kai, ʼe tonu ke natou liligi te toto ki te kele.

12. Kotea te manatu ʼa te kau Kilisitiano ʼo ʼuhiga mo te toto?

¹² Hili ni taʼu ki te mate ʼo Sesu, neʼe fakatahitahi te kau apositolo pea mo te kau tagata ʼafeā ʼo te kokelekasio ʼo Selusalemi, he neʼe maʼua ke natou toʼo he tonu ʼo ʼuhiga mo te Lao ʼae neʼe foaki ki te kau Iselaele. Koteʼuhi neʼe tonu ke natou vakavakaʼi pe ʼe kotea te ʼu fakatotonu ʼo te Lao ʼae neʼe kei tonu ke natou fakalogo ki ai. (Lau ia Gaue 15:​28, 29; 21:25.) Neʼe tokoni ia Sehova kia natou ke natou mahino neʼe kei maʼuhiga pe te toto kia te ia. Pea neʼe tonu ki te kau Kilisitiano ke natou tokagaʼi te taputapu ʼae ʼo te toto. Ko te kau Kilisitiano ʼo te temi ʼaia, neʼe mole natou kai mo inu te toto. Neʼe mole natou kai ki te ʼu kanoʼi manu ʼae neʼe mole fakahali leleiʼi te toto. Kapau neʼe natou kai te toto, pea neʼe hage pe ʼe natou tauhi ki he ʼu taula ʼatua peʼe natou fai ni aga fakalialia. ʼEi, neʼe hoko atu pe e te kau Kilisitiano moʼoni tanatou fakafisi ki te kai mo te inu ʼo te toto. Kaʼe, ʼe  feafeaʼi ia ʼaho nei? ʼE kei loto pe e Sehova ke tou tokagaʼi te taputapu ʼo te toto.

13. He koʼe ʼe mole tali e te kau Kilisitiano te ʼu foʼi huki toto?

¹³ Ko tona fakaʼuhiga koa ʼe tonu ke fakafisi te kau Kilisitiano ki te ʼu foʼi huki toto? ʼEi. ʼE fakatotonu mai e Sehova ke mole tou kai mo inu te toto. Kapau ʼe ui atu e te toketa ke ʼaua tau inu kava, ʼe ke fai anai he ʼu foʼi huki moʼo fakahu ʼo te kava ki tou sino? Kailoa ia. ʼO toe feia pe, ko te fakatotonu ʼae ke mole tou kai mo inu te toto, ko tona fakaʼuhiga ʼe mole tou tali anai te ʼu foʼi huki toto.​​—Vakaʼi te Fakamahino 29.

14, 15. Kotea te manatu ʼa te kau Kilisitiano ʼo ʼuhiga mo te maʼuli? ʼE talagataʼa koa te kau Kilisitiano ki te ʼAtua moʼo fakaloaloa atu tonatou maʼuli? Fakamahino.

¹⁴ Kaʼe, kapau ʼe ui fenei mai e te toketa: Kapau ʼe tou fakafisi ki te ʼu foʼi huki toto, ʼe tou mamate anai. Kotea anai tatatou tali ki ai? ʼE ʼa tatou takitokotahi pe anai tatatou filifili pe ʼe tou fakalogo ki te lao ʼa te ʼAtua ʼo ʼuhiga mo te toto. ʼE lahi te fakaʼapaʼapa ʼa te kau Kilisitiano ki te meʼa ʼofa ʼo te ʼAtua ʼae ko te maʼuli. Koia, ʼuhi ʼae ko tanatou fia maʼuʼuli, ʼe natou kumi ai he tahi age ʼu faitoʼo, kaʼe ʼe mole natou tali anai te ʼu foʼi huki toto.

¹⁵ ʼE tou faiga malohi ke tou hao mai te mahaki he ʼe mole tou fia mamate. Kaʼe, ʼe mole tou tali te ʼu foʼi huki toto koteʼuhi ko te toto ʼe ina fakata ia te maʼuli pea ʼe taputapu kia mata ʼo te ʼAtua. Pea ʼe maʼuhiga age tatatou fakalogo kia Sehova ʼi tatatou faiga ʼae ke tou fakaloaloa atu totatou maʼuli ʼo tou talagataʼa ai kia te ia. Neʼe ui fenei e Sesu: “Ko ʼae ʼe faiga ke ina haofaki tona maʼuli, ʼe mate anai ia. Kaʼe ko ʼae ʼe mate ʼuhi ko au, ʼe toe maʼuli anai.” (Mateo 16:25) ʼEi, ʼe tou fakalogo kia Sehova koteʼuhi ʼe tou ʼoʼofa ia te ia. ʼE ina iloʼi te meʼa ʼae ʼe lelei kia tatou. Pea ʼe maʼuhiga mo taputapu te maʼuli kia tatou, ohage pe ko Sehova.​​—Hepeleo 11:6.

16. He koʼe ʼe fakalogo te ʼu kaugana ʼa te ʼAtua kia te ia?

¹⁶ ʼE fakatotonu e te ʼu kaugana agatonu ʼa te ʼAtua ke na tou fakalogo ki ʼana lao ʼo ʼuhiga mo te toto. ʼE mole natou kai mo inu te toto. Pea ʼe mole natou tali anai he ʼu foʼi huki toto moʼo faitoʼo natou. * Kaʼe, ʼe natou tali anai ʼihi age faitoʼo moʼo haofaki tonatou maʼuli. ʼEi, ʼe natou tui papau ʼe iloʼi e te Tupuʼaga ʼo te maʼuli mo te toto ia te meʼa ʼae ʼe lelei kia natou. ʼE ke tui koa ʼe ina iloʼi te meʼa ʼae ʼe lelei kia koe?

17. Kotea te faʼahiga fakaʼaogaʼi ʼo te toto neʼe fakagafua e Sehova ki te kau Iselaele ke natou fai?

¹⁷ ʼI te Lao ʼae neʼe foaki e te ʼAtua kia Moisese, neʼe ui fenei ai e Sehova ki te kau Iselaele: “Ko te mauli o te sino e nofo i te toto. E au foaki atu anai ia ia kia koutou i oluga o te aletale, o tupu ke fai ai te fakalelei [peʼe ko te kole ʼo te fakamolemole] ki okotou laumalie; koteuhi ko te toto ae e ina fai te fakalelei.” (Levitiko 17:11) Moka agahala te kau Iselaele, neʼe feala tanatou kole te fakamolemole ʼa Sehova. ʼO feafeaʼi? ʼAki tanatou sakilifisioʼi he manu pea mo kole ki he pelepitelo ke ina liligi he koga ʼo te toto ʼo te manu ki te ʼaletale ʼo te fale lotu. ʼEi, neʼe ko te faʼahiga fakaʼaogaʼi pe ʼaia ʼo te toto neʼe fakagafua e Sehova ki te kau Iselaele.

18. Kotea te fealagia ʼe tou maʼu ʼaki te sakilifisio ʼo Sesu?

¹⁸ ʼI te haʼu ʼa Sesu ki te kele, neʼe ina fetogi te lao ʼo ʼuhiga mo te sakilifisioʼi ʼo he ʼu manu. ʼO feafeaʼi? ʼAki tana foaki tona maʼuli peʼe ko tona taʼataʼa moʼo fakamolemole ʼo ʼatatou agahala. (Mateo 20:28; Hepeleo 10:1) Koia, neʼe maʼuhiga ai te maʼuli ʼo Sesu. Neʼe fakatuʼuake e Sehova ia ia pea neʼe ina foaki ki te tagata te fealagia ʼae ke ina maʼu te maʼuli heʼe gata ʼo fakatafito ki te sakilifisio ʼo Sesu.​​—Soane 3:16; Hepeleo 9:​11, 12; 1 Petelo 1:​18, 19.

19. Kotea ʼe tonu ke tou fai ke tou “maʼa mai te toto ʼo te tagata fuli”?

¹⁹ ʼE tou lotofakafetaʼi ki te meʼa ʼofa taulekaleka ʼae neʼe foaki mai e Sehova ʼae ko te maʼuli. Pea ʼe tou fia fakaha ki te hahaʼi te aluʼaga ʼaeni: Kapau ʼe natou tui kia Sesu, pea ʼe feala ai ke natou maʼu te maʼuli heʼe gata. ʼEi, ʼe tou ʼoʼofa ki te hahaʼi pea ʼe tou fai anai ia meʼa fuli ʼe tou lavaʼi ke tou akoʼi age kia natou pe ʼe feafeaʼi tanatou maʼu te maʼuli heʼe gata. (Esekiele 3:​17-21) Pea, ohage ko te apositolo ko Paulo, ʼe feala anai ke tou ui fenei: “ ʼE au maʼa mai te toto ʼo te tagata fuli, koteʼuhi neʼe mole au tuku taku fakaha atu te finegalo katoa ʼo te ʼAtua.” (Gaue 20:​26, 27) Koia, tou fakaha ʼe tou fakaʼapaʼapa ki te maʼuli mo te toto. ʼO feafeaʼi? ʼAki tatatou palalau ki te hahaʼi ʼo ʼuhiga mo Sehova pea mo te maʼuhiga ʼo te maʼuli kia te ia.