1, 2. He koʼe neʼe mole mahino ia te tokolahi ki te ʼu palalau ʼa Sesu?

MOKA lolotoga palalau mai he tahi, ʼe lagi tou logo ki tona leʼo pea mo tona faʼahiga ʼaveʼave. Kaʼe ke tou mahino pe kotea ʼae ʼe ina ui, ʼe ʼaoga ke tou mahino ki ʼana palalau. (1 Kolinito 14:9) Neʼe palalau ia Sesu ki te toko lauʼi afe hahaʼi ʼi tanatou lea. Kaʼe neʼe mole natou mahino fuli ki ʼana palalau. Koia ʼae neʼe ui fenei ai e Sesu: “Kotou fakalogo fuli mai kia au, pea ke kotou mahihino.”—Maleko 7:14.

² He koʼe neʼe mole mahino ia te tokolahi ki te ʼu palalau ʼa Sesu? Koteʼuhi neʼe kua ʼi ai pe ʼanatou manatu pea neʼe mole lelei te ʼu meʼa ʼae ʼi tonatou loto. Neʼe ui fenei e Sesu ʼo ʼuhiga mo te hahaʼi ʼaia: “E kotou popoto i te siaki o te u fakatotonu a te Atua, o tupu ke tauhi takotou talatisio.” (Maleko 7:9) Neʼe mole natou faiga ke natou mahino ki te ʼu palalau ʼa Sesu. Pea neʼe mole natou fia fetogi ʼanatou agaʼi fenua pea mo ʼanatou manatu. Neʼe fakalogo te hahaʼi ʼaia ʼaki ʼonatou taliga kaʼe neʼe mole natou mahino ʼaki tonatou loto. (Lau ia Mateo 13:13-15.) ʼE feafeaʼi hatatou iloʼi ʼe tou loto ke fua lelei tuʼumaʼu te ʼu faiakonaki ʼa Sesu kia tatou?

3. He koʼe neʼe feala ke mahino ia te ʼu tisipulo ki te ʼu palalau ʼa Sesu?

³ ʼE ʼaoga ke tou mulimuli ki te faʼifaʼitaki ʼa te ʼu tisipulo agavaivai ʼa Sesu. Neʼe ui fenei e Sesu kia natou: “Manuia okotou mata, koteuhi e natou sisio, pea mo okotou taliga, koteuhi e natou logo!” (Mateo 13:16) He koʼe neʼe feala ke natou mahino ki te ʼu palalau ʼa Sesu kaʼe noa ʼihi? Koteʼuhi neʼe natou fai ia faʼahi ʼe tolu. ʼUluaki, neʼe natou lotolelei ke natou fai he ʼu fehuʼi mo faigaʼi ke natou iloʼi pe kotea ʼae neʼe fia palalau ki ai ia Sesu. (Mateo 13:36; Maleko 7:17) Lua, neʼe natou lotolelei ke natou fakatahiʼi ia te ʼu manatu foʼou ʼae neʼe natou lolotoga ako ki te ʼu manatu ʼae neʼe kua natou tali ʼi tonatou loto. (Lau ia Mateo 13:11, 12.) Tolu, neʼe natou lotolelei ke natou fakaʼaogaʼi ʼi tonatou maʼuli ia te ʼu manatu ʼae neʼe natou ako pea mo tokoni ki ʼihi.—Mateo 13:51, 52.

4. Kotea ia te ʼu faʼahi ʼe tolu ʼae ʼe tonu ke tou fai ke tou mahino ai ki te ʼu lea fakatata ʼa Sesu?

⁴ ʼE toe ʼaoga mo tatou ke tou fai ia faʼahi ʼe tolu ohage ko te ʼu tisipulo, mo kapau ʼe tou fia mahino ki te ʼu lea fakatata ʼa Sesu. ʼUluaki, ʼe ʼaoga ke tou toʼo he temi moʼo ako pea mo metitasio ki te ʼu palalau ʼa Sesu, mo fai he ʼu fekumi, pea mo fai he ʼu fehuʼi ʼe alutahi mo te faʼahi ʼaia. ʼE ko te ʼatamai malama ʼaia. (Taaga Lea 2:4, 5) Lua, ʼe ʼaoga ke tou mahino pe kotea ia te pikipikiga ʼo te ʼatamai malama ʼaia mo te ʼu manatu ʼae kua tou iloʼi. Pea ʼe toe ʼaoga ke tou iloʼi pe ʼe fua lelei feafeaʼi anai kia tatou. ʼE ko te mahino ʼaia. (Taaga Lea 2:2, 3) Tolu, ʼe tonu ke tou fakaʼaogaʼi pea mo maʼuliʼi ia te ʼu manatu ʼae neʼe tou ako. ʼE ko te poto ʼaia.—Taaga Lea 2:6, 7, MN.

5. Fakamahino ia te kehekehe ʼo te ʼatamai malama, mo te mahino pea mo te poto.

⁵ Kotea ia te kehekehe ʼo te ʼatamai malama, mo te mahino pea mo te poto? Tou toʼo he faʼifaʼitaki. Ohage la, ʼe ke tuʼu ʼi te loto ala pea ʼe haʼu fakahagatonu ia he motoka kia koe. ʼUluaki, ʼe ke sio ʼe ʼi ai te motoka. ʼE ko te ʼatamai malama ʼaia. ʼOsi ʼaia, ʼe ke mahino, kapau ʼe ke haga tuʼu ʼi te loto ala, ʼe fakaʼi anai koe. ʼE ko te mahino ʼaia. Koia ʼe ke alu kehe anai ʼi te ala. ʼE ko te poto ʼaia. ʼE ui fenei mai ʼi te Tohi-Tapu ke tou “taupau te poto,” koteʼuhi ʼe feala ke ina haofaki totatou maʼuli.—Taaga Lea 3:21, 22; 1 Timoteo 4:16.

6. Kotea ia te ʼu fehuʼi ʼe fa ka tou fai anai lolotoga tatatou vakaʼi ia te ʼu lea fakatata ʼe fitu ʼa Sesu? (Vakaʼi te  fakamatala ʼae ʼi te ʼa takai.)

⁶ ʼE tou vakaʼi anai ʼi te alatike ʼaeni pea mo ʼae ka hoa mai, ia lea fakatata ʼe fitu neʼe fakaʼaogaʼi e Sesu. ʼE tou fai anai ia te ʼu fehuʼi ʼaeni: Kotea ia te fakaʼuhiga ʼo te lea fakatata ʼaia? (Ko te ʼatamai malama.) He koʼe neʼe fai e Sesu ia te lea fakatata ʼaia? (Ko te mahino.) ʼE tou lava fakaʼaogaʼi feafeaʼi ia te ʼu manatu ʼaia ʼi totatou maʼuli pea mo tokoni ki niʼihi? (Ko te poto.) Kotea ʼae ʼe tou ako ʼaki te lea fakatata ʼaia ʼo ʼuhiga mo Sehova pea mo Sesu?

7. Kotea te fakaʼuhiga ʼo te lea fakatata ʼa Sesu ʼo ʼuhiga mo te tegaʼi sinapi?

⁷ Lau ia Mateo 13:31, 32. Kotea te fakaʼuhiga ʼo te lea fakatata ʼa Sesu ʼo ʼuhiga mo te tegaʼi sinapi? Ko te tegaʼi sinapi, ʼe ina fakatata ia te logo ʼo te Puleʼaga  ʼae ʼe tou fakamafola pea mo te kokelekasio Fakakilisitiano. ʼI te kamata tuʼu ʼo te kokelekasio Fakakilisitiano ʼi te taʼu 33 H.T.S., * neʼe veliveli ohage ko “te foi pulapula veliveli osi . . . i te u pulapula fuli.” Kaʼe neʼe mole tuai ia tana tuputupu ʼuhi ko te gaue faifakamafola. Pea neʼe mole ʼamanaki e te tokolahi ʼe lahi anai pea mo vave ia tana tuputupu. (Kolose 1:23) Neʼe ui e Sesu neʼe feala ki “te u manulele o te lagi” ke natou “faifatai i ona vaa.” Ko tona fakaʼuhiga, ʼi te tuputupu ʼae ʼo te kokelekasio Fakakilisitiano, ʼe maʼu ai e te hahaʼi fakamalotoloto ia he meʼa kai fakalaumalie, mo he malumalu pea mo he nofoʼaga.—Vakaʼi ia Esekiele 17:23.

8. He koʼe neʼe fakaʼaogaʼi e Sesu ia te lea fakatata ʼo te tegaʼi sinapi?

⁸ He koʼe neʼe fakaʼaogaʼi e Sesu ia te lea fakatata ʼaia? Neʼe ina fakaʼaogaʼi ia te tuputupu fakaofoofo ʼo te tegaʼi sinapi, moʼo fakamahino pe ʼe feafeaʼi ia te tuputupu ʼo te Puleʼaga ʼo te ʼAtua mo tana puipui, pea mo tana tauʼi ia te ʼu fihifihia fuli. Talu mai te taʼu 1914, neʼe fakatalakitupua ia te tuputupu ʼo te kokelekasio Fakakilisitiano. (Esaia 60:22) ʼE tokoniʼi ia natou ʼae ʼe kau ki te kokelekasio Fakakilisitiano, ke natou nonofo ovi kia Sehova. (Taaga Lea 2:7, MN; Esaia 32:1, 2) Pea ʼe mole pe he fakafeagai ʼe tahi ʼe feala ke ina taʼofi ia te tuputupu ʼo te kokelekasio.—Esaia 54:17.

9. (1) Kotea te ako ʼe tou lava taʼofi mai te lea fakatata ʼo te tegaʼi sinapi? (2) Kotea ʼae ʼe tou ako mai ai ʼo ʼuhiga mo Sehova pea mo Sesu?

 ⁹ Kotea te ako ʼe tou lava taʼofi mai te lea fakatata ʼo te tegaʼi sinapi? Lagi ko te koga meʼa ʼae ʼe tou maʼuʼuli ai, ʼe tokosiʼi ai te kau Fakamoʼoni pea ʼe mole tuputupu. Kaʼe ʼaua naʼa galo kia tatou ʼe lava tauʼi e te Puleʼaga ia te ʼu fihifihia fuli. Pea ko te faʼahi ʼaia, ʼe ina foaki mai te malohi ke tou faʼa kataki. Ohage la, ʼi te tau atu ʼa te Tehina ko Edwin Skinner ki Initia ʼi te taʼu 1926, neʼe tokosiʼi te kau Fakamoʼoni pea neʼe mole tuputupu koteʼuhi neʼe “faigataʼa” ia te gaue faifakamafola. Kaʼe neʼe ina hoko atu ia te faifakamafola pea neʼe sio ai ki te tauʼi e te logo ʼo te Puleʼaga ia te ʼu fihifihia. Ia ʼaho nei, ʼe ko Fakamoʼoni ʼe toko 37 000 tupu ʼi Initia, pea neʼe ko te toko 108 000 tupu ʼae neʼe kau ki te ʼAho Fakamanatu ʼo te taʼu 2013. ʼI te taʼu pe ʼae neʼe tau atu ai ia te Tehina ko Skinner ki Initia, neʼe ko te hoki kamata age pe ʼaia ʼo te gaue faifakamafola ʼi Zambie. Kaʼe ʼe ʼi ai nei Fakamoʼoni ʼe toko 170 000 tupu, pea neʼe ko te toko 763 915 ʼae neʼe kau ki te ʼAho Fakamanatu ʼo te taʼu 2013. Ko tona fakaʼuhiga, ʼe ko te toko 1 ʼi te toko 18 ʼi Zambie neʼe kau ki te ʼAho Fakamanatu. ʼI tuputupu fakaofoofo leva.

10. Kotea te fakaʼuhiga ʼo te lea fakatata ʼo te meʼa fakatupu?

¹⁰ Lau ia Mateo 13:33. * Kotea te fakaʼuhiga ʼo te lea fakatata ʼo te meʼa fakatupu? ʼE fakaʼuhiga ia te lea fakatata ʼaia ki te logo ʼo te Puleʼaga pea mo tana fetogi ia te maʼuli ʼo te hahaʼi. Ko “te falena katoa” ʼe ina fakatata ia te ʼu puleʼaga fuli. Pea ko te tupu ʼo te falena, ʼe ina fakatata ia te faʼahiga mafola ʼo te logo ʼo te Puleʼaga ʼaki te gaue faifakamafola. ʼE feala hatatou sisio ki te tuputupu ʼo te tegaʼi sinapi, kaʼe ʼe mole feala hatatou sisio ki te mafola ʼo te meʼa fakatupu ʼi te kamata. Pea ʼe mole faʼa fualoa ki ai, ʼe hoki tou sisio ai leva ki ʼona fua.

11. He koʼe neʼe fakaʼaogaʼi e Sesu ia te lea fakatata ʼo te meʼa fakatupu?

¹¹ He koʼe neʼe fakaʼaogaʼi e Sesu ia te lea fakatata ʼaia? Neʼe fakaha e Sesu, ʼe feala ki te logo ʼo te Puleʼaga ke kaku ki “te u potu fuli o te malamanei,” moʼo fetogi ia te loto ʼo te hahaʼi. (Gaue 1:8) Logo la te hoko ʼo te ʼu fetogi ʼaia, kaʼe ʼi te kamata ʼe lagi mole tou tokagaʼi. Tokolahi ʼi te ʼu potu fuli, ʼe natou tali ia te logo ʼo te Puleʼaga pea ʼe natou tuku ke fetogi tonatou ʼuluagaaga e te logo malohi ʼaia.—Loma 12:2; Efeso 4:22, 23.

12, 13. Tuku mai he ʼu faʼifaʼitaki ʼe ha ai ia te tuputupu ʼo te gaue faifakamafola ohage ko tona fakamatala ʼi te lea fakatata ʼo te meʼa fakatupu.

¹² ʼE hoki ha ia te fua ʼo te faifakamafola hili te ʼuluaki logo ʼa te hahaʼi ki te logo lelei ʼi ni taʼu ki muli age. Ohage la, ʼi te taʼu 1982, ko te taumatuʼa ko te Franz mo Margit ʼae neʼe gaue ʼi te Petele ʼi Pelesile, neʼe nā faifakamafola ʼi te kiʼi kolo veliveli. Neʼe lahi ʼanā ako Tohi-Tapu pea neʼe kau ai ia te faʼe mo ʼana tamaliki ʼe toko fa. Ko te tama muʼa neʼe kei taʼu 12 pe. Neʼe umiuminoa pea neʼe tau nono moka kamata te ako. Kaʼe neʼe mole kei feala leva kia Franz mo Margit hanā hoko atu ia te ako, koteʼuhi neʼe hinoʼi naua ki te tahi koga meʼa. Ia taʼu ʼe ʼuafulu-ma-nima ki muli age, neʼe nā toe ʼomai ʼo ʼaʼahi ia te kiʼi kolo ʼaia. Fakakaukauʼi age muʼa ia tanā fiafia ʼi tanā maʼu atu ia he kokelekasio ʼe  toko 69 kau faifakamafola, mo pionie katoa ʼe toko 13 pea mo he Fale Fono foʼou. Kua lahi ia te kiʼi tama umiuminoa pea ʼe ko te kootinatea nei ʼo te kolesi ʼa te kau tagata ʼafeā. Ohage pe ko te lea fakatata ʼa Sesu ʼo ʼuhiga mo te meʼa fakatupu, neʼe mafola ia te logo ʼo te Puleʼaga pea neʼe ina fetogi ia te maʼuli ʼo te tokolahi.

¹³ Maʼia mo te ʼu fenua ʼae ʼe mole faifakamafola faʼifaʼitaliha ai ia te ʼu tehina, ʼe feala ke fetogi e te malohi ʼo te logo ʼo te Puleʼaga ia te hahaʼi. ʼE tou tau punamaʼuli moka tou iloʼi neʼe mafola ia te logo lelei ʼi te ʼu fenua ʼaia. Ohage la, neʼe kaku ia te logo ʼo te Puleʼaga ki Cuba ʼi te taʼu 1910, pea neʼe ʼaʼahi e te Tehina ko Russell ia te motu ʼaia ʼi te taʼu 1913. ʼI te kamata, neʼe mole lahi ʼi ai ia te tuputupu. Kaʼe ʼe feafeaʼi ia ʼaho nei ʼi Cuba? Ko te toko 96 000 tupu ʼae ʼe natou fakamafola ia te logo lelei, pea neʼe ko te toko 229 726 ʼae neʼe kau ki te ʼAho Fakamanatu ʼi te taʼu 2013. ʼE ko te toko 1 ʼi te toko 48 hahaʼi ʼi Cuba neʼe kau ki ai. Maʼia ʼi te ʼu fenua ʼae ʼe mole tapuʼi ai te gaue, kua feala ke kaku ia te logo ʼo te Puleʼaga ki te ʼu koga meʼa ʼae neʼe mole ʼamanaki ki ai te kau Fakamoʼoni. * (Vakaʼi te kiʼi nota.)—Ekelesiasi 8:7; 11:5.

14, 15. (1) ʼE feala ke fua lelei feafeaʼi kia tatou takitokotahi ia te ako ʼae ʼe tou maʼu ʼi te lea fakatata ʼo te meʼa fakatupu? (2) Kotea ʼae ʼe tou ako mai ai ʼo ʼuhiga mo Sehova pea mo Sesu?

¹⁴ ʼE feala ke fua lelei feafeaʼi kia tatou ia te ʼu manatu ʼae neʼe akoʼi mai e Sesu ʼi te lea fakatata ʼo te meʼa fakatupu? Moka tou metitasio ki te fakaʼuhiga ʼo te lea fakatata ʼa Sesu, ʼe tou mahino ai ʼe mole ʼaoga hatatou tuʼania, pe ʼe kakusia anai ia te logo ʼo te Puleʼaga ki te toko lauʼi miliona hahaʼi ʼae ʼe heʼeki natou logo ki ai. Koteʼuhi ʼe puleʼi e Sehova ia meʼa fuli. Kaʼe kotea koa ia tatatou gaue? ʼE tali fenei ia te Folafola ʼa te ʼAtua: “Nunusi tau pulapula mai te uhu pea aua naa tuku ke malolo tou nima i te afiafi, koteuhi e mole ke iloi te mea ae e mauli lelei anai, aeni pee ko ae, pee ko naua toko lua.” (Ekelesiasi 11:6) ʼE moʼoni, ʼe tonu ke tou kole tuʼumaʼu kia Sehova ke ina tapuakinaʼi ia te gaue faifakamafola, kaʼe tafitō ʼi te ʼu fenua ʼae ʼe fakatuʼakoi ai ia te gaue.—Efeso 6:18-20.

¹⁵ Pea tahi, ʼe mole tonu ke tou lotovaivai mo kapau ʼe mole tou sisio atu aipe ki te ʼu fua ʼo tatatou faifakamafola. ʼE mole tonu ke tou meʼa noaʼi “te aho o te u kii kamataaga.” (Sakalia 4:10) Koteʼuhi ko te  ʼu fua ʼo tatatou faifakamafola ʼe feala ke lahi mo fakaofoofo, kaʼe neʼe mole tou ʼamanaki ki ai.—Pesalemo 40:6; Sakalia 4:7.

16. Kotea te fakaʼuhiga ʼo te ʼu lea fakatata ʼo te tagata fakatau koloa pea mo te koloa ʼae neʼe fufu?

¹⁶ Lau ia Mateo 13:44-46. Kotea te fakaʼuhiga ʼo te ʼu lea fakatata ʼo te tagata fakatau koloa pea mo te koloa ʼae neʼe fufu? ʼI te temi ʼo Sesu, neʼe folau mamaʼo ʼihi tagata fakatau koloa ʼo kumi pea mo totogi ia te ʼu mataʼi tofe matalelei. ʼI te lea fakatata ʼa Sesu, ko te “fuai kahoa [peʼe mataʼi tofe] totogi kovi,” ʼe ina fakatata ia te moʼoni maʼuhiga ʼo te Puleʼaga, pea ko te tagata fakatau koloa ʼe ina fakatata ia te hahaʼi fakamalotoloto ʼae ʼe natou kumi ʼi te potu fuli ia te moʼoni ʼaia. Ke feala ki te tagata fakatau koloa hana totogi ia te mataʼi tofe maʼuhiga ʼaia, neʼe lotolelei ke ina foimo fakatau atu aipe ʼana meʼa fuli. Neʼe toe fai foki e Sesu ia he lea fakatata ʼo ʼuhiga mo he tagata neʼe lolotoga gaue ʼi he gaueʼaga, pea neʼe ina maʼu he koloa neʼe “fufu” ai. Neʼe mole lolotoga kumi e te tagata ʼaia ia he koloa ʼo mole hage ia ko te tagata fakatau koloa. Kaʼe ʼi tana iloʼi ia tona maʼuhiga, neʼe lotolelei ke ina fakatau ʼana meʼa fuli ke feala ai hana maʼu ia te koloa ʼaia.

17. He koʼe neʼe fai e Sesu ia te ʼu lea fakatata ʼo te tagata fakatau koloa pea mo te koloa ʼae neʼe fufu?

¹⁷ He koʼe neʼe fai e Sesu ia te ʼu lea fakatata ʼaia ʼe lua? Neʼe ina fakaha ʼe feala ke maʼu ia te moʼoni ʼi hona ʼu aluʼaga ʼe kehekehe. Ko ʼihi, neʼe natou kumi ia te moʼoni pea mo natou fai ni sakilifisio moʼona maʼu. Pea tatau aipe pe mole kumi e ʼihi ia te moʼoni, kaʼe ʼe natou maʼu lagi ʼi te temi ʼae ʼe faifakamafola age ai he tahi kia natou. Neʼe mahino ia te ʼu tagata takitahi ʼo te ʼu lea fakatata ʼe lua ki te maʼuhiga ʼo te meʼa ʼae neʼe nā maʼu. Koia neʼe nā lotolelei ai ke nā fai ni ʼu sakilifisio lahi ke nā maʼu ia te ʼu meʼa ʼaia.

18. (1) ʼE feala ke fua lelei feafeaʼi kia tatou ia te ʼu lea fakatata ʼaia ʼe lua? (2) Kotea ʼae ʼe tou ako mai ai ʼo ʼuhiga mo Sehova pea mo Sesu?

¹⁸ ʼE feala ke fua lelei feafeaʼi kia tatou ia te ʼu lea fakatata ʼaia ʼe lua? (Mateo 6:19-21) Fai ia te ʼu fehuʼi ʼaeni kia koe totonu: ‘ ʼE au hage koa ko te ʼu tagata ʼaia ʼo ʼuhiga mo te moʼoni? ʼE hage koa kia au ia te moʼoni ko he koloa? ʼE au lotolelei koa ke au fai ni sakilifisio ke au maʼu ia te moʼoni? Peʼe au tuku koa ke fakaleluʼi au e ʼihi meʼa, ohage la ko te ʼu tuʼania ʼo te maʼuli?’ (Mateo 6:22-24, 33; Luka 5:27, 28; Filipe 3:8) Koia kapau ʼe tou ʼoʼofa fakamalotoloto ki te moʼoni, ʼe tou faiga malohi anai ʼo fakamuʼamuʼa ia te moʼoni ʼi totatou maʼuli.

19. Kotea ʼae ka tou vakaʼi anai ʼi te alatike ʼae ka hoa mai?

¹⁹ ʼOfa pe ke tou fakaha neʼe tou fakalogo pea mo tou mahino ki te fakaʼuhiga ʼo te ʼu lea fakatata ʼaia. Tou manatuʼi ʼe mole gata pe ke tou iloʼi ia te fakaʼuhiga ʼo te ʼu lea fakatata ʼaia. ʼE tonu ke tou maʼuliʼi te ʼu ako ʼae neʼe tou taʼofi mai ai. ʼI te alatike ʼae ka hoa mai, ʼe tou vakaʼi anai ia lea fakatata ʼe tolu pea mo te ʼu ako ʼae ʼe feala ke tou taʼofi mai ai.